Jane Marple

Jane Marple, bardziej znana jako panna Marple – detektyw amator, postać fikcyjna stworzona przez pisarkę Agathę Christie.

Jane Marple

Postać z powieści i opowiadań Agathy Christie
Angela Lansbury - jedna z odtwórczyń roli Jane Marple
Pierwsze wystąpienie	Klub Wtorkowych Spotkań
Ostatnie wystąpienie	Uśpione morderstwo
Twórca	Agatha Christie
Grany przez	Margaret Rutherford, Angela Lansbury, Joan Hickson, Helen Hayes, Geraldine McEwan, Julia McKenzie
Dane biograficzne
Pochodzenie	angielska
Inne informacje
Zajęcie	stara panna, detektyw-amator

Postać

Panna Marple mieszka w małej wiosce St. Mary Mead. Na pozór jest typową, trochę wścibską starą panną. Ale gdy musi zmierzyć się z zagadkami kryminalnymi, wykazuje niesłychaną bystrość umysłu. Zgodnie z tradycyjnymi wzorcami powieści kryminalnej wprowadza w zakłopotanie stróżów porządku, którzy zajmują się sprawami kryminalnymi. Zawsze odnajduje jakieś analogie między zachowaniem przestępców a zdarzeniami, które zaszły kiedyś w jej rodzinnej wiosce. Rozpoznanie psychologicznych słabostek przestępców często pomaga jej w odkryciu mordercy. Pozornie rozkojarzona i nieporadna panna Marple myśli przenikliwie i trafnie, stosuje dedukcję, ujawnia praktyczną znajomość psychologii, ma wyobraźnię – toteż zawsze potrafi zdemaskować zbrodniarza.

Motto panny Marple brzmiało: „Młodzi myślą, że starsi są głupi, ale starzy wiedzą, że to młodzi są głupi.”

Historia

Panna Marple pojawiła się po raz pierwszy jako bohaterka sześciu opowiadań w brytyjskim czasopiśmie „The Sketch”. Panna Marple jest jednym z członków tzw. Klubu Wtorkowego (The Tuesday Club) – klubu dyskusyjnego, w którym detektywi amatorzy roztrząsają nierozwiązane dotychczas zagadki kryminalne. Inni członkowie to m.in. miejscowy wikary, Raymond West – siostrzeniec panny Marple, pisarz, Joyce – jego narzeczona, artystka. Spośród nich to pannie Marple zawsze udaje się rozwiązać zagadkę. Te opowiadania wraz z siedmoma kolejnymi ukazały się w 1932 w zbiorze zatytułowanym The Thirteen Problems (tytuł amerykański: The Tuesday Club Murders) – w dwa lata po wydaniu pierwszej powieści z panną Marple, Morderstwo na plebanii (Murder at the Vicarage, 1930).

Podobnie jak w wypadku serii z Poirotem, Christie napisała też powieść, która miała stanowić zakończenie serii o przygodach staruszki. Uśpione morderstwo (Sleeping Murder) – ostatnia zagadka panny Marple – powstała około 1940, kiedy pisarka obawiała się śmierci w czasie II wojny światowej. Christie przeżyła jeszcze kilkadziesiąt lat, stąd też książka ukazała się dopiero w 1976 – rok po jej śmierci.

Powieści

• Morderstwo na plebanii (The Murder at the Vicarage, 1930)
• Noc w bibliotece (The Body in the Library, 1942)
• Zatrute pióro (The Moving Finger, 1942)
• Morderstwo odbędzie się... (A Murder is Announced, 1950)
• Strzały w Stonygates (Murder With Mirrors lub They do it with Mirrors, 1952)
• Kieszeń pełna żyta (A Pocketful of Rye, 1953)
• 4.50 z Paddington (4.50 from Paddington, 1957)
• Zwierciadło pęka w odłamków stos (The Mirror Crack'd from Side to Side, 1962)
• Karaibska tajemnica (A Caribbean Mystery, 1964)
• Hotel Bertram (At Bertram's Hotel, 1965)
• Nemezis (Nemesis, 1971)
• Uśpione morderstwo (Sleeping Murder, napisana ok. 1940, wyd. w 1976)

Opowiadania

• Trzynaście zagadek (The Thirteen Problems lub The Tuesday Club Murders, 1932):

Klub Wtorkowych Spotkań

Świątynia Astarte

Sztaby złota

Krew na ulicy

Motyw i okazja

Zbrodnia i ryby

Błękitne geranium

Dama do towarzystwa

Czterech podejrzanych

Tragedia w Boże Narodzenie

Ziele śmierci

Wypadek w bungalowie

Wypadek na moście

• Tajemnica gwiazdkowego puddingu (The Adventure of the Christmas Pudding, 1960)

Szaleństwo Greenshawa (Greenshaw's Folly; od 2010 roku dostępne także w zbiorze Śmiertelna klątwa)

• Śmiertelna klątwa (Miss Marple's Final Cases lub Miss Marple's Final Cases and Two Other Stories, 1979)

Azyl (Sanctuary)

Ukryty skarb lub Dziwny żart (Strange Jest; dostępne także w zbiorze Pułapka na myszy)

Narzędzie zbrodni lub Szpilka (Tape-Measure Murder; dostępne także w zbiorze Pułapka na myszy)

Śmiertelna klątwa lub Klątwa starej stróżki (The Case of the Caretaker; dostępne także w zbiorze Pułapka na myszy)

Idealna służąca lub Doskonała pokojówka (The Case of the Perfect Maid; dostępne także w zbiorze Pułapka na myszy)

Opowiadanie panny Marple (Miss Marple Tells a Story)

Autoryzowane opowiadania napisane przez inne autorki i umieszczone w zbiorze Marple: Twelve New Stories (2022)

• Evil in Small Places (autorka: Lucy Foley)
• The Second Murder at the Vicarage (Val McDermid)
• Miss Marple Takes Manhattan (Alyssa Cole)
• The Unravelling (Natalie Haynes)
• Miss Marple’s Christmas (Ruth Ware)
• The Open Mind (Naomi Alderman)
• The Jade Empress (Jean Kwok)
• A Deadly Wedding Day (Dreda Say Mitchell)
• Murder at the Villa Rosa (Elly Griffiths)
• The Murdering Sort (Karen M. McManus)
• The Mystery of the Acid Soil (Kate Mosse)
• The Disappearance (Leigh Bardugo)

Adaptacje

Pomimo pewnej popularności bohaterki, Jane Marple pojawiła się dosyć późno na ekranach kinowych. W latach 1960. George Pollock wyreżyserował serię 4 komedii kryminalnych z Margaret Rutherford w roli detektyw i ze wspólną muzyką:

• Murder, She Said (1962; Pociąg z Dworca Paddington kiedyś, Śmierć ma okna w nowym wydaniu na DVD) na podstawie powieści 4.50 z Paddington
• Murder at the Gallop (1963; Morderstwo w hotelu Gallop), na podstawie opowiadań z Herkulesem Poirot Po pogrzebie (After the Funeral, 1953)
• Murder Most Foul (1964; Morderstwo najgorszego sortu), również na podstawie powieści z Poirot – Pani McGinty nie żyje (Mrs. McGinty's Dead, 1952)
• Murder Ahoy (1964; Ahoj, zbrodnio), nie oparty na żadnej z powieści Christie.

Rezultaty rozczarowały niektórych fanów pisarki, bo „hałaśliwa” kreacja Margaret Rutherford odbiegała od literackiego pierwowzoru, a reżyser wprowadził także zmiany w fabule. Agatha Christie przekonała się jednak wkrótce do Rutherford, skądinąd do niej podobnej.

W 1980 pannę Marple zagrała Angela Lansbury. W filmie Guya Hamiltona The Mirror Crack'd. na podstawie powieści Zwierciadło pęka w odłamków stos, większość akcji nie wypełnia jednak osoba panny Marple, która musiała ustąpić miejsca gwiazdorskiej obsadzie filmu w osobach Elizabeth Taylor, Rocka Hudsona, Geraldine Chaplin, Tony'ego Curtisa czy Kim Novak. Angela Lansbury, która zagrała pannę Marple w tym filmie, wcieliła się później w rolę Jessiki Fletcher – pisarki rozwiązującej zagadki kryminalne – w innym serialu Napisała: Morderstwo. Postać ta była w pewnym stopniu połączeniem panny Marple i innej postaci z książek Agaty Christie – Ariadny Oliver.

W latach 80. BBC wyprodukowała serial telewizyjny pt. Miss Marple, w którym pannę Marple grała Joan Hickson (wcześniej zagrała z Margaret Rutherford w Pociągu z Dworca Paddington). Serial liczył 12 odcinków. Po raz pierwszy komplet powieści z Jane Marple doczekał się ekranizacji w wykonaniu jednej i tej samej aktorki. Atmosfera filmów wiernie oddawała klimat powieści pisarki. W brytyjskim radiu powstały także słuchowiska radiowe oparte na przygodach panny Marple. Odcinki te w Polsce ukazały się w 2006 jako dodatek kolekcji DVD serialu Agatha Christie: Miss Marple.

W tym samym okresie amerykańska telewizja CBS nakręciła dwa filmy telewizyjne, w których w rolę dobrodusznej staruszki wcieliła się aktorka Helen Hayes. Były to dwa obrazy na podstawie powieści Karaibska tajemnica (1983) oraz Murder with Mirrors (1984).

W grudniu 2004 telewizja Granada Television i Granada International przy współpracy z ITV1 rozpoczęły emisję serialu Agata Christie's Marple (Agatha Christie: Miss Marple), obejmującego odcinki oparte na niemal wszystkich kolejnych opowiadaniach z panną Marple. W rolę Marple wcieliła się Geraldine McEwan. Seria filmów z Geraldine McEwan nie oddała jednak tak wiernie klimatu kryminałów pisarki. Fabuła odbiegała często od oryginalnej w powieściach Agathy Christie. Postać panny Marple wprowadzono parokrotnie do filmów, będących adaptacjami powieści w których ta bohaterka nie występowała. W 2005 w Polsce ukazała się kolekcja DVD zawierająca wszystkie wyemitowane odcinki pod nazwą Kolekcja Agatha Christie: Miss Marple – równolegle wyszła edycja Kolekcja Agatha Christie: Poirot. Polska kolekcja DVD wzbogacona była o odcinki serialu BBC z lat 80.

W 2004 japońska telewizja NHK wyprodukowała 39 odcinkowy serial anime, zatytułowany: Agatha Christie: Sławni Detektywi Poirot i Marple (アガサ・クリスティーの名探偵ポワロとマープル, Agasa Kurisutī no Meitantei Powaro to Māpuru). Serial cieszył się dużą popularnością – w 2005 wyszła kolejna seria pod tym tytułem. Głosów w tej produkcji użyczyli: Kōtarō Satomi (里見 浩太朗, Satomi Kōtarō) jako Poirot i Kaoru Yachigusa (八千草 薫, Yachigusa Kaoru) jako miss Marple.

Filmy z Margaret Rutherford

• 01. Murder, She Said 1962 (Śmierć ma okna)
• 02. Murder at the Gallop 1963 (Morderstwo w hotelu Gallop)
• 03. Murder Most Foul 1964 (Morderstwo najgorszego sortu)
• 04. Murder Ahoy! 1964 (Ahoj zbrodnio!)

Filmy z Angelą Lansbury

• 01. The Mirror Crack'd 1980 (Zwierciadło pęka w odłamków stos)

Filmy z Helen Hayes

• 01. A Caribbean Mystery 1983 (Karaibska tajemnica)
• 02. Murder with Mirrors 1985 (Strzały w Stonygates)

Filmy z Joan Hickson

• 01. The Body in the Library 1984 (Noc w bibliotece)
• 02. The Moving Finger 1985 (Zatrute pióro)
• 03. A Murder is Announced 1985 (Morderstwo odbędzie się...)
• 04. A Pocket Full of Rye 1985 (Kieszeń pełna żyta)
• 05. The Murder at the Vicarage 1986 (Morderstwo na plebanii)
• 06. Sleeping Murder 1987 (Uśpione morderstwo)
• 07. At Bertram's Hotel 1987 (Hotel Bertram)
• 08. Nemesis 1987 (Nemezis)
• 09. 4.50 from Paddington 1987 (4.50 z Paddington)
• 10. A Caribbean Mystery 1989 (Karaibska tajemnica)
• 11. They Do It With Mirrors 1991 (Strzały w Stonygates)
• 12. The Mirror Crack'd from Side to Side 1992 (Zwierciadło pęka w odłamków stos)

Filmy z Geraldine McEwan

Seria 1:

• 01. The Body in the Library 2004 (Noc w bibliotece)
• 02. The Murder at the Vicarage 2004 (Morderstwo na plebanii)
• 03. 4.50 From Paddington 2004 (4.50 z Paddington)
• 04. A Murder is Announced 2005 (Morderstwo odbędzie się...)

Seria 2:

• 05. Sleeping Murder 2005 (Uśpione morderstwo)
• 06. The Moving Finger 2006 (Zatrute pióro)
• 07. By the Pricking of My Thumbs 2006 (Tajemnica obrazu / Dom niespokojnej starości)
• 08. The Sittaford Mystery 2006 (Tajemnica Sittaford)

Seria 3:

• 09. Towards Zero 2006 (Godzina zero)
• 10. Nemesis 2006 (Nemezis)
• 11. At Bertram's Hotel 2007 (Hotel Bertram)
• 12. Ordeal by Innocence 2007 (Próba niewinności)

Filmy z Julią McKenzie

(kontynuacja serii tv z Geraldine McEwan)

Seria 4:

• 13. A Pocketful of Rye 2008 (Kieszeń pełna żyta)
• 14. Murder is Easy 2008 (Morderstwo to nic trudnego)
• 15. Why Didn't They Ask Evans? 2009 (Dlaczego nie Evans?)
• 16. They Do It with Mirrors 2009 (Strzały w Stonygates)

Seria 5:

• 17. The Mirror Crack'd from Side to Side 2010 (Zwierciadło pęka w odłamków stos)
• 18. The Secret of Chimneys 2010 (Tajemnica rezydencji Chimneys)
• 19. The Blue Geranium 2010 (Błękitne geranium)
• 20. The Pale Horse 2010 (Tajemnica Bladego Konia)

Seria 6:

• 21. A Caribbean Mystery 2013 (Karaibska tajemnica)
• 22. Greenshaw's Folly 2013 (Szaleństwo Greenshawa)
• 23. Endless Night 2013 (Noc i ciemność)

Bibliografia

• Anne Hart, Panna Jane Marple: życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Prószyński i S-ka 1999