Wikipedia

Stowarzyszenie Memoriał

rosyjskie stowarzyszenie propagujące wiedzę o ofiarach represji radzieckich (zał. 1989)
(Przekierowano z Memoriał (stowarzyszenie))

Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał”[1][2] (ros. Международное историко-просветительское, правозащитное и благотворительное общество «Мемориал») – rosyjskie stowarzyszenie[3] powstałe formalnie 26–28 stycznia 1989 roku, zajmujące się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, w tym w okresie stalinowskim, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Organizacja otrzymała pokojową Nagrodę Nobla za 2022 rok[4].

Stowarzyszenie Memoriał
Общество Мемориал
Państwo

 Rosja

Siedziba

Moskwa,
Karietnyj Riad 5/10

Data założenia

28 stycznia 1989

Zakończenie działalności

5 kwietnia 2022

Rodzaj stowarzyszenia

non-profit

Profil działalności

historyczno-oświatowy

Prezes

Jan Raczinski

Powiązania

Ośrodek Karta

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Przewodniczącym Stowarzyszenia jest Jan Raczinski[5], a wiceprzewodniczącymi Nikita Pietrow i Konstantin Morozow[6]. Przy Stowarzyszeniu działa muzeum „Sztuka i życie Gułagu” (ros. Музей «Творчество и быт ГУЛАГа»), którego dyrektorem jest Nikita Ochotin[7]. Funkcję koordynatora Komisji Polskiej Stowarzyszenia pełni Aleksandr Gurjanow.

Działalność

edytuj

Stowarzyszenie Memoriał ma własne archiwum i bibliotekę, gromadzące dane i literaturę na tematy związane z represjami w czasach ZSRR. Organizuje wystawy i konferencje im poświęcone, wydaje także publikacje książkowe i nieregularne czasopisma. Istotną częścią działalności Memoriału są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej. W tym celu działa Komisja Polska Stowarzyszenia Memoriał, której koordynatorem jest Aleksandr Gurjanow. Memoriał ściśle współpracuje z Ośrodkiem Karta od 1992 roku tworząc indeks represjonowanych, który jest całościową imienną dokumentacją losów obywateli polskich represjonowanych przez organa władzy sowieckiej w latach 1939–56. Zweryfikowane dane publikowane są w postaci tomów obejmujących ofiary różnych kategorii represji. Do tej pory przygotowano piętnaście tomów[8].

Drugim kierunkiem prac Memoriału jest monitoring praw człowieka w krajach byłego ZSRR. W praktyce zajmuje się głównie prawami człowieka w Rosji.

Działa głównie na terenie Rosji, ale ma też oddziały w takich państwach jak: Białoruś (koordynatorem białoruskiego oddziału Memoriału jest historyk Ihar Kuzniacou), Ukraina, Kazachstan, Łotwa, Gruzja, Niemcy. W obręb Memoriału wchodzą, częściowo autonomiczne, organizacje lokalne, jak np. organizacja Sowiest’ z Kotłasu[9], którą kieruje Irina Dubrowina[10].

Rosyjscy członkowie Komisji Polskiej stowarzyszenia Memoriał są pierwszymi obywatelami byłego Związku Radzieckiego, którzy oficjalnie wyrazili ubolewanie z powodu cierpień doznanych przez obywateli polskich z winy Stalina, a także jako nieliczni obywatele byłego ZSRR przyznali winę Związku Radzieckiego w kontekście zbrodni i zesłań dokonanych na polskich ofiarach w tym kobietach i dzieciach.

W 1994 roku Stowarzyszenie podpisało umowę o współpracy z Ośrodkiem Karta.

Historia działalności

edytuj
 
Demonstracja „Nie damy zgasić Memoriału” przed ambasadą Rosji w Warszawie, 21 listopada 2021

Początkiem Memoriału było powstanie w 1987 roku w Moskwie nieformalnej grupy osób chcącej doprowadzić do budowy w Moskwie centrum pamięci ofiar stalinowskich represji, obejmującego muzeum, archiwum i bibliotekę. Początkowo zajmowała się ona głównie organizowaniem ogólnoradzieckiej akcji zbierania podpisów pod petycją do władz, w tym też czasie powstały liczne grupy memorialne w innych miastach ZSRR. W 1988 roku postanowiono rozpocząć własne działania zmierzające do zbierania i archiwizacji dokumentów dotyczących zesłań i uwięzień w ZSRR. Oficjalnie stowarzyszenie Memoriał zarejestrowano w 1989 roku. 29 stycznia 1989 roku odbyła się konferencja założycielska Ogólnokrajowego Stowarzyszenia Historyczno-Oświatowego „Memoriał”. Inicjatorami powołania stowarzyszenia byli m.in. Andriej Sacharow, Jewgienij Jewtuszenko i Andriej Wozniesienski. Od tego roku Memoriał podjął działania monitorujące i nagłaśniające aktualny stan praw człowieka w państwach byłego ZSRR, nasilone zwłaszcza po 1991 roku.

W 2016 roku Memoriał został uznany przez władze i sądy za „organizację pozarządową pełniącą funkcje zagranicznego agenta”[11].

28 grudnia 2021 roku rosyjski Sąd Najwyższy nakazał likwidację Memoriału, argumentując, że organizacja „spekuluje wokół tematu represji i tworzy fałszywy obraz ZSRR jako terrorystycznego państwa, zniekształca historię Wielkiej wojny ojczyźnianej i rehabilituje nazistowskich zbrodniarzy”[12][13][14]. Jeszcze tego samego dnia likwidację Memoriału potępił prezydent Polski Andrzej Duda, oświadczając, że „Polska jest wdzięczna organizacji «Memoriał», która przez lata przyczyniła się do odkrywania prawdy o sowieckich zbrodniach na wielu narodach, w tym na Polakach. «Memoriał» nie bez przyczyny nazywany jest «sumieniem Rosji», a sumienia nie da się ani zdusić, ani zdelegalizować”[15]. 29 grudnia Biuro Praw Człowieka ONZ w Genewie określiło orzeczenie rosyjskiego sądu jako „dalsze osłabienie zmniejszającej się społeczności praw człowieka w Rosji”[16][17]. Następnie Europejski Trybunał Praw Człowieka zastosował nadzwyczajny środek tymczasowy, nakazując rządowi rosyjskiemu wstrzymanie likwidacji Memoriału[17]. 31 grudnia 2021 roku Unia Europejska, Stany Zjednoczone, Australia, Kanada i Wielka Brytania wydały wspólne oświadczenie krytykujące decyzję rosyjskiego sądu o zamknięciu Memoriału i wzywające Rosję „do przestrzegania międzynarodowych standardów i zobowiązań w zakresie praw człowieka”[18][19].

Memoriał został oficjalnie zamknięty i zlikwidowany decyzją sądu 5 kwietnia 2022 roku[20][21].

Wyróżnienia

edytuj

W 2004 Stowarzyszenie Memoriał otrzymało nagrodę Right Livelihood Award, w 2005 otrzymało tytuł „Organizacja Pozarządowa Roku” 2004 Forum Ekonomicznego[22], w 2008 Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej od Polskiej Fundacji Katyńskiej[23][24], w 2009 Nagrodę Sacharowa[25], w 2010 Odznakę honorową „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”[26][27], a w 2012 nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej[28]. Organizacja otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla w 2022 roku, razem z Alesiem Bialackim i ukraińskim Centrum Wolności Obywatelskich[29].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Stowarzyszenie „Memoriał”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-07-01].
  2. ↑ „Memoriał” Kustoszem Pamięci Narodowej!. Ośrodek Karta. [dostęp 2021-07-01].
  3. ↑ Stowarzyszenie „Memoriał” | Rzecznik Praw Obywatelskich. rpo.gov.pl. [dostęp 2019-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-27)].
  4. ↑ Pokojowa Nagroda Nobla 2022 dla Alesia Bialackiego z Białorusi i dwóch organizacji [online], 7 października 2022.
  5. ↑ Мемориал – Правление Международного Мемориала [online], memo.ru [dostęp 2018-04-16] (ang.).
  6. ↑ Московский „Мемориал”. memo.ru. [dostęp 2011-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 maja 2011)].
  7. ↑ Музей «Творчество и быт ГУЛАГа». memo.ru. [dostęp 2011-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 stycznia 2011)]. (ros.).
  8. ↑ Spis tomów: XV tomów Indeksu Represjonowanych.
  9. ↑ Struktura Memoriału. [dostęp 2013-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-28)].
  10. ↑ Strona Sowiesti na stronie Memoriału
  11. ↑ Rosyjski Memoriał uznany za zagranicznego agenta. „To surrealizm” [online], www.tvp.info, 5 października 2016 [dostęp 2020-07-12].
  12. ↑ Stowarzyszenie Memoriał do likwidacji. Decyzja rosyjskiego Sądu Najwyższego. polsatnews.pl, 28.12.2021. [dostęp 2022-01-08].
  13. ↑ Sąd Najwyższy Rosji nakazał likwidację stowarzyszenia Memoriał. Dziennik Gazeta Prawna, 28.12.2021. [dostęp 2022-01-08].
  14. ↑ Rozpoczął się proces likwidacji "Memoriału". Co z archiwami?. polskieradio.pl, 23.11.2021. [dostęp 2022-01-08].
  15. ↑ Andrzej Duda o decyzji w sprawie likwidacji Memoriału: sumienia nie da się ani zdusić, ani zdelegalizować. tvn24.pl, 28.12.2021. [dostęp 2022-01-08].
  16. ↑ Andrews Roth: Russian court orders closure of country's oldest human rights group. The Guardian, 28.12.2021. [dostęp 2022-01-08]. (ang.).
  17. ↑ a b Ingrid Burke Friedman: As Russia shutters respected NGOs, European Court of Human Rights intervenes. jurist.org, 30.12.2021. [dostęp 2022-01-08]. (ang.).
  18. ↑ U.S, EU condemn decision to shut Russian human rights group Memorial. Reuters, 31.12.2021. [dostęp 2022-01-08]. (ang.).
  19. ↑ Russia: Joint Statement on Court Decisions to Liquidate Memorial. European External Action Service, 31.12.2021. [dostęp 2022-01-08]. (ang.).
  20. ↑ The Organization Has Been Liquidated by a Court Decision. Memorial Society. [dostęp 2022-04-17].
  21. ↑ Anna Chernova: Historic Russian Human Rights Center Closes, Warns of "Return to the Totalitarian Past". CNN. [dostęp 2022-04-17].
  22. ↑ Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].
  23. ↑ Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r., [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 24), Warszawa 2008, s. 253–255
  24. ↑ Lista osób, którym Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała w 2008 r. Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 24), Warszawa 2009, str. 254–255
  25. ↑ Memorial [online], Sakharov Prize Network [dostęp 2017-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-26] (ang.).
  26. ↑ Honorowa Odznaka „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” dla Olega Zakirowowa. rebis.com.pl, 10 marca 2010. [dostęp 2010-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 kwietnia 2016)].
  27. ↑ Lista osób odznaczonych odznaką honorową „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”. rpo.gov.pl. [dostęp 2010-07-08].
  28. ↑ Stowarzyszenie Memoriał. ipn.gov.pl. [dostęp 2012-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 października 2012)].
  29. ↑ Nobelprize.org: The Nobel Peace Prize for 2022. Nobel Media AB 2022. [dostęp 2022-10-07]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stowarzyszenie_Memoriał&oldid=73835240”