Monaster Sumela

Monaster Sumela (gr. Μονή Παναγίας Σουμελά – dosł. monaster Matki Bożej, tur. Sümela Manastırı) – nieczynny męski klasztor prawosławny w okolicach miasta Maçka w prowincji Trabzon, w Turcji, historycznie w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Nazwa wywodzi się z pontyjskiej odmiany języka greckiego i oznacza „Monastyr Przenajświętszej na górze Mela”.

Sumela

Μονή Παναγίας Σουμελά

Widok ogólny
Państwo	Turcja
Miejscowość
Kościół	Patriarchat Konstantynopolitański
Rodzaj klasztoru	męski
Fundator	Aleksy III Komnen
Data zamknięcia	1923
Położenie na mapie Turcji Sumela
40°41′24″N 39°39′30″E
Strona internetowa

Historia

Według legendy klasztor został ufundowany w czasach panowania Teodozjusza Wielkiego, zaś przebudowany za rządów Justyniana Wielkiego z inicjatywy wodza wojskowego Belizariusza. Badania na terenie monasteru nie potwierdziły jednak, by jego istnienie sięgało opisywanych czasów. Pierwsze wzmianki o funkcjonującej wspólnocie pochodzą z epoki Komnenów, zaś zachowane do dziś (2011) obiekty powstały w niezależnym Cesarstwie Trapezuntu w XIII w. Wielkim dobroczyńcą monasteru był Aleksy III Komnen (1338–1390), który podobnie jak jego przodkowie przekazywał klasztorowi liczne dary, a następnie sfinansował jego całkowitą przebudowę. Syn Aleksego III Manuel III Wielki Komnen również wspierał obiekty sakralne w swoim państwie. Monaster Sumela otrzymał od niego krzyż z cząsteczką Krzyża Świętego. Klasztor przeżywał swoje największe lata rozkwitu za panowania Aleksego III Komnena i Michała Wielkiego Komnena (1284–1349).

Monaster funkcjonował w okresie Imperium Osmańskiego, był rozbudowywany i na przestrzeni wieków zgromadził znaczny majątek. Kolejni sułtanowie akceptowali przywileje klasztoru uzyskane w okresie bizantyjskim (podobnie jak w przypadku monasterów góry Athos oraz monasteru Świętej Katarzyny na Synaju) i W XVIII w. z inicjatywy arcybiskupa Ignacego w klasztorze wykonano nową dekorację malarską. W XIX stuleciu monaster, jako najważniejszy ośrodek życia religijnego Greków Anatolii, został przebudowany i otrzymywał od wiernych wiele cennych darów. Klasztor był również odwiedzany przez wielu podróżników z zagranicy, którzy pozostawili jego szczegółowe opisy.

Głównym przedmiotem kultu w klasztorze była ikona Matki Bożej, uważana za cudotwórczą. Według legendy wizerunek ten był dziełem św. Łukasza i po jego śmierci trafił do Aten, zaś w IV wieku został cudownie przeniesiony przez anioły na wskazane przez Matkę Bożą miejsce. Tam ikonę odnaleźli pustelnicy Sofroniusz i Barnaba, którzy następnie założyli męski monaster. Najprawdopodobniej ciemna barwa twarzy Matki Bożej mogła stać się przyczyną, dla której wzgórze, gdzie wznosi się monaster, nazwano Czarną Górą. Według opisu Fallmerayera z 1840 roku mnisi z monasteru Sumela podróżowali z kopiami ikony nie tylko po terytorium Turcji, ale i na Kaukaz i do Rosji, sprzedając je i w ten sposób zarabiając pieniądze na potrzeby klasztoru. Klasztor określany był jako „Monte Cassino wschodu”.

W wyniku wojny grecko-tureckiej w latach 1919–1922, przegranej przez Grecję, Grecy z Anatolii i Pontu musieli opuścić te tereny w ramach wymiany ludności między Grecją i Turcją. W 1923 mnisi z monasteru Sumela opuścili jego zabudowania, przenosząc się do klasztoru na terenie Grecji. Opuszczone obiekty stopniowo niszczały. Jedynie jedna ze świątyń została zaadaptowana na muzeum. Ikona Przenajświętszej z Sumeli stanowi teraz cel masowych pielgrzymek do miejscowości Kastania (gr. Καστανιά της Βέροιας, Καστανιά Ημαθίας), w pobliżu greckiego, macedońskiego miasta Weria.

15 sierpnia 2010, w dniu święta Zaśnięcia Matki Bożej, za zgodą władz tureckich na terenie monasteru odbyła się pierwsza od 1923 prawosławna Święta Liturgia, którą odprawił patriarcha konstantynopolitański Bartłomiej.

W 2000 klasztor został wpisany na turecką listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Turcja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.