Mnicha

Mnicha
	Myiopsitta monachus
	(Boddaert, 1783)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugowate
Podrodzina	papugi neotropikalne
Plemię	Amazonini
Rodzaj	Myiopsitta; Bonaparte, 1854
Gatunek	mnicha
Synonimy
	Psittacus monachus Boddaert, 1783;
	Psittacus monachus Boddaert, 1783;
Podgatunki
	M. m. luchsi (Finsch, 1868); M. m. cotorra (Vieillot, 1818); M. m. monachus (Boddaert, 1783); M. m. calita (Jardine & Selby, 1830);
	M. m. luchsi (Finsch, 1868); M. m. cotorra (Vieillot, 1818); M. m. monachus (Boddaert, 1783); M. m. calita (Jardine & Selby, 1830);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania wraz z introdukowaną populacją z Florydy
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mnicha^[5] (Myiopsitta monachus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papugowatych (Psittacidae), pochodzący z Ameryki Południowej, obecnie introdukowany w wielu rejonach świata. Szeroko rozpowszechniony na terenach zurbanizowanych. W niektórych krajach uważany za szkodnika upraw. Obok aleksandretty obrożnej jest to najlepiej przystosowany do chłodnego klimatu gatunek papugi. Mnichy budują wielkie, zbiorowe gniazda na drzewach lub słupach energetycznych i oświetleniowych. Bywają trzymane jako zwierzęta domowe. Wyhodowano kilka odmian kolorystycznych.

Taksonomia

Mnicha nizinna

Mnicha górska na XIX-wiecznym rysunku

Nazwa łacińska monachus jest rodzajem męskim rzeczownika „mnich” w łacinie^[6]. Mnicha to jedyny przedstawiciel rodzaju Myiopsitta^[5]. W zależności od ujęcia systematycznego wyróżnia się 3^[7]^[8] lub 4 podgatunki^[3]^[5]:

M. monachus luchsi – mnicha górska – środkowa Boliwia. Takson często jest klasyfikowany jako odrębny gatunek Myiopsitta luchsi, np. przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) czy przez IUCN^[7]^[9]
M. monachus cotorra – południowa Boliwia, południowa Brazylia, Paragwaj i północno-zachodnia Argentyna
M. monachus monachus – mnicha nizinna – południowo-wschodnia Brazylia, Urugwaj i północno-wschodnia Argentyna
M. monachus calita – zachodnia Argentyna

Cechy gatunku

Ubarwienie

W stanie dzikim typowe umaszczenie jest zielono-szare z niebieskimi końcówkami skrzydeł i pomarańczowym dziobem. Szare są: czoło, policzki oraz pierś. W wieku dorosłym na piersi samców pojawia się ciemniejszy wzór. Reszta ciała (z wyjątkiem niebieskich lotek pierwszorzędowych) jest zielona, przy czym zewnętrzne strony ud są jasnozielone lub żółtawe. W niewoli wyhodowano kilka odmian kolorystycznych, np. białą (albinotyczną), lutino (żółtą), cynamonową i niebieską.

Wymiary

długość ciała: ok. 29 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 45 cm
masa ciała: ok. 90–150 g

Samice nieco mniejsze od samców, ale rozróżnienie płci jest bardzo trudne bez dokładniejszych badań. Skrzydło samca ma długość 155 mm, a samicy 151 mm^[10].

Długość życia

15–20 lat. W niewoli niekiedy nawet 30 lat.

Pożywienie

Żywią się różnymi nasionami, jagodami i innymi owocami, młodymi pędami i kwiatami drzew oraz owadami i ich larwami. W okresie lęgowym ważnym składnikiem są nasiona ostów. Można podawać im nawet jajko, które zapewni im większą ilość białka. Mnicha jak każda papuga powinna mieć zapewniony duży dostęp do witamin.

Występowanie

Naturalny zasięg występowania obejmuje obszary Ameryki Południowej o klimacie subtropikalnym i umiarkowanym (gł. Argentyna, Paragwaj, Urugwaj, Boliwia oraz południowy skrawek Brazylii). Gatunek został introdukowany w wielu rejonach świata i obecnie żyje dalej na północ Brazylii, a także w Portoryko, na Bermudach, Bahamach, w ośmiu stanach USA, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, na Gibraltarze, w Belgii, Izraelu i Japonii. Na niektórych obszarach uważany za poważnego szkodnika upraw. Dobrze się przystosowała do życia w miastach.

W stanie naturalnym mnicha zamieszkuje niezbyt zwarte tereny lesiste. Dogodne warunki znajduje dla siebie na plantacjach eukaliptusów. Liczne populacje występują na terenach zurbanizowanych, gdzie występuje obok gołębi czy szpaków. Obok aleksandretty obrożnej jest to najlepiej przystosowany do chłodnego klimatu gatunek papugi. Zdziczałe kolonie występują m.in. w Nowym Jorku, New Jersey, Cincinnati, Louisville, Connecticut, w stanie Waszyngton oraz Rhode Island.

Lęgi

Ogromne gniazdo mnich

Jajo z kolekcji muzealnej

Mnicha jest jedyną papugą budującą gniazda. Inne gatunki wykorzystują dziuple i jamy. Co więcej, są to zbiorowe gniazda służące całej kolonii. Budują je z długich (do 60 cm) i odpowiednio grubych (5–10 mm) patyczków. Najpierw powstaje jedno kuliste gniazdo a następnie inne osobniki dobudowują do niego kolejne z osobnymi wejściami. Takie konstrukcje przekraczają niekiedy 3 m średnicy i masę ponad 200 kg. Czasami wybudowanie takiego gniazda trwa nawet 3 miesiące. Poza sezonem lęgowym służą ptakom jako miejsce noclegu. Zazwyczaj takie gniazdo mieści się na szczycie drzewa, słupa energetycznego czy oświetleniowego.

Okres lęgowy trwa od listopada do marca. Samica składa 1–11 białych jaj, które wysiaduje przez 22–26 dni. Pisklęta są w gnieździe przez ok. 6 tygodni. W tydzień po opuszczeniu gniazda samodzielnie zdobywają pokarm.

Hodowla

Podstawowe wymagania: Mnicha nizinna jest rozmowna, ale żeby nauczyć ją mówić, trzeba z nią spędzać dużo czasu. Jak każda konura potrafi wydawać z siebie nieprzyjemne dla człowieka dźwięki, jednakże przy dobrym wychowaniu ptak zatraca piskliwe odgłosy, zastępując je dźwiękami z otoczenia. Jeżeli chcemy utrzymywać tę papugę w wolierze, to powinna ona być zbudowana z metalu, gdyż te ptaki niszczą drewniane i plastikowe elementy. Najlepiej trzymać je w grupie od 3–5 par. Są stosunkowo odporne na zimno i mogą przebywać na zewnątrz cały rok, jeżeli zapewnimy im ochronę przed wiatrem, deszczem i śniegiem. Jednak w czasie naprawdę mroźnych zim lepiej będzie im we wnętrzu. Wolierę powinno się zaopatrzyć w powieszoną pod sufitem półkę, aby mogły tam zbudować swoje gniazda. W marcu należy im wrzucać do woliery patyczki. Zdarza się, że wyprowadzają 2 lęgi w roku.
Wybrane mutacje

Mutacja szara. Ptak jest całkowicie szary, z jaśniejszym brzuchem, gardłem i pokrywami podogonowymi, a także brzegami lotek pierwszorzędowych.
Mutacja biała. Ptak jest całkowicie biały. Oczy, nogi i dziób są takie same, jak w naturze.
Mutacja niebieska. Ptak jest niebieski, z ciemnymi lotkami pierwszorzędowymi. Brzuch, gardło i pokrywy podogonowe są jaśniejsze. Dziób jest różowy.
Mutacja lutino. Ptak jest cały żółty, ale lotki pierwszorzędowe są białe, a pierś, gardło i brzuch jasnożółtokremowe. Ogon jest też nieco jaśniejszy.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje mnichę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) od 2014 roku, kiedy to zaakceptowano taksonomiczny podział gatunku. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity, a nawet bardzo liczny. Trend liczebności populacji na wolności uznaje się za wzrostowy, gdyż degradacja środowiska powoduje powstanie nowych, odpowiednich dla tego gatunku siedlisk^[4]. Mnicha górska, uznawana przez IUCN za osobny gatunek M. luchsi, klasyfikowana jest jako gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened); wcześniej do 2022 roku była gatunkiem „najmniejszej troski”. Jej trend liczebności jest malejący^[9].

Przypisy

↑ Myiopsitta monachus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Myiopsitta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-10-30] (ang.).
↑ ^a ^b Monk Parakeet (Myiopsitta monachus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).
↑ ^a ^b Myiopsitta monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Amazonini Des Murs, 1886 (wersja: 2023-09-28). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-10-19].
↑ The Monk Parakeet. Institute for Biological Invasions. [dostęp 2010-07-24]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-14]. (ang.).
↑ Monk Parakeet (Myiopsitta monachus). [w:] Parrot Encyclopedia [on-line]. World Parrot Trust. [dostęp 2020-10-14]. (ang.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Myiopsitta luchsi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-17] (ang.).
↑ Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze: 258 Monk Parakeet. s. 2. [dostęp 2010-06-04]. (ang.).

Bibliografia

David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Encyklopedia Ptaki. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, 2009, s. 252 i 269, ISBN 978-83-01-15733-3.
Jenni Bruce, Caren McGhee, Luba Vangelova, Richard Voght, Przemysław Chylarecki (tłum.): Encyklopedia zwierząt świata, tom 3: Ptaki (dodatek do „Gazety Wyborczej”). T. 3. 2009, s. 266. ISBN 978-83-7552-605-9.
Mnicha nizinna na stronie euroanimal.pl
Fauna&Flora, nr 08/2007 (103)
Mnicha nizinna Wolierka – Forum miłośników ptaków

Linki zewnętrzne

Polska strona o mutacjach mnichy nizinnej [online] [zarchiwizowane z adresu 2021-09-20] .
Galeria mutacji. mnicha.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)].
Galeria zdjęć mutacji barwnych. mutace-papousku.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-06)].
Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Myiopsitta monachus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Myiopsitta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-10-30] (ang.).

[ibc-3] Monk Parakeet (Myiopsitta monachus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).

[iucn-4] Myiopsitta monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Amazonini Des Murs, 1886 (wersja: 2023-09-28). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-10-19].

[6] The Monk Parakeet. Institute for Biological Invasions. [dostęp 2010-07-24]. (ang.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-14]. (ang.).

[pe-8] Monk Parakeet (Myiopsitta monachus). [w:] Parrot Encyclopedia [on-line]. World Parrot Trust. [dostęp 2020-10-14]. (ang.).

[iucn1-9] BirdLife International, Myiopsitta luchsi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-17] (ang.).

[10] Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze: 258 Monk Parakeet. s. 2. [dostęp 2010-06-04]. (ang.).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]