Napój energetyzujący
Napój energetyzujący (ang. energy drink), potocznie napój energetyczny i energetyk – pobudzający, przeważnie gazowany napój bezalkoholowy, z reguły zawierający kofeinę, taurynę i guaranę (źródło kofeiny). Bywa mylony z napojami izotonicznymi, które mają inne działanie.
Historia
edytujPierwszy energy drink pojawił się w USA w 1949; sprzedawany był pod nazwą Dr. Enuf. W Europie po raz pierwszy wprowadzono napoje energetyzujące w 1987, zaś spopularyzowały się po wprowadzeniu na rynek Red Bulla[1] (1987 w Austrii, w 1997 w USA[2]). W 2014 dostępne były w ponad 140 państwach. Według jednego z badań, około 50% użytkowników stanowią dzieci, nastolatkowie i młodzi dorośli (do 25 roku życia)[3]; według innego blisko ⅔ użytkowników jest w wieku 13–35 lat, z czego ⅔ to chłopcy i mężczyźni[1]. Na rynku światowym dostępne są również produkty znane jako energy shots oraz niebędące napojami, energy sheets, rozpuszczające się na języku, zawierające 100 mg kofeiny na porcję[4].
Działanie
edytujNapoje energetyzujące mają na celu polepszyć zdolności kognitywne, uwagę i nastrój u użytkowników[1]. Ich reklamy skierowane są głównie do uczniów i studentów oraz osób pracujących w zawodach wymagających dużej koncentracji[5].
Działanie na wysiłek psychiczny uzależnione jest od składu napoju energetyzującego, co potwierdzono w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą[6]. Grupa 48 nałogowych kawoszy (18 mężczyzn, 30 kobiet) którzy na 24 godziny przed rozpoczęciem badań nie pili żadnych napojów kawowych otrzymało na drodze losowania jeden z wariantów terapii napojami energetycznymi, który polegał na przyjęciu napoju energetycznego A, B, C lub D (placebo). Po 30 minutach od podania polecano wykonywanie zadań wymagających skupienia uwagi. Po 60 minutach od podania polecono wykonanie określonych zadań pamięciowych i zadań badających czas reakcji. Kolejne warianty terapii napojami każdy z uczestników badania otrzymywał po 3-dniowym okresie przerwy. Otrzymano następujące wyniki:
| Napój energetyczny | Zawartość kofeiny (mg) | Zawartość tauryny (mg) | Zawartość glukozy (g) | Działanie |
|---|---|---|---|---|
| A | 200 | 0 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji i dla podejmowania wyboru. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Obniżone uczucie zmęczenia, zwiększenie nerwowości i pobudliwości. U nałogowych kawoszy nagłe odstawienie kofeiny znacząco obniża pracę umysłową. |
| B | 0 | 2000 | 0 | Wydłużony czas dla podejmowania wyboru, ale skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Brak ubocznych efektów odstawiennych. |
| C | 200 | 2000 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Tauryna zniosła efekty działania kofeiny na pobudliwość i wszystkie symptomy odstawienia kofeiny (ból głowy, senność lub bezsenność, drażliwość, letarg, zaparcia, sztywność mięśni, obniżenie koncentracji, depresja). |
| D (placebo) | 0 | 0 | 50 | Wydłużenie czasu reakcji. |
| A + D | 200 | 0 | 50 | Polepszenie pamięci zorientowanej na przedmioty (pamięć koloru, kształtu itd.). |
| B + D | 0 | 2000 | 50 | Polepszenie koncentracji i pracy pamięciowej. |
Szkodliwość
edytujU zdrowych dorosłych dzienne spożycie kofeiny w dawce ≤400 mg jest uznawane za bezpieczne. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po spożyciu napojów energetyzujących w jednym z badań były palpitacje serca lub tachykardia, niepokój, problemy żołądkowe i ból w klatce piersiowej; działania niepożądane zgłosiło 188 z 217 badanych młodocianych użytkowników[5]. Kofeina zawarta w napojach energertyzujących pobudza do wydalania moczu, przez co nie powinny być one użytkowane podczas ćwiczeń w gorącym środowisku ze względu na ryzyko odwodnienia. Zważywszy na wysoką zawartość cukru przy jednoczesnym niskim pH napojów energetyzujących mogą powodować niszczenie szkliwa, co zaobserwowano w badaniach wśród szwedzkiej i amerykańskiej młodzieży[1]. Energy drinki bywają również łączone z alkoholem lub innymi substancjami psychoaktywnymi[5][7].
Skład
edytujGłównym środkiem psychoaktywnym wchodzącym w skład napojów energetyzujących jest działająca pobudzająco kofeina, również w postaci wyciągu z guarany (guaraniny)[1]. Przeciętnie w 250 ml napoju znajduje się 75–80 mg kofeiny[8]. Jej zawartość różni się w zależności od produktu. Innymi składnikami wchodzącymi zwykle w skład energy drinków są między innymi tauryna (zwiększająca odporność na wysiłek), inozytol, żeń-szeń, karnityna, witaminy z grupy B[1] i inne witaminy[5][7]. Mogą także zawierać wyciągi roślinne: z miłorzębu, ostropestu plamistego[4] czy yerby[1].
Prawo
edytujW Polsce od 1 stycznia 2024 zgodnie z art. 12m ustawy o zdrowiu publicznym napoje energetyczne mogą być sprzedawane wyłącznie osobom które ukończyły 18 lat[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects. „International Journal of Health Sciences”. 9 (4), s. 468–474, 2015. PMID: 26715927. PMCID: PMC4682602.
- ↑ Chad J. Reissig, Eric C. Strain & Roland R. Griffiths. Caffeinated Energy Drinks -- A Growing Problem. „Drug and Alcohol Dependence”. 99 (1–3). s. 1–10. DOI: 10.1016/j.drugalcdep.2008.08.001. PMID: 18809264. PMCID: PMC2735818.
- ↑ Seifert SM, Schaechter JL, Hershorin ER, Lipshultz SE. Health effects of energy drinks on children, adolescents, and young adults. „Pediatrics”. 127 (3), s. 511-28, 2011. DOI: 10.1542/peds.2009-3592.
- ↑ a b Wolk BJ, Ganetsky M, Babu KM. Toxicity of energy drinks. „Current Opinion in Pediatrics”. 24 (2), s. 243-51, 2012. DOI: 10.1097/MOP.0b013e3283506827.
- ↑ a b c d Naren Gunja & Jared A Brown. Energy drinks: health risks and toxicity. „The Medical Journal of Australia”. 196, s. 46–49, 2012. DOI: 10.5694/mja11.10838.
- ↑ Pharmacol Biochem Behav. 2012 Oct;102(4):569-77. doi: 10.1016/j.pbb.2012.07.004. Epub 2012 Jul 20
- ↑ a b Alessandro Oteri, Francesco Salvo, Achille Patrizio Caputi, Gioacchino Calapai. Intake of Energy Drinks in Association With Alcoholic Beverages in a Cohort of Students of the School of Medicine of the University of Messina. „Alcoholism. Clinical & Experimental Research”. 31 (10), s. 1677–1680, 2007.
- ↑ Kevin A. Clauson, Kelly M. Shields, Cydney E. McQueen & Nikki Persad. Safety issues associated with commercially available energy drinks. „Journal of the American Pharmacists Association”. 48 (3), 2008. DOI: 10.1331/JAPhA.2008.07055.
- ↑ Dz.U. z 2023 r. poz. 1718