Monety obiegowe III Rzeczypospolitej
Monety obiegowe III Rzeczypospolitej – monety obiegowe emitowane przez Narodowy Bank Polski od 1990 r. z umieszczoną na awersie nazwą państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godłem w postaci orła w koronie[1].
Na początku lat 90. XX w. w Polsce panowała wysoka inflacja, wobec czego bank centralny emitował coraz to wyższe nominały zarówno monet, jak i banknotów[2].
1 stycznia 1995 r., na podstawie ustawy z 7 lipca 1994 r., przeprowadzono denominację złotego. Nowy polski złoty (PLN) równał się 10 000 starych złotych. Monety przeddenominacyjne, zarówno te z nazwą państwa Polska Rzeczpospolita Ludowa, jak i Rzeczpospolita Polska, wycofano z obiegu już 1 stycznia 1995 r[3], banknoty zaś sukcesywnie zastępowano nowymi znakami pieniężnymi[4].
Stare pieniądze można było wymieniać w kasach NBP do 31 grudnia 2010 r[4].
Okres przed denominacją
edytujW 1990 r. na nowo emitowanych monetach zmieniono godło i nazwę państwa, wprowadzając obiegowe 50- i 100-złotówkę[5] oraz okolicznościowe monety upamiętniające 10. rocznicę powstania związku zawodowego Solidarność[6].
Monety powszechnego obiegu
edytujW okresie przeddenominacyjnym (1990–1994) wybito i wprowadzono tylko dwie monety powszechnego obiegu[7]:
| Lp. | Nominał | Rok emisji | Metal | Średnica (mm) | Masa (g) | Rant | Nakład (sztuk) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 50 złotych | 1990 | miedzionikiel | 26 | 6,80 | gładki | 28 707 000 |
| 2 | 100 złotych | 28 | 7,68 | 37 341 000 |
W roku 1990 wybito również monety: 1, 2, 5, 10 i 20 złotych z nazwą państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i godłem w postaci orła bez korony – były to jednak kontynuacje wzorów monet powszechnego obiegu PRL, wprowadzonych 28 grudnia 1988 r[8].
Monety okolicznościowe
edytujW latach 1990–1994 wprowadzono 12 monet okolicznościowych o nominałach 10 000, 20 000 i 100 000 złotych. Były to[9][10]:
| Lp. | Nominał | Rok emisji | Temat | Metal | Średnica (mm) | Masa (g) | Rant | Nakład (sztuk) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 10 000 złotych | 1990 | Solidarność 1980–1990 | miedzionikiel | 29,5 | 10,80 | ząbkowany | 15 164 010 |
| 2 | 100 000 złotych | srebro (Ag999) | 39,0 | 31,10 | gładki | 500 000 | ||
| 3 | 10 000 złotych | 1991 | 200. rocznica ustanowienia Konstytucji 3 maja | żelazonikiel | 29,5 | 9,47 | ząbkowany | 2 604 601 |
| 4 | 10 000 złotych | 1992 | Władysław III Warneńczyk | miedzionikiel | 10,80 | 2 500 000 | ||
| 5 | 20 000 złotych | 1993 | Zamek w Łańcucie | 500 000 | ||||
| 6 | 20 000 złotych | Jaskółki | 520 000 | |||||
| 7 | 20 000 złotych | Kazimierz IV Jagiellończyk | 1 500 000 | |||||
| 8 | 20 000 złotych | Lillehammer 1994 | 988 000 | |||||
| 9 | 20 000 złotych | 1994 | 75 lat Związku Inwalidów Wojennych RP | 76 000 | ||||
| 10 | 20 000 złotych | Zygmunt I Stary | 1 500 000 | |||||
| 11 | 20 000 złotych | Otwarcie nowego gmachu Mennicy Państwowej | 252 000 | |||||
| 12 | 20 000 złotych | 200. rocznica powstania kościuszkowskiego | 100 000 |
W roku 1990, 25 czerwca, do obiegu wprowadzono okolicznościową 500-złotówkę z Władysławem II Jagiełłą, na której wybite były:
- rok 1989,
- nazwa państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i
- godło w postaci orła bez korony[11].
Moneta ta w katalogach zaliczana jest jednak do okresu PRL[12].
Okres po denominacji
edytujW wyniku przeprowadzonej denominacji, 1 stycznia 1995 r. w powszechnym obiegu pojawiło się 9 nominałów monet: 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy oraz 1, 2 i 5 złotych[13]. Od 1995 r. w srebrze lub złocie bite są również monety kolekcjonerskie, rozprowadzane jednak na rynku po cenach wyższych niż ich nominał[14].
Monety powszechnego obiegu
edytujNa awersach monet w centralnej części znajduje się godło – orzeł w koronie, dookoła w otoku napis „Rzeczpospolita Polska”, poniżej orła umieszczany jest rok bicia. Na rewersach widnieją oznaczenia nominałów z symbolicznie przedstawionymi elementami roślinnymi[13]. Autorami projektów monet wprowadzonych do obiegu 1 stycznia 1995 r. są[15]:
- awersu 1, 2, 5,10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty – Stanisława Wątróbska-Frindt
- rewersu 1, 2, 5, 10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty – Ewa Tyc-Karpińska,
- nominałów 2 i 5 złotych – Ewa Tyc-Karpińska.
W latach 2013–2017 zmieniono rysunek awersu nominałów od 1 grosza do 1 złotego. Autorem nowego wzoru głównej strony monet jest Sebastian Mikołajczak[16].
Monety bimetaliczne – 2 i 5 złotych – bite są na krążkach składających się rdzenia otoczonego pierścieniem. W przypadku monety 2 złote rdzeń jest wykonany z miedzioniklu, a pierścień – ze stopu brązu z aluminium. W przypadku monety 5-złotowej stopy rdzenia i pierścienia zamieniono[17].
Monety o nominałach 1, 2 i 5 groszy bito z mosiądzu manganowego do 2014 r., potem zmieniono materiał na stal powlekaną mosiądzem[18].
2 stycznia 2020 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do powszechnego obiegu monety[18]:
ze stali pokrytej miedzią i niklem, bez zmiany wzorów awersu i rewersu, parametrów metrologicznych i typu rantu w porównaniu z wzorami z 2017 r[18].
1 września 2021 r. w kasach NBP udostępniono monety: 10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty rocznika 2019 wybite w stali pokrytej miedzią i niklem, a nie w miedzioniklu, jaki był wykorzystany do emisji tych nominałów zarówno tego rocznika, jak i roczników wcześniejszych[19].
Rodzaj wykorzystanego materiału oraz parametry metrologiczne i typy rantu monet przedstawiono w tabeli[18]:
| Lp. | Nominał | Materiał | Średnica (mm) | Masa (g) | Rant |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 1 grosz | stal powlekana mosiądzem / mosiądz manganowy (MM59) | 15,50 | 1,64 | ząbkowany |
| 2 | 2 grosze | 17,50 | 2,13 | gładki | |
| 3 | 5 groszy | 19,48 (stal powlekana) 19,50 (mosiądz manganowy) |
2,59 | na przemian gładki i ząbkowany | |
| 4 | 10 groszy | stal pokryta miedzią i niklem / miedzionikiel (MN25) | 16,50 | 2,51 | |
| 5 | 20 groszy | 18,50 | 3,22 | ząbkowany | |
| 6 | 50 groszy | 20,50 | 3,94 | ||
| 7 | 1 złoty | 23,00 | 5,00 | na przemian gładki i ząbkowany | |
| 8 | 2 złote | rdzeń: miedzionikiel (MN25) pierścień: brązal (CuAl6Ni2) |
21,50 (rdzeń: 12,00) | 5,21 | gładki |
| 9 | 5 złotych | rdzeń: brązal (CuAl6Ni2) pierścień: miedzionikiel (MN25) |
24,00 (rdzeń: 16,00) | 6,54 | moletowany nieregularnie |
Nakłady
edytujW tabeli zebrano nakłady w sztukach poszczególnych nominałów[20]:
| Rok | 1 grosz | 2 grosze | 5 groszy | 10 groszy | 20 groszy | 50 groszy | 1 złoty | 2 złote | 5 złotych |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1990 | 29 140 000 | 34 400 000 | 70 240 000 | 43 055 000 | 25 100 000 | 29 152 000 | 20 240 000 | – | – |
| 1991 | 79 000 000 | 97 410 000 | 171 040 000 | 123 164 300 | 75 400 000 | 99 120 000 | 60 080 000 | – | – |
| 1992 | 362 000 000 | 157 000 003 | 103 784 000 | 210 005 000 | 106 100 001 | 116 000 000 | 102 240 000 | – | – |
| 1993 | 80 780 000 | – | 20 280 101 | 80 240 008 | – | – | 20 904 000 | – | – |
| 1994 | – | – | – | – | – | – | 69 956 000 | 79 644 000 | 112 896 033 |
| 1995 | 102 280 109 | – | – | – | – | 101 600 113 | 99 740 122 | 122 880 020 | – |
| 1996 | – | – | – | – | 29 745 000 | – | – | – | 52 940 003 |
| 1997 | 103 080 002 | 92 400 002 | – | – | 59 755 000 | – | – | – | – |
| 1998 | 257 640 003 | 154 840 050 | 93 472 002 | 62 695 000 | 52 500 000 | – | – | – | – |
| 1999 | 203 970 000 | 187 900 000 | 99 024 000 | 47 040 000 | 25 985 000 | – | – | – | – |
| 2000 | 210 100 000 | 94 500 000 | 75 600 000 | 104 060 000 | 52 135 000 | – | – | – | – |
| 2001 | 210 000 020 | 84 000 000 | 67 368 000 | 62 820 000 | 41 980 001 | – | – | – | – |
| 2002 | 240 000 000 | 83 910 000 | 67 200 000 | 10 500 000 | 10 500 000 | – | – | – | – |
| 2003 | 250 000 000 | 80 000 000 | 48 000 000 | 31 500 000 | 20 400 000 | – | – | – | – |
| 2004 | 300 000 000 | 100 000 000 | 62 500 000 | 70 500 000 | 40 000 025 | – | – | – | – |
| 2005 | 375 000 000 | 163 003 250 | 113 000 000 | 94 000 000 | 37 000 025 | – | – | 5 000 000 | – |
| 2006 | 184 000 000 | 105 000 000 | 54 000 000 | 40 000 000 | 35 000 000 | – | – | 5 000 000 | – |
| 2007 | 330 000 000 | 160 000 000 | 116 000 000 | 100 000 000 | 68 000 000 | – | – | 20 000 000 | – |
| 2008 | 316 000 000 | 172 000 000 | 107 000 000 | 103 000 000 | 91 000 000 | 13 000 000 | 5 000 000 | 15 000 000 | 5 000 000 |
| 2009 | 338 000 000 | 222 000 000 | 160 000 000 | 146 000 000 | 133 000 000 | 57 000 000 | 34 000 000 | 62 000 000 | 59 000 000 |
| 2010 | 150 000 000 | 120 000 000 | 100 000 000 | 62 000 000 | 45 000 000 | 12 000 000 | 3 000 000 | 15 000 000 | 30 000 000 |
| 2011 | 270 000 000 | 150 000 000 | 90 000 000 | 80 000 000 | 15 000 000 | 10 000 000 | – | – | – |
| 2012 | 365 000 000 | 100 000 000 | 60 000 000 | 136 000 000 | 38 000 000 | 12 000 000 | 10 000 000 | – | – |
| 2013 | 323 000 000 MW | 150 000 000 MW | 88 000 000 MW | 142 000 000 | 36 000 000 | 30 000 000 | 21 000 000 | – | – |
| 1 000 000 RM | 1 000 000 RM | 1 000 000 RM | |||||||
| 2014 | 86 000 000 MW | 20 000 000 MW | 15 000 000 MW | 88 000 000 | 46 000 000 | 28 400 000 | 35 250 000 | 28 000 000 | – |
| 333 924 900 RM | 116 084 750 RM | 80 004 500 RM | |||||||
| 2015 | 388 560 000 | 129 870 000 | 115 050 000 | 112 050 000 | 78 030 000 | 44 010 000 | 39 000 000 | 34 350 000 | 38 040 000 |
| 2016 | 266 011 103 | 142 741 600 | 120 900 100 | 116 700 000 | 69 120 000 | 28 980 000 | 29 775 000 | 35 150 000 | 35 040 000 |
| 2017 | 391 200 000 | 143 910 000 | 126 150 000 | 154 200 000 | 88 695 000 | 44 370 000 | 41 175 000 | 30 900 000 | 23 220 000 |
| 2018 | 435 840 000 | 161 850 000 | 144 600 000 | 169 800 000 | 89 100 000 | 42 030 000 | 42 000 000 | 37 425 000 | – |
| 2019 | 413 520 000 | 167 115 000 | 116 100 000 | 128 700 000 MN | 58 320 000 MN | 54 990 000 MN | 60 750 000 MN | 27 975 000 | – |
| 1 000 000 Fe | 1 000 000 Fe | 1 000 000 Fe | 1 000 000 Fe | ||||||
| 2020 | 400 080 000 | 161 460 000 | 135 000 000 | 170 100 000 | 94 230 000 | 41 580 000 | 42 000 000 | 33 525 000 | 6 436 000 |
| 2021 | 319 440 000 | 41 925 000 | 108 450 000 | 148 200 000 | 42 795 000 | 27 900 000 | 32 325 000 | 40 950 000 | 39 480 000 |
| 2022 | 121 920 000 | – | 15 000 000 | 46 950 000 | 79 515 000 | 55 440 000 | 44 250 000 | 41 325 000 | 32 160 000 |
| 2023 | 338 880 000 | 110 370 000 | 128 550 000 | 157 050 000 | 91 800 000 | 59 490 000 | 23 625 000 | 30 225 000 | 43 180 000 |
gdzie:
- MW – Mennica Polska,
- RM – The Royal Mint,
- MN – nakład rocznika w miedzioniklu,
- Fe – nakład rocznika w stali pokrytej miedzią i niklem.
Monety okolicznościowe
edytujW 1995 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął emisję okolicznościowych monet 2-złotowych, początkowo w miedzioniklu, a od 1996 do kwietnia 2014 r. w stopie nordic gold. Monety te upamiętniały m.in. ważne wydarzenia lub wybitnych Polaków[21].
Od maja 2014 r. NBP rozpoczął emisję serii Odkryj Polskę monet okolicznościowych w standardzie obiegowej 5-złotówki[13].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 299–385, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, 262, ISBN 978-83-913361-4-4.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 195–237, 301–321, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 262, ISBN 978-83-913361-4-4.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 301, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 302, 306, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 301–321, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 198–200, 205, 208, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Adam Łanowy (red.), Katalog monet polskich i z Polską związanych XX i XIX wiek, monety koronne Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyd. XIV (poprawione i uzupełnione), Bytom: FISCHER, 2012, s. 24–27, ISBN 978-83-62457-44-1.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 302–306, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 228, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 195–237, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b c Banknoty i monety – Monety obiegowe. Narodowy Bank Polski. [dostęp 2009-07-18]. (pol.).
- ↑ Sprzedaż monet i banknotów kolekcjonerskich [online], www.nbp.pl [dostęp 2020-03-31] (pol.).
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 324–325, 340, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ OpenSolution.org, projektant monet sebastian Mikołajczak designer coins – KIERUNEK RZEŹBA: Zakład Rzeźby: Uniwersytet Mikołaja Kopernika [online], www.rzezba.umk.pl [dostęp 2017-10-18].
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 325, 340, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b c d Wizerunki monet obiegowych [online], nbp.pl [dostęp 2020-03-29] (pol.).
- ↑ Monety 10, 20, 50 groszy oraz 1 zł z 2019 roku w kasach O/O NBP, nbp.pl, 23 sierpnia 2021 [dostęp 2021-09-12] [zarchiwizowane 2021-09-12] (pol.).
- ↑ Nakłady emisji monet obiegowych. nbp.pl. [dostęp 2012-01-27]. (pol.).
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 326–339, ISBN 83-87355-37-2.
Bibliografia
edytuj- Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich. Szczecin: 2010. ISBN 978-83-87355-62-3.