Morze Rossa
Morze Rossa[1] (ang. Ross Sea[1]) – morze przybrzeżne będące częścią Oceanu Południowego, położone u wybrzeży Antarktydy Zachodniej, między 170°E a 158°W.
 Zakwit glonów w Morzu Rossa – zdjęcie satelitarne | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Powierzchnia |
960 tys. km² |
| Średnia głębokość |
~500 m |
| Największa głębia |
2972 m |
| Zasolenie |
33,5–34,2‰‰ |
| Typ morza | |
| Wyspy | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 75°S 175°W/-75,000000 -175,000000
| |
Nazwa
edytujMorze zostało nazwane na cześć swojego brytyjskiego odkrywcy Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2].
Geografia
edytujMorze Rossa jest morzem przybrzeżnym będącym częścią Oceanu Południowego między Półwyspem Edwarda VII na wschodzie a Ziemią Wiktorii na zachodzie[3]. Zajmuje ogromną zatokę (ang. embayment) między Przylądkiem Adare’a a Przylądkiem Colbecka[4]. Niektórzy badacze zaliczają do obszaru Morza Rossa także część oceanu wraz z wirem Ross Gyre na wschodzie rozciągającą się na północ aż do zimowej linii lodu[5].
Jego południową część wypełnia Lodowiec Szelfowy Rossa[3] – największy lodowiec szelfowy świata, o powierzchni 473 tys. km² (stan na 2014 rok)[6]. Na północy lodowiec opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km[7] między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie[8][a]. W pobliżu bariery przebiega północna granica morza, a granica południowa pokrywa się z krawędzią szelfu kontynentalnego[9].
Morze zajmuje powierzchnię ok. 960 tys. km²[9]. Jest płytkie – jego średnia głębokość to 477 m[10]. Głębokość w jego zachodniej części nie przekracza 300 m, a na całym obszarze morza dochodzi do 900 m[9]. Maksymalna głębokość na północy w Basenie Bellingshausena to 2972 m[10].
Jego wybrzeża są górzyste z licznymi wyspami[10]. W jego zachodniej części leży Wyspa Rossa wraz McMurdo Sound, a na wschodzie Wyspa Roosevelta i Zatoka Wielorybia[3]. W południowej części Wyspy Rossa znajdują się dwie stacje badawcze – amerykańska McMurdo i nowozelandzka Scott Base[11]. Na morzu leżą ponadto Black Island, White Island i Mount Discovery[11]. Region przybrzeżny usiany jest wulkanami, które znajdują się m.in. na Przylądku Adare’a i Cape Hallett, na Wyspie Rossa (Mount Erebus, Mount Bird, Mount Terror i Mount Terra Nova[3]) i na Wyspie Franklina[9].
Średnia temperatura wód powierzchniowych w McMurdo Sound to ok. –1,8 °C[9]. Minimalna temperatura wód do głębokości ok. 300 m to –2,1 °C[9]. Zasolenie wód powierzchniowych wynosi 33,5–34,2‰, a warstw położonych głębiej 34,7‰[10]. Od kwietnia do października morze pokrywa zwarty lód, w lutym i marcu na wolnych od lodu wodach pływają swobodnie góry lodowe[10]. Powierzchniowe prądy morskie mają cyrkulację cyklonalną a najsilniejszy prąd płynie z zachodu na wschód wzdłuż bariery lodowca szelfowego[10].
Morze Rossa charakteryzuje się występowaniem licznych połynii – naturalnych przerębli w pokrywie lodowej[11][5]. Odgrywają one ważną rolę w powstawaniu fitoplanktonu[5]. Wielka Ross Sea Polynya powstała pod wpływem południowego wiatru wiejącego od lodowca szelfowego, na który wpływają wiatry katabatyczne z Gór Transantarktycznych[5]. Po zachodniej stronie morza znajduje się mniejsza Terra Nova Bay Polynya, która powstała pod wpływem wiatrów katabatycznych z wnętrza Antarktydy Wschodniej wiejących wzdłuż Reeves Glacier[5].
Fauna
edytuj_chick_with_parent_In_Ross_sea.jpg)
Odnotowano tu ok. 100 gatunków ryb, 12 ssaków i ponad 1000 gatunków bezkręgowców[11]. Żyją tu m.in. krabojady, lamparty morskie, foki Weddella oraz orki oceaniczne[11]. Wśród ptaków spotyka się pingwiny białookie i pingwiny cesarskie, petrele antarktyczne i petrele śnieżne oraz wydrzyki antarktyczne[11].
W 2003 roku nowozelandzcy rybacy na Morzu Rossa odłowili po raz pierwszy żywego osobnika kałamarnicy kolosalnej[5].
Ochrona środowiska
edytuj28 października 2016 roku na obszarze Morza Rossa został ustanowiony drugi w historii chroniony obszar morski (ang. Marine Protection Area, MPA) w ramach Konwencji o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki (ang. Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, CCAMLR)[12]. Porozumienie weszło w życie 1 grudnia 2017 roku[13]. Obszar podzielony jest na trzy strefy: ogólną strefę ochronną (ang. general protection zone), która zajmuje 1,12 mln km² – 72% obszaru, gdzie obowiązuje zakaz rybołówstwa komercyjnego, specjalną strefę badawczą (ang. special research zone), gdzie dopuszczone są ograniczone połowy kryla i antara polarnego, oraz strefę badań kryla (ang. krill research zone), gdzie dopuszczone są kontrolowane połowy kryla w celach badawczych[13]. Jest to największy chroniony obszar morski na świecie[14][15].
W regionie żyje w różnych porach roku, ponad 30% wszystkich pingwinów białookich na świecie, ok. 25% wszystkich pingwinów cesarskich, ok. 30% wszystkich petrelów antarktycznych i ok. 50% orek oceanicznych na Morzu Rossa[14]. Ponad 50% fok Weddella z południowego Pacyfiku żyje tu przez cały rok[14]. Na terenie obszaru chronionego występują ponadto rzadkie gatunki bentosowe, np. gąbki, które dożywają do 500 lat[14].
Historia
edytujMorze zostało odkryte 5 stycznia 1841 roku przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862) i spenetrowane przez HMS „Erebus” i HMS „Terror” podczas nieudanej próby dotarcia do południowego bieguna magnetycznego[9]. Jest jednym z najbardziej dostępnych mórz obrzeży Antarktydy, a wypełniający jego południową część Lodowiec Szelfowy Rossa jest płaski i dochodzący na odległość 550 km od bieguna południowego[16]. Z uwagi na te dogodne warunki region ten stał się tradycyjną bazą dla wypraw w głąb kontynentu[9]. Wyruszały stąd ekspedycje norweskie, brytyjskie, japońskie, amerykańskie i nowozelandzkie[9]. Sam region został dogłębnie zbadany pod względem geologicznym[9]. Współcześnie Morze Rossa jest również celem turystycznym[9].
Przez Morze Rossa przebiega linia zmiany daty[10].
Uwagi
edytuj- ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że bariera wznosi się miejscami na wysokość 50–60 m i rozciąga na przestrzeni ok. 800 km, zob. Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.
Przypisy
edytuj- ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 22.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d Hund 2014 ↓, s. 616.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 810.
- ↑ a b c d e f Riffenburgh 2007 ↓, s. 811.
- ↑ Hund 2014 ↓, s. 369.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Ross Ice Shelf ↓.
- ↑ Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e f Hund 2014 ↓, s. 617.
- ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1–2.
- ↑ a b New Zealand Department of Conservation ↓.
- ↑ a b c d New Zealand Foreign Affiars and Trade ↓.
- ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 804.
Bibliografia
edytuj- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-04-14].
- Brooks, Cassandra M., Bloom, Evan, Kavanagh, Andrea, Nocito, Emily S., Watters, George M., Weller, John. The Ross Sea, Antarctica: A highly protected MPA in international waters. „Marine Policy”. 134, 2021. DOI: 10.1016/j.marpol.2021.104795. ISSN 0308-597X. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- New Zealand Department of Conservation: Ross Sea region Marine Protected Area. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
- New Zealand Foreign Affiars and Trade: Ross Sea region Marine Protected Area. [w:] www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis Group, 2007. ISBN 0-415-97024-5. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Rossa, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-06].
- Ross Ice Shelf (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Ross Sea (New Zealand Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Ross Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14] (ang.).
- Ross Sea, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14] (ang.).