Wikipedia

Naramiennik (zbroja)

Ten artykuł dotyczy elementu zbroi. Zobacz też: naramiennik (ujednoznacznienie).

Naramiennik – część zbroi, służąca do ochrony barku i ramienia, górna część naręczaka, w postaci odpowiednio ukształtowanych płyt pancernych.

Para symetrycznych naramienników zbroi turniejowej
Naramiennik jako część naręczaka

Znany od starożytności, stał się popularny w średniowieczu, w XV wieku[1]. Bardzo duże naramienniki posiada starogrecka zbroja z Dendry, z XV w. p.n.e.[2][3] Ponownie ochrony ramion pojawiają się, jak wiadomo ze źródeł ikonograficznych, w pełnej zbroi greckiej w VI w. p.n.e.[4] Wzorowane na greckich, wczesne zbroje rzymskie typu torsowego (czyli naśladujące muskulaturę ciała), wyposażano z reguły w klapy naramienne[5], aczkolwiek ich główną funkcją było łączenie napierśnika i naplecznika[6]. Naramienniki stanowiły natomiast jeden z podstawowych elementów konstrukcyjnych najbardziej typowej rzymskiej zbroi, folgowej lorica segmentata. Typowe jej naramienniki składały się z pięciu płyt tak zamocowanych, by zachodziły na siebie, chroniąc przed uderzeniem z góry (np. z ręki wrogiego kawalerzysty)[7]. Osobnym typem naramiennika w czasach rzymskich był galerus, stanowiący wyposażenie lekkozbrojnego gladiatora typu retiarius[8].

  • Naramienniki starożytne
  • Grecki hoplita; widoczne klapy naramienne zbroi
    Grecki hoplita; widoczne klapy naramienne zbroi
  • Rzymska zbroja segmentowa z parą dużych naramienników (na podstawie wykopalisk)
    Rzymska zbroja segmentowa z parą dużych naramienników (na podstawie wykopalisk)
  • Gladiator z prawej jest wyposażony w wysoki naramiennik – galerus
    Gladiator z prawej jest wyposażony w wysoki naramiennik – galerus

W zbroi europejskiej naramienniki pojawiają się ponownie pod koniec XIII w.[9], gdy rozpoczęto wzmacnianie dominującej dotąd zbroi kolczej[10]. Ich pierwowzorem mogły być małe płytki, metalowe lub z utwardzonej skóry, mocowane skośnie nad ramieniem. Miały służyć od osłabienia ciosu zadanego w ramię[10], aczkolwiek część badaczy jest zdania, że były zbyt wiotkie, by pełnić inną funkcję od dekoracyjnej i być może identyfikacyjnej, jako że umieszczano na nich czasem herb rycerza[9]. Płytowa ochrona ręki rozwijała się wolniej od ochrony nóg, ale pod koniec I poł. XIV. w. miseczkowate naramienniki są dość częste, połączone lub nie z opachą i uzupełniane lub używane zamiennie z tarczkami opachowymi[11]; niemniej aż do ok. 1420 podstawową ochroną ramienia jest kolczuga[12]. Proste początkowo naramienniki rozwinęły się następnie, w I poł. XV w. w złożoną formę składającą się z czaszy i folg, nachodzących na prostą, rurową opachę[13]. Takie wielofolgowe naramienniki noszono w szczególności na lewym ramieniu, i czasem wzmacniano dodatkowymi płytkami, zachodzącymi na napierśnik[12]. W drugiej połowie tego wieku, włoscy płatnerze rozwinęli naramiennik przez rozbudowanie szerokiej płyty zachodzącej na napierśnik, powiększenie tylnej części i nierzadko, przez wygięcie boczne płyty, tak by chroniła przed bocznymi ciosami w obojczyk[13]. Typowe dla włoskich zbroi jest to, że „skrzydła”[14] naramienników sięgają daleko na plecy stanowiąc ich dodatkową ochronę[15]. Naręczaki we włoskim stylu były większe i zapewniały lepszą ochronę niż w zbrojach stylu niemieckiego. Ich naramienniki nakładano na opachy, a drobne folgi zapewniały ochronę i elastyczność na łączeniach[12]. Ciężkie, pełnopłytowe zbroje XVI-wieczne miały z reguły nader rozbudowane naramienniki[16]. Z kolei lekkich, prostszych naramienników używano w XV w. do lżejszych zbroi np. typu brygantyny[17]. Uproszczone naramienniki, często w jednej części z ochroną ramienia spotyka się w też w tanich, masowo produkowanych zbrojach XVI-wiecznych[18].

  • Naramienniki zbroi zachodnioeuropejskich
  • Płytowy naplecznik i naramienniki, widok od tyłu
    Płytowy naplecznik i naramienniki, widok od tyłu
  • Płytowy napierśnik i naramienniki, wyraźnie niesymetryczne
    Płytowy napierśnik i naramienniki, wyraźnie niesymetryczne
  • Naramiennik husarskiej zbroi wielofolgowej typu węgierskiego z końca XVI wieku
    Naramiennik husarskiej zbroi wielofolgowej typu węgierskiego z końca XVI wieku

Zbroje turniejowe charakteryzowały się osobnymi formami naramienników. W zbrojach do pojedynków konnych z reguły wzmacniano je dodatkowymi tarczami i tarczkami opachowymi, czasem, zwłaszcza w przypadku lewej ręki, zmniejszając nieco naramiennik na rzecz maksymalnej rozbudowy zarękawia połączonego w jedną całość z rękawicą. W przypadku rezygnacji z tarczy naramiennik z kolei bardzo silnie rozbudowywano. Zbroje do walki pieszej, szczególnie XVI-wieczne, charakteryzują się na ogół symetrycznymi naramienikami[19].

W drugiej połowie XVI wieku i w wieku XVII, w Europie Zachodniej, wraz ze wzrostem znaczenia broni palnej i postępującą redukcją coraz mniej efektywnej zbroi, zwiększyła się różnorodność form: w części rezygnowano z wszystkich dodatkowych elementów poza napierśnikiem, czasem dodawano jeden lub dwa naramienniki, parę nabiodrków itp., stopniowo jednak rezygnując ze zbroi w ogóle[20]. Wykształcona właśnie w tym okresie polska zbroja husarska też składała się na ogół z ograniczonej liczby części: hełmu, kirysu, obojczyka i naramienników, rzadziej nabiodrków[21].

  • Naramienniki zbroi orientalnych
  • Turecka zbroja z prostymi naramiennikami
    Turecka zbroja z prostymi naramiennikami
  • Naramiennik chińskiej zbroi łuskowej (dynastia Han)
    Naramiennik chińskiej zbroi łuskowej (dynastia Han)
  • Lamelkowy naramiennik zbroi japońskiej
    Lamelkowy naramiennik zbroi japońskiej

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kelly DeVries, Robert Smith: Medieval Weapons. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2007, s. 178. ISBN 978-1-85109-526-1.
  2. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 15.
  3. ↑ The Greek Age of Bronze Armour. salimbeti.com. [dostęp 2017-05-22]. (ang.).
  4. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 32.
  5. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 92.
  6. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 130.
  7. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 138.
  8. ↑ Żygulski 1998 ↓, s. 111.
  9. ↑ a b Edge 1995 ↓, s. 59.
  10. ↑ a b Lepage 2005 ↓, s. 158–159.
  11. ↑ Edge 1995 ↓, s. 79–80.
  12. ↑ a b c Edge 1995 ↓, s. 107–108.
  13. ↑ a b Edge 1995 ↓, s. 101.
  14. ↑ Andrzej Swaryczewski: Płatnerze krakowscy. Warszawa: 1987, s. 59. ISBN 83-01-07271-7.
  15. ↑ Lepage 2005 ↓, s. 213.
  16. ↑ Lepage 2005 ↓, s. 216.
  17. ↑ Edge 1995 ↓, s. 120.
  18. ↑ Edge 1995 ↓, s. 140.
  19. ↑ Edge 1995 ↓, s. 161–169.
  20. ↑ Ewart Oakeshott: European weapons and armour: from the Renaissance to the Industrial Revolution. Rochester, NY: Boydell Press, 2000, s. 197–213. ISBN 0-85115-789-0.
  21. ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981, s. 217–218. ISBN 83-11-06559-4.

Zobacz też

edytuj
  • galerus – pancerny naramiennik gladiatora
  • naramiennik – część ubrania, która dzieli z pancernym naramiennikiem nazwę i położenie

Bibliografia

edytuj
  • Zdzisław Żygulski: Broń starożytna: Grecja, Rzym, Galia, Germania. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998. ISBN 83-03-03702-1.
  • David Edge: Arms & armor of the medieval knight: an illustrated history of weaponry in the Middle Ages. New York: Crescent Books, 1995. ISBN 0-517-10319-2.
  • Jean-Denis Lepage: Medieval armies and weapons in Western Europe: an illustrated history. Jefferson, N.C: McFarland & Co, 2005. ISBN 0-7864-1772-2.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Naramiennik_(zbroja)&oldid=72864197”