Monaster św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim
Monaster św. Mikołaja – prawosławny klasztor w Bielsku Podlaskim, funkcjonujący od XVI w. do 1825.
 Cerkiew i kaplica św. Mikołaja (zdj. z dwudziestolecia międzywojennego) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Kościół | |
| Eparchia | |
| Ihumen |
Laurenty (Michalski) – ostatni |
| Klauzura |
nie |
| Typ monasteru |
męski |
| Liczba mnichów (1808) |
3 |
| Obiekty sakralne | |
| Cerkiew |
św. Mikołaja |
| Cerkiew |
Zaśnięcia Matki Bożej |
| Fundator | |
| Data budowy |
XV w. |
| Data zamknięcia |
1825 |
Położenie na mapie Polski  | |
| 52,766639°N 23,193333°E/52,766639 23,193333 | |
Historia
edytujPrawdopodobną inicjatorką powstania klasztoru była Helena Moskiewska[1]. Monaster funkcjonował już przed 1529, gdy otrzymał majątek ziemski na mocy przywileju królewskiego[2]. Według dokumentów z II połowy XVI w. monaster posiadał bogate uposażenie, w tym samym okresie powstała przy nim szkoła i szpital. Dalszy wzrost znaczenia wspólnoty dla prawosławia w I Rzeczypospolitej nastąpił po unii brzeskiej, gdy do monasteru przeniosło się wielu mnichów z klasztorów, które przyjęły jej postanowienia[1]. Monaster w Bielsku nigdy nie przeszedł w ręce unitów[1] i w XVII–XVIII w. był jednym z centrów oporu przeciwko wprowadzaniu unii[3]. W końcu XVIII w. był jednym z ostatnich ośrodków prawosławia na Podlasiu, obok innych klasztorów – monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Zabłudowie oraz monasterów Trójcy Świętej i Przemienienia Pańskiego w Drohiczynie[4].
W 1791 przełożony monasteru ihumen Sawa (Palmowski) został wybrany na przewodniczącego Najwyższego Konsystorza Prawosławnego w Pińsku, a także był najpoważniejszym kandydatem na pierwszego zwierzchnika autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej[1]. Jego utworzenie okazało się niemożliwe wskutek II rozbioru Polski[5].
W 1795 monaster w Bielsku znalazł się na terenie zaboru pruskiego. W ciągu kolejnych dwunastu lat jego przełożony, Laurenty (Michalski), przeprowadził gruntowny remont głównej cerkwi monasterskiej, w tym zlecił wykonanie nowego ikonostasu (1806) i rekonstrukcję zniszczonego dzwonu[1]. W 1807 klasztor znalazł się na terenie zaboru rosyjskiego, w jurysdykcji eparchii mińskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Rok później na polecenie biskupa mińskiego Hioba dziekan klasztorów eparchii przeprowadził wizytację monasteru. Wykazała ona, że zabudowania monasterskie były w dobrym stanie[1].
Po zapoznaniu się z wynikami wizytacji konsystorz eparchii mińskiej uznał za wskazane utrzymanie funkcjonowania monasteru w Bielsku, głównie z powodu prowadzenia przez mnichów parafii z 748 wiernymi[1]. Jednak w 1825[1] decyzja w sprawie klasztoru została zmieniona z uwagi na niewielką liczbę powołań. Urszula Pawluczuk łączy ją z tolerancyjną polityką Aleksandra I wobec osób innego wyznania niż prawosławne. W latach poprzedzających zamknięcie monasteru w Bielsku zlikwidowanych zostało, z analogicznych przyczyn, także dziesięć innych ośrodków życia monastycznego na ziemiach anektowanych przez Rosję w wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej[6].
Wspólnota monastyczna
edytujW 1795 wspólnotę monasterską w Bielsku tworzyło dwóch mnichów i ihumen[4]. Wizytacja z 1808 wykazała podobny stan osobowy klasztoru – w klasztorze przebywało trzech mnichów (ihumen i dwóch hieromnichów) oraz dwóch posłuszników[1].
Majątek i uposażenie klasztoru
edytujMonaster utrzymywał się z pięciu włók ziemi nadanych przywilejem królewskim, z czego dwie włóki, znajdujące się na terenie Stryk, w XIX w. wydzierżawił za czynsz w wysokości 60 złotych. Wspieranie klasztoru materialnie należało ponadto do obowiązków bractwa Objawienia Pańskiego w Bielsku[1].
Architektura
edytujWizytacja z 1808 r. wykazała, że w kompleksie zabudowań klasztornych działały dwie cerkwie: św. Mikołaja (wolno stojąca, jednokopułowa) oraz Zaśnięcia Matki Bożej (połączona z budynkiem mieszkalnym, jednokopułowa). Odrębną budowlą była trójkondygnacyjna dzwonnica, której piwnice służyły jako spichlerz. Mnisi dysponowali także pomieszczeniami służącymi do przechowywania siana i zboża, zaś w sąsiedztwie klasztoru działał należący do niego folwark[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k H. Surynowicz, Życie monastyczne na Grodzieńszczyźnie w XIX wieku [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik: Życie monastyczne w Rzeczypospolitej. Białystok: Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 199–202. ISBN 83-902928-8-2.
- ↑ A. Troc-Sosna, Ikona św. Barbary w Milejczycach, Przegląd Prawosławny, nr 3 (201), marzec 2002.
- ↑ Mironowicz A.: Kościół prawosławny w Polsce. Białostockie Towarzystwo Historyczne, 2006, s. 403. ISBN 83-60456-02-X.
- ↑ a b Mironowicz A.: Kościół prawosławny w Polsce. Białostockie Towarzystwo Historyczne, 2006, s. 464. ISBN 83-60456-02-X.
- ↑ Mironowicz A.: Kościół prawosławny w Polsce. Białostockie Towarzystwo Historyczne, 2006, s. 451–454. ISBN 83-60456-02-X.
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7431-127-4.