Wikipedia

Pieszczanka wielka

gatunek gryzoni
(Przekierowano z Myszoskok wielki)

Pieszczanka wielka[13] (Rhombomys opimus) – roślinożerny gatunek ssaka azjatyckiego z podrodziny myszoskoczków (Gerbillinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), największy i prawdopodobnie najlepiej zbadany gatunek myszoskoczki (Gerbillinae). Na tak duże zainteresowanie naukowców zasłużył sobie z dwóch powodów: wyrządza znaczne szkody w uprawach rolnych i jednocześnie jest głównym nosicielem bakterii wywołujących dżumę.

Pieszczanka wielka
Rhombomys opimus[1]
(Lichtenstein, 1823)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

myszowate

Podrodzina

myszoskoczki

Plemię

Gerbillini

Rodzaj

pieszczanka

Gatunek

pieszczanka wielka

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zasięg występowania i biotop

edytuj

Zasięg występowania tego gryzonia obejmuje większość obszarów zachodniej i środkowej Azji, głównie pustynnych – od Morza Kaspijskiego na południe po Iran i na wschód – po południową Mongolię i północne oraz środkowe Chiny[14]. Występuje licznie na pustyniach piaszczystych i gliniastych, zwłaszcza w górzystych obszarach oraz na subtropikalnych stepach. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Iranie, Turkmenistanie, Uzbekistanie i Kazachstanie[12]. W Chinach występuje bardzo licznie na obszarach pustynnych i półpustynnych, z powodzeniem zasiedla suche koryta rzek porośnięte roślinnością krzewiastą[12]. Zamieszkuje również na terenach rolniczych, gdzie wyrządza znaczne szkody w uprawach. Badania sekwencji DNA wykazały, że pieszczanka wielka szeroko rozprzestrzenił się na terenach Azji w ciągu ostatnich 12 tys. lat[15], co może mieć ścisły związek ze zmianami klimatu i z aktywnością człowieka.

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1823 roku niemiecki zoolog Martin Lichtenstein nadając mu nazwę Meriones opimus[2]. Holotyp pochodził z pustyni Karakum, w obwodzie kyzyłordyńskim, w Kazachstanie[16]. Jedyny występujący współcześnie przedstawiciel rodzaju pieszczanka (Rhombomys)[17].

We wcześniejszych ujęciach systematycznych R. opimus umieszczany był w rodzaju Meriones, a następnie przeniesiony do rodzaju Rhombomys, w oparciu o unikalne cechy uzębienia[17]. Niedawna analiza molekularna wykazała, że R. opimus jest gatunkiem siostrzanym Brachiones przewalskii i obydwa należą do tego samego kladu co Psammomys obesus[18]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[17].

Etymologia

edytuj
  • Rhombomys: gr. ῥομβος rhombos „romb”; μυς mus, μυος muos „mysz”[19].
  • opimus: łac. opimus „gruby, tłusty, tęgi”[20].

Morfologia

edytuj

Pieszczanka wielka jest zdecydowanie większa od pozostałych myszoskoczek oraz różni się od nich na tyle, że zaliczono ją do odrębnego rodzaju Rhombomys. Jej krępe ciało osiąga długość (bez ogona) 150–185 mm, a długość ogona 130–160 mm; długość ucha 12–19 mm, długość tylnej stopy 36–47 mm[21]. Osiągają masę ciała 169–275 g[21]. Ma większą głowę i mniejsze uszy niż większość jego krewniaków. Wyróżnia ją też uzębienie hipsodontyczne oraz ogon – krótki, zakończony puklem włosów.

Ekologia

edytuj

Ten gryzoń jest dobrze przystosowany do warunków klimatycznych występujących na zajmowanym obszarze. Dobrze znosi zarówno gorące i suche lato, jak i bezśnieżne, wietrzne zimy. Może przetrwać długi okres suszy, maksymalnie wykorzystując wodę zawartą w zjadanym pokarmie. Prowadzi dzienny tryb życia. W czasie letnich upałów pieszczanki są aktywne o poranku i przed zmierzchem, natomiast zimą wykazują większą aktywność w ciągu dnia. Jego ubarwienie ochronne sprawia, że jest słabo widoczny na tle otoczenia.

 
Grupa pieszczanek wielkich w pobliżu otworów wejściowych prowadzących do podziemnych nor

Budowa ucha środkowego umożliwia odbiór dźwięków o niskich częstotliwościach. Takie dźwięki wydają skrzydła ptaków drapieżnych, które są głównymi drapieżnikami polującymi na pieszczanki wielkie – są to głównie sowy i jastrzębie. Wśród naziemnych drapieżników najgroźniejszym dla gryzoni jest waran szary (Varanus griseus).

Pieszczanka wielka jest gatunkiem fakultatywnie socjalnym[22]. Poszczególne osobniki często budują nory blisko siebie, w efekcie czego powstają nory połączone korytarzami, z czasem rozbudowywane do formy kolonii – są to systemy korytarzy połączonych z wieloma komorami, w których towarzyskie gryzonie gnieżdżą się oraz przechowują zapasy pokarmu na zimę. Zimą gromadzą się w przygotowanych norach dużymi grupami, aby się wzajemnie ogrzewać oraz chronić zapasy[23]. Do przeżycia potrzebują stałej temperatury w zakresie 20–25 °C[14]. Nory sięgają 1,5–2,5 m pod powierzchnię ziemi. Prowadzą do nich duże otwory wejściowe[12]. Opuszczone nory są ponownie zasiedlane, gdy liczebność populacji wzrasta. Wiele innych gatunków zwierząt również korzysta z nor opuszczonych przez pieszczanki.

Rozród

edytuj

Okres rozrodu przypada na porę deszczową – od kwietnia do września. W tym czasie każda z samic może wyprowadzić od dwóch do trzech miotów. Samica osiąga dojrzałość płciową w 3. lub 4. miesiącu życia. Ciąża trwa 23–32 dni, a liczba młodych w miocie waha się od 1 do 14. Średnia długość życia samców wynosi 2–3 lata, samice żyją średnio o rok dłużej[14]. W niewoli żyją średnio około 4,5 roku.

 
Rhombomys opimus

Znaczenie dla człowieka

edytuj

W całym zasięgu swojego występowania gatunek ten jest uważany za szkodnika. Niszczy uprawy, kanały irygacyjne oraz nasypy drogowe i kolejowe. Na terenach rolniczych wyrządza często znaczne szkody, ponieważ chomikuje na zimę znaczne ilości ziarna oraz części roślin[14]. Przy dostatku pokarmu pieszczanki układają w pobliżu otworów wejściowych do nor stosy liści, oprócz zapasów gromadzonych w podziemnych komorach.

W Azji Środkowej jest głównym nosicielem pałeczki dżumy (Yersinia pestis)[24][25].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rhombomys opimus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b E.F. Eversmann & M.C.H. Lichtenstein: Reise von Orenburg nach Buchara: nebst einem Wortverzeichniss der Afgahnischen Sprache; mit 2 Kupfern und dem Plane von Buchara. Berlin: Christiani, 1823, s. 122. (niem.).
  3. ↑ J.A. Wagner. Gruppirung der Gattungen der Nager in natürlichen Familien, nebst Beschreibung einiger neuen Gattungen und Arten. „Archiv für Naturgeschichte”. 7 (1), s. 131, 1841. (niem.). 
  4. ↑ E. Büchner: Научные результаты путешествий Н. М. Пржевальскаго по Центральной Азии, изданные на средства, пожалованныя Его Императорским Высочеством Государем наследником цесаревичем Николаем Александровичем, Императорскою академиею наук / Wissenschaftliche Resultate der von N. M. Przewalski nach Central-Asien Unternommenen Reisen. Cz. Отдел зоологический I / Zoologischer Theil I: Млекопитающія / Saugethiere. Санктнетербургъ / St. Petersburg: Продается у Комисюнеровъ Императорской Академіи Наукъ / Comissionäre Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 1889, s. 73. (ros. • niem.).
  5. ↑ K.A. Satunin. Neue Nagetiere aus Centralasien. „Ежегодникъ Зоолoгическаго Музея Імператорсуй Академіи Наукъ”. 7, s. 560, 1903. (niem.). 
  6. ↑ P. Matschie: Säugthiere. W: K. Futterer: Durch Asien: Erfahrungen, Forschungen und Sammlungen während der von Amtmann Dr. Holderer unternommenen Reise. T. 3. Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 1911, s. 12. (niem.).
  7. ↑ Д.Я. Кашкаров: Определитель грызунов Туркестана. Ташкент: 1926, s. 25. (ros.).
  8. ↑ W.G. Heptner. Notizen über die Gerbillinae (Mammalia, Muridae). V. Diagnosen von einer neuen Gattung und neun neuen Unterarten aus Turkestan. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 8, s. 152, 1933. (niem.). 
  9. ↑ Heptner 1939 ↓, s. 101.
  10. ↑ Heptner 1939 ↓, s. 103.
  11. ↑ G.G. Goodwin. Five new rodents from the eastern Elburz Mountains and a new race of hare from Teheran. „American Museum novitates”. 1050, s. 4, 1939. (ang.). 
  12. ↑ a b c d Rhombomys opimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  13. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 262. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  14. ↑ a b c d Nannizzi, M: Rhombomys opimus. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
  15. ↑ Ning et al. Phylogeographic patterns of the great gerbil Rhombomys opimus in China based on mitochondrial cytochrome b gene sequence variations. „Current Zoology”. 4 (53), s. 630–640, 2007. (ang.). 
  16. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rhombomys opimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-18].
  17. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 458. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  18. ↑ M. Ito, W. Jiang, J.J. Sato, Q. Zhen, W. Jiao, K. Goto, H. Sato, K. Ishiwata, Y. Oku, J.-J. Chai & H. Kamiya. Molecular phylogeny of the subfamily Gerbillinae (Muridae, Rodentia) with emphasis on species living in the Xinjiang-Uygur Autonomous Region of China and based on the mitochondrial cytochrome b and cytochrome c oxidase subunit II genes. „Zoological Science”. 27 (3), s. 269–278, 2010. DOI: 10.2108/zsj.27.269. (ang.). 
  19. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 609, 1904. (ang.). 
  20. ↑ J. Nijhof: Nederlandse namen voor een deel van de Knaagdieren. paulvoorhaar.nl. [dostęp 2022-01-18]. (niderl.).
  21. ↑ a b Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 649–650. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  22. ↑ Randall et al. Flexible social structure of a desert rodent, Rhombomys opimus: philopatry, kinship, and ecological constraints. „Behavioral Ecology”. 6 (16), s. 961–973, 2005. DOI: 10.1093/beheco/ari078. (ang.). 
  23. ↑ Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 227. ISBN 83-01-14344-4.
  24. ↑ Robert Pollitzer, Plague and plague control in the Soviet Union, Fordham University, 1966 (ang.).
  25. ↑ K.L. Gage, M.Y. Kosoy. Natural history of plague: perspectives from more than a century of research. „Annual Review of Entomology”. 50, s. 505–528, 2004. DOI: 10.1146/annurev.ento.50.071803.130337. (ang.). 

Bibliografia

edytuj
  • В.Г. Гептнер. Заметки о песчанках (Gerbillidae, Glires). X. Новые сведения по географическому распространению и систематике Rhombomys opimus Licht. „Бюллетень Московского общества испытателей природы”. Отдел биологический. 48 (4), s. 99—104, 1939. (ros.). 
  • M. Nannizzi: Rhombomys opimus. Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pieszczanka_wielka&oldid=72938923”