Mierznica czarna

Mierznica czarna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	mierznica
Gatunek	mierznica czarna
	Nazwa systematyczna
	Ballota nigra L.; Sp. pl. 2:582. 1753
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mierznica czarna (Ballota nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Afryce Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja), całej niemal Europie oraz w Azji Zachodniej, na Kaukazie i Zakaukaziu^[3]. W polskiej florze archeofit, pospolicie występujący na całym obszarze. Roślina po zasuszeniu czernieje i stąd pochodzi jej nazwa gatunkowa.

Morfologia

Kwiaty

Łodyga^[4]: Wyraźnie czterokanciasta, podłużnie prążkowana, ciemnozielona lub czerwonawobrunatna, mniej lub bardziej owłosiona.
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe.^{[potrzebny przypis]} Liście są szarawozielone, ogonkowe, blaszka jajowata lub okrągła i 2–4 cm szeroka. Brzeg jest nieregularnie karbowany, o nasadzie sercowatej lub klinowatej. Obie powierzchnie liścia pokryte są licznymi białawymi włoskami. Unerwienie jest pierzaste, wyraźne na dolnej powierzchni, lekko zagłębione na górnej^[4].
Kwiaty: Zebrane w gęste nibyokółki w kątach liści, na wyraźnych szypułkach. Kwiaty grzbieciste. Mają owłosiony, rurkowato-lejkowaty kielich o 10 wystających nerwach i rynienkowanych podłużnie ząbkach. Ma on długość 8–10 mm, ząbki kielicha 3–4 mm. Jasnoróżowa lub różowo-liliowa korona kwiatu ma długość 13–17 mm. Jej górna warga jest w częściowo owłosiona (owłosienie typu gwiazdkowego).
Owoce: Rozłupki o długości do 2 mm.

Biologia i ekologia

Cechy fitochemiczne: Po zgnieceniu roślina wydziela nieprzyjemny zapach^[5].
Rozwój: Bylina, hemikryptofit lub chamefit. Przedprątne^[6] kwiaty kwitną od czerwca do września.
Siedlisko: przydroża, pola uprawne (chwast), roślina ruderalna.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Leonuro-Ballotetum^[7].
Jest podstawową rośliną żywicielską ekspansywnego pluskwiaka siedliszka sześcioplamego (Tritomegas sexmaculatus)^[8].
Liczba chromosomów 2n=22.

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na osiem podgatunków^[9]:

Ballota nigra subsp. anatolica P.H.Davis – Turcja i Iran
Ballota nigra subsp. anomala Greuter – Grecja
Ballota nigra subsp. foetida (Vis.) Hayek – Europa
Ballota nigra subsp. kurdica P.H.Davis – Turcja, Irak, Iran
Ballota nigra subsp. nigra – cały zasięg gatunku
Ballota nigra subsp. ruderalis (Sw.) Briq. – kraje śródziemnomorskie
Ballota nigra subsp. sericea (Vandas) Patzak – Albania, Macedonia i Grecja
Ballota nigra subsp. velutina (Posp.) Patzak – Słowenia i Chorwacja

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Ziele mierznicy czarnej (Ballotae nigrae herba) – wysuszone, kwitnące szczyty pędów^[4]. Zawiera m.in. olejek eteryczny (o niezbyt przyjemnym zapachu), garbniki, pektyny i kwasy organiczne.
Działanie i zastosowanie: Herbatka z ziela mierznicy czarnej (1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem 15–20 minut, przecedzić i w razie konieczności pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki) to dość skuteczny lek, zalecany do stosowania w rozlicznych dolegliwościach nerwicowych i psychicznych – w depresji, stanach lękowych, neurastenii, w bezsenności, ogólnym wyczerpaniu psychicznym. Ponadto także w migrenie, przeziębieniu i grypie (ma bowiem działanie napotne). Zewnętrznie można stosować – jako środek łagodzący bóle reumatyczne i nerwobóle – okłady ze świeżego ziela mierznicy.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ ^a ^b ^c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Jerzy Lis, Dariusz Ziaja. Zmiany zasięgu Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cynidae) w Polsce efektem zmian klimatycznych?. „Nature Journal”. 42, s. 123-128, 2009. Opole: Opole Scientific Society.
↑ Ballota nigra L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-05] .

Bibliografia

Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[FPX-4] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[E-5] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[6] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Jerzy Lis, Dariusz Ziaja. Zmiany zasięgu Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cynidae) w Polsce efektem zmian klimatycznych?. „Nature Journal”. 42, s. 123-128, 2009. Opole: Opole Scientific Society.

[powo-9] Ballota nigra L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-05] .

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]