Mechaniczna pomarańcza (powieść)
Mechaniczna pomarańcza lub Nakręcana pomarańcza (ang. A Clockwork Orange) – powieść angielskiego pisarza Anthony’ego Burgessa z 1962 roku.
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Data powstania |
1962 |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język |
angielski, Nadsat |
| Wydawca | |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego |
1991 |
| Wydawca |
WEMA |
| Przekład | |
Książka ma charakter eksperymentu lingwistycznego. W oryginale powieść została napisana w stworzonym przez autora slangu, hybrydzie kolokwialnego języka angielskiego z zapożyczeniami rosyjskimi. W Polsce książkę przetłumaczył Robert Stiller, najpierw w wersji polsko-rosyjskiej (tzw. wersja R), a następnie w wersji polsko-angielskiej (tzw. wersja A); we wstępie do tego wydania zapowiadał również wersję polsko-niemiecką.
Książka stała się nagłośniona, a ze względu na tematykę często podlegała cenzurze. Odcisnęła swoje piętno na sztuce, stając się motywem zapożyczeń czy adaptacji wielu sztuk teatralnych. W 1971 roku powieść doczekała się głośnej ekranizacji filmowej Mechaniczna pomarańcza w reżyserii Stanleya Kubricka.
Fabuła
edytujJest to opowieść o nastoletnim Aleksie, który w dzień jest przykładnym, choć niesfornym synkiem, zakochanym w muzyce Ludwiga van Beethovena, lecz każdej nocy wyrywa się z domu, by stać się członkiem bandy. Zdradzony przez kolegów, trafia do więzienia, gdzie decyduje się zamienić wyrok na udział w eksperymencie resocjalizacyjnym. Ów eksperyment obrzydza mu przemoc tak skutecznie, że od tej pory nie jest w stanie się nawet bronić. Jego przypadek zostaje wykorzystany w rozgrywkach politycznych, a sam Alex „wyleczony jak trza”.
Powieść zawiera również epilog, który jednak pominięto w niektórych wydaniach (a także w filmie). W epilogu Alex wraca do trybu życia z początku powieści; jest już jednak starszy, przestają go bawić dotychczasowe rozrywki.
Istotnym elementem fabuły jest fikcyjna terapia Ludovica. Zastosowano ją eksperymentalnie na głównym bohaterze Aleksie, w ramach resocjalizacji po jego wyjściu z więzienia. Terapię prowadził doktor Brodsky w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Pacjentowi wstrzykiwano w pośladek tak zwany płyn Ludovica. Robiono to codziennie do czasu, gdy płyn przeniknął do organizmu na stałe. Lekarze sadzali pacjenta na specjalnym krześle i krępowali mu kończyny, a powieki przytrzymywali rozwórkami, aby nie można ich było zamknąć. Następnie pacjent był zmuszany do oglądania brutalnych scen, które po pewnym czasie powodowały u niego nudności. Celem terapii było wywołanie uczucia lęku towarzyszącego myśli o przemocy i, co za tym idzie, niechęci do agresywnych zachowań. Po wyjściu z ośrodka „terapeutycznego” Alex był niezdolny do przemocy nawet w obronie własnej. Oprócz tego miał awersję do seksu. Alex został przypadkowo uwarunkowany także przeciwko wszelkiego rodzaju muzyce klasycznej (choć w filmie z 1971 tylko przeciw dziewiątej symfonii Ludwiga van Beethovena).
Nawiązania
edytujDo postaci głównego bohatera nawiązuje piosenka niemieckiego punkrockowego zespołu Die Toten Hosen pt. Hier kommt Alex. Z kolei do miejsca wydarzeń (baru, który odwiedza główny bohater z kolegami) nawiązuje tytuł płyty oraz utworu polskiego zespołu Myslovitz: Korova Milky Bar (Bar Mleczny Korowa). Poza tym różne piosenki o tytule Mechaniczna pomarańcza stworzyło wiele polskich zespołów, między innymi Paktofonika.
Motyw terapii Ludovica wykorzystano w dziewiętnastym odcinku trzeciego sezonu serialu Simpsonowie pod tytułem Pies śmierci. Po raz drugi w Simpsonach nawiązano do terapii w czwartym odcinku dwudziestego szóstego sezonu pod tytułem Treehouse of Horror XXV, gdzie oczy Moe Szyslaka zostają celowo przytrzymane, aby mógł oglądać telewizję[1][2].
Piosenka Davida Bowiego Girl Loves Me z płyty „★” została napisana częściowo w Nadsat, slangu używanym w książce[3].
Przypisy
edytuj- ↑ Review: The Simpsons: “Treehouse Of Horror XXV”. avclub.com. [dostęp 2014-12-10]. (ang.).
- ↑ Treehouse of Horror XXV. imdb.com. [dostęp 2014-12-10]. (ang.).
- ↑ Revisiting David Bowie's album Blackstar, „The List”, 15 stycznia 2016 [dostęp 2017-02-04] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Nelson Thomas: Kubrick, inside a Film Artist's Maze. Bloomington: Indiana University Press, 2000. ISBN 978-0-253-21390-7.
- Anthony Burgess: A Clockwork Orange. Londyn: 1962. ISBN 978-0393312836.