Medal Półwyspu
Medal Półwyspu (ang. The Peninsular Medal) oraz Krzyż Złoty Półwyspu (The Peninsular Gold Cross)[1] inaczej zwane Medal Złoty Armii (Army Gold Medal) lub Krzyż Złoty Armii (Army Gold Cross)[2] – odznaczenie wojskowe ustanowione w 1810. Jeden z pierwszych medali kampanii brytyjskich, nadawany oficerom wojsk lądowych w randze co najmniej dowódcy batalionu za sukcesy w dowodzeniu w latach 1806–1814, przeważnie za działania podczas wojny na Półwyspie w czasie wojen napoleońskich przeciwko Francuzom[3][2].
 Awers krzyża za sześć bitew | |
 Awers medalu | |
 Rewers jednej z wersji | |
 Baretka umowna | |
| Ustanowiono |
1810 |
|---|---|
| Wielkość |
Wymiary:
|
| Kruszec | |
| Wydano |
749 |
| Powiązane | |
Wygląd Krzyża Złotego jest pierwowzorem najwyższego brytyjskiego odznaczenia – Krzyża Wiktorii[4][5][6].
Odpowiednikiem tego medalu dla wszystkich uczestników danej bitwy, czyli również zwykłych żołnierzy, był autoryzowany w 1847 roku Medal Służby Ogólnej Wojskowej, obejmujący kampanie w latach 1793–1814. Osoby odznaczone wcześniej Krzyżem Półwyspu lub Medalem Półwyspu nie były nim nagradzane[3].
Historia i wygląd
edytuj
Pierwsze nadania złotego medalu miały być nagrodą dla trzynastu starszych oficerów dowodzących w zwycięskiej bitwie pod Maidą 4 lipca 1806 roku przeciwko Francuzom. Awers medalu przedstawiał ozdobioną liściem laurowym głowę Jerzego III oraz napis „GEORGE III REX”, a na rewersie figurę Brytanii z rzucaną włócznią w prawej i tarczą z symbolem unii (jak w brytyjskiej fladze) w lewej ręce, a ponad nią kobiecą postać zwycięstwa z wieńcem w dłoni. Na nich umieszczono napis „MAIDA. JUL. IV. MDCCCVI” z symbolem Sycylii ponad nim (tzw. trinacria jak na fladze Sycylii) i skrzyżowanymi włóczniami poniżej[3].
za bitwy Sahagún i Benavente w 1808
W 1810 zuniformowano wygląd złotego medalu i rozpoczęto nadawanie go za inne bitwy, a napisy: Roleia, Vimeira, Sahagun, Benevente, Corunna i Talavera pojawiły się na rewersie w miejsce poprzedniego[3].
Istniały trzy rodzaje tego odznaczenia:
- Mały Złoty Medal o średnicy 38 mm, noszony na wstążce wystającej z dziurki od guzika w mundurze, przeznaczony dla oficerów polowych lub osób dowodzących batalionem, w którym poległ dowódca, oraz dla oficerów artylerii, inżynierów, adiutantów, generałów sztabowych i wojskowych sekretarzy[3].
- Duży Złoty Medal o średnicy 54 mm, noszony na szyi, jako nagroda dla generałów. Na awersie posiadał kobiecą figurę zwycięstwa w hełmie na głowie, siedzącą na globie, trzymającą w lewej ręce gałąź palmową, a w prawej – wieniec laurowy. Za nią, na wysokości kolan, umieszczono głowę brytyjskiego lwa, a lewa dłoń przytrzymywała tarczę unii, stojącą koło figury. Rewers miał tylko napis z miejscem bitwy otoczony wieńcem laurowym[3].
- Krzyż Złoty o szerokości 38 mm, noszony w przypadku czterech nadań; kolejne nadania powyżej czterech oznaczano na wstążce za pomocą dodatkowych złotych klamer. Odznaka krzyża miała kształt krzyża kawalerskiego, na którego każdym z ramion opisano po jednej nazwie miejsca zwycięskiej bitwy, z umieszczonym w środku stojącym lwem skierowanym w prawo. Krzyż mocowano do wstążki za pomocą zawieszki w kształcie dużego, ozdobnego pierścienia zawieszonego na małym kółeczku[3].
Od 1813 dozwolone było noszenie tylko jednego medalu, więc noszono tylko pierwszy z nich z pierwszą bitwą na rewersie (lub jeden krzyż z nazwami pierwszych czterech bitew na ramionach), a każde kolejne nadania oznaczane były przy pomocy okucia na wstążce w postaci złotej, masywnej klamry z wygrawerowaną nazwą zwycięskiej bitwy, o wymiarach 50 mm szerokości i 16 mm wysokości[3].
Bitwy
edytujNazwy miejsc bitew pojawiające się na rewersie lub klamrze[1][3]:
- Maida (Włochy, 1808, nie było klamry za tę bitwę)
- Roleia (Portugalia, 1808)
- Vimiera (Portugalia, 1808)
- Sahagun (Hiszpania, 1808)
- Benavente (Hiszpania, 1808)
- Corunna (Hiszpania, 1809)
- Martinique (Indie Wschodnie, 1809)
- Talavera (Hiszpania, 1809)
- Guadaloupe (Indie Wschodnie, 1810)
- Busaco (Portugalia, 1810)
- Fuentes D’Onor (Hiszpania, 1811)
- Albuhera (Hiszpania, 1811)
- Java (Holenderskie Indie Wschodnie, 1811)
- Ciudad Rodrigo (Hiszpania, 1812)
- Badajoz (Hiszpania, 1812)
- Salamanca (Hiszpania, 1812)
- Vitoria (Hiszpania, 1813)
- Pyrenees (Hiszpania, 1813)
- St Sebastien (Hiszpania, 1813)
- Nivelle (Francja, 1813)
- Chrysler’s Farm (USA, 1813)
- Nive (Francja, 1813)
- Orthes (Francja, 1814)
- Toulouse (Francja, 1814)
- Fort Detroit (USA, 1813)
- Chateauguay (USA, 1813)
Odznaczeni
edytuj
z Krzyżem Złotym z trzema klamrami na wstążce powieszonym na szyi
Łącznie nadano 65 krzyży oraz 88 dużych i 596 małych medali[7]. Największą liczbą nadań uhonorowano księcia Wellingtona – posiadał krzyż z dziewięcioma klamrami za łącznie 13 zwycięskich bitew[8].
Listy odznaczonych można odnaleźć w brytyjskim archiwum narodowym (The National Archives of the UK, Kew, Surrey, England) pod sygnaturą WO 100/16 (War Office: Campaign Medal and Awards Roll [General Series] 1793–1949)[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 546–551.
- ↑ a b Gary Mead: Victoria's Cross. The Untold Story of Britain's Highest Award for Bravery. Londyn: Atlantic Books, 2015.
- ↑ a b c d e f g h i H. Taprell Dorling, Alec A. Purves: Ribbons and Medals. Hampshire: Osprey – Spink & Son, 1983, s. 40–41, 45.
- ↑ M. J. Crook: The Evolution of the Victoria Cross. A Study in Administrative History. Londyn: Midas Books, 1975, s. 91.
- ↑ Peter Duckers: The Victoria Cross. Shire: Osprey Publishing, 2005, s. 12.
- ↑ Iain Stewart: History of the Victoria Cross. victoriacross.org.uk. [dostęp 2015-09-13]. (ang.).
- ↑ Lawrence Gordon: British Battles and Medals. Wyd. 5. Londyn: Spink & Son, 1979.
- ↑ Officer’s Peninsula Gold Cross. nam.ac.uk. [dostęp 2015-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-31)]. (ang.).
- ↑ William Spencer: Medals. The Researchers Guide. Kew: The National Archives, 2008, s. 26–27.