Mustafa an-Nahhas

Mustafa an-Nahhas, arab. ‏مصطفى النحاس‎ (ur. 15 czerwca 1879 w Prowincji Zachodniej, zm. 23 sierpnia 1965 w Aleksandrii) – egipski prawnik i polityk, premier Egiptu w latach 1928, 1930, 1936–1938, 1942–1944 oraz 1950–1952.

Mustafa an-Nahhas

Mustafa an-Nahhas
Data i miejsce urodzenia	15 czerwca 1879 Prowincja Zachodnia
Data i miejsce śmierci	23 sierpnia 1965 Aleksandria
Premier Egiptu
Okres	od 12 stycznia 1950 do 27 stycznia 1952
Przynależność polityczna	Wafd
Poprzednik	Husajn Sirri
Następca	Ali Mahir
Premier Egiptu
Okres	od 6 lutego 1942 do 10 października 1944
Przynależność polityczna	Wafd
Poprzednik	Husajn Sirri
Następca	Ahmad Mahir
Premier Egiptu
Okres	od 9 maja 1936 do 29 grudnia 1937
Przynależność polityczna	Wafd
Poprzednik	Ali Mahir
Następca	Muhammad Mahmud
Premier Egiptu
Okres	od 1 stycznia 1930 do 20 czerwca 1930
Przynależność polityczna	Wafd
Poprzednik	Adli Jakan
Następca	Isma’il Sidki
Premier Egiptu
Okres	od 16 marca 1928 do 27 czerwca 1928
Przynależność polityczna	Wafd
Poprzednik	Abd al-Chalik Sarwat
Następca	Muhammad Mahmud

Życiorys

Pochodzenie i wczesna działalność

Pochodził z niezamożnej rodziny mieszczańskiej. Edukację rozpoczął w prowadzonej przez Koptów francuskojęzycznej szkole podstawowej w rodzinnej miejscowości, następnie razem z rodziną przeniósł się do Kairu i tam ukończył studia licencjackie w zakresie prawa. Praktykował następnie w kancelarii Muhammada Farida, a następnie rozpoczął własną praktykę w Mansurze. W 1904 został sędzią w sądzie w Tancie i pozostawał na stanowisku do 1919, gdy wstąpił do partii Wafd, sympatyzował bowiem z egipskim ruchem narodowym. W 1921 został przez władze brytyjskie zesłany na Seszele razem z Sadem Zaghlulem, wrócił do kraju po dwóch latach i wszedł do nowo wybranego egipskiego parlamentu. W 1924 wszedł do rządu jako minister komunikacji. W 1926 uzyskał reelekcję. W nowym parlamencie był dwukrotnie wiceprzewodniczącym izby i raz jej przewodniczącym; jego wejściu do rządu skutecznie sprzeciwiali się Brytyjczycy. W partii odgrywał znaczną rolę dzięki zdolnościom organizatorskim, brakowało mu jednak charyzmy Zaghlula.

Przewodniczący Wafdu

Pierwszy rząd

Po śmierci Zaghlula w 1927 został wybrany na przewodniczącego Wafdu. Rok później po raz pierwszy stanął na czele rządu Egiptu. Równocześnie był ministrem spraw wewnętrznych. Król Egiptu Fu’ad I wskazał go na premiera, gdyż chciał w ten sposób podważyć jego autorytet, a być może także udowodnić, iż system parlamentarny jest niewydajny i mógłby zostać porzucony. Rząd okazał się jednak sprawny, a an-Nahhas starał się uspokajać polityczną atmosferę w kraju i zachowywać dobre relacje z Wielką Brytanią. Aby jednak zachować wiarygodność w społeczeństwie, musiał podjąć bardziej radykalne kroki i w lutym 1928 anulował prawo z 1925 ograniczające wolność zgromadzeń. Pod presją angielską musiał się z tej decyzji wycofać, co było klęską jego gabinetu. Kilku ministrów podało się do dymisji. W czerwcu 1928 an-Nahhasa dodatkowo oskarżono na łamach prasy o korupcję, bez podania dowodów tego procederu. Coraz nieprzychylniej odnosił się do niego król, który rozważał przeprowadzenie zamachu stanu, rozwiązanie parlamentu i przejęcie autorytarnych rządów. Ostatecznie jeszcze w tym samym roku an-Nahhas został zdymisjonowany, a nowym premierem został dotychczasowy minister finansów Muhammad Mahmud.

Drugi rząd

W 1929 Wafd odniósł po raz kolejny wyraźne zwycięstwo wyborcze, a przewodniczący partii został po raz drugi premierem. Od początku deklarował, iż będzie przeciwstawiał się królowi i bronił konstytucyjnego porządku. Rozpoczął również modernizację kraju, organizując kairską giełdę, reformę taryfy celnej, rozpoczął wdrażanie reformy rolnej i tworzenie prawa pracy. Najważniejszym jednak zadaniem jego gabinetu było podjęcie na nowo rozmów z Brytyjczykami w sprawie wzajemnych stosunków. Początkowo toczyły się one pomyślnie, ostatecznie jednak negocjacje zawieszono z powodu różnych stanowisk w sprawie Sudanu. Nieuzgodnienie nowego traktatu było kolejną polityczną porażką an-Nahhasa. W tym samym czasie, pod wpływem światowego kryzysu, pogorszyła się sytuacja gospodarcza Egiptu. Sytuację wykorzystała Partia Liberalno-Konstytucyjna, apelując do króla o przejęcie politycznej inicjatywy. Fu’ad rozwiązał parlament i mianował nowym premierem wywodzącego się z niej Ismaila Sidkiego, oczekując, że jego rząd przygotuje grunt pod autorytarne rządy samego monarchy. W okresie rządów Sidkiego an-Nahhas stał się jednym z przywódców opozycji, broniącej demokracji i parlamentaryzmu w Egipcie. Kierowany przez niego Wafd w 1931 zjednoczył się z częścią Partii Liberalno-Konstytucyjnej, która nie popierała rządu Sidkiego (on sam wystąpił z partii po objęciu stanowiska premiera). W tym samym roku an-Nahhas razem z trzema innymi byłymi premiera podpisał manifest do narodu, w którym wzywał do obrony konstytucji, by możliwe były dalsze rozmowy z Wielką Brytanią. Bliska współpraca partii opozycyjnych szybko jednak załamała się.

Trzeci rząd. Traktat brytyjsko-egipski

W grudniu 1935 na wniosek an-Nahhasa wznowione zostały pertraktacje brytyjsko-egipskie. An-Nahhas stanął na czele delegacji egipskiej, początkowo jako lider opozycji, a następnie jako premier, po tym, gdy Wafd wygrał kolejne wybory w 1936. W trakcie rozmów zmarł król, a tron objął niepełnoletni Faruk, w imieniu którego obowiązki monarchy wypełniała rada regencyjna. Sytuacja taka umożliwiła rządowi an-Nahhasa wprowadzenie szeroko zakrojonego programu reform, ogłoszenie amnestii dla uczestników protestów politycznych po 1930 oraz ogłoszeniu bonifikaty 20% na wszystkie pożyczki udzielone ubogim rolnikom. Premier kontynuował również rozmowy z Brytyjczykami, które zakończyły się podpisaniem traktatu egipsko-brytyjskiego. Gwarantował on stopniowe wycofanie wojsk brytyjskich z Egiptu w ciągu dziesięciu lat, likwidację garnizonu w Kairze (przy zachowaniu oddziałów brytyjskich na Kanale Sueskim i w Aleksandrii), jak również przywrócenie brytyjsko-egipskiego kondominium w Sudanie. Po podpisaniu traktatu Egipt w 1937 wszedł do Ligi Narodów, co de facto czyniło kraj całkowicie niezależnym państwem. Wpływy brytyjskie pozostawały jednak w kraju silne, toteż traktat stał się przedmiotem kontrowersji, także w samym Wafdzie. Na tym tle an-Nahhas usunął z partii krytykujących go Ahmada Mahira, przewodniczącego parlamentu, oraz Mahmuda an-Nukrasziego, ministra transportu. 28 listopada 1937 nieudanego zamachu na an-Nahhasa dokonał członek paramilitarnego oddziału związanego z partią Młody Egipt. W końcu tego samego roku król Faruk zdymisjonował rząd an-Nahhasa.

Czwarty rząd

An-Nahhas stanął na czele rządu po raz kolejny w 1942, gdy Brytyjczycy zmusili Faruka do zdymisjonowania gabinetu Alego Mahira z powodu niezadowalającej ich polityki zagranicznej. Król Egiptu początkowo odmawiał spełnienia żądań Londynu i ustąpił dopiero wtedy, gdy oddziały brytyjskie otoczyły jego rezydencję. Interwencja brytyjska wzbudziła niezadowolenie wśród egipskich wojskowych i działaczy narodowych, a przyjęcie przez polityka Wafd stanowiska premiera na życzenie obcego mocarstwa kompromitowało w ich oczach całą partię (mimo jej wcześniejszych zasług dla niepodległości Egiptu).

Piąty rząd. Zmiany w polityce zagranicznej

Po raz ostatni an-Nahhas został premierem Egiptu po wygranych przez Wafd wyborach parlamentarnych w 1950. W połowie roku ponownie wznowił rozmowy z Wielką Brytanią w sprawie rewizji traktatu z 1936, domagając się przede wszystkim anulowania sojuszu wojskowego obydwu państw. Żądanie to zostało wysunięte pod naciskiem opinii publicznej. W Egipcie coraz silniejsze były nastroje antybrytyjskie, podczas gdy król Faruk reprezentował poglądy antykomunistyczne, a Stany Zjednoczone i Wielka Brytania żądały od Kairu zacieśnienia współpracy wojskowej z zachodnimi mocarstwami. Ostatecznie rząd an-Nahhasa opowiedział się po stronie neutralności międzynarodowej. 15 października 1951 Egipt wypowiedział traktat z 1936 i traktat o sudańskim kondominium, zaś rząd, z premierem na czele, wziął udział w antybrytyjskiej manifestacji. Rząd podjął również rozmowy ze ZSRR w sprawie paktu o nieagresji. Narastała wrogość wobec Brytyjczyków, atakowane były ich garnizony. 20 stycznia 1952, w czarną sobotę, w zamieszkach w Kairze zginęło kilkudziesięciu obywateli państw europejskich. Po tym wydarzeniu król Faruk zdymisjonował rząd an-Nahhasa.

Dwa miesiące po rewolucji Wolnych Oficerów, 21 września 1952 minister spraw wewnętrznych w nowym rządzie wezwał an-Nahhasa do rezygnacji z działalności publicznej. Stanowiło to zapowiedź likwidacji wszystkich partii, co nastąpiło ostatecznie na początku roku następnego. Pełnię władzy przejęło wówczas wojsko. An-Nahhas został osadzony w areszcie domowym. Zmarł w 1965.