Mateusz Ewangelista
Mateusz Ewangelista, wcześniej Mateusz Lewi, (hebr. מתיו האוונגליסט, gr. Ματθαίος ο Ευαγγελιστής, cs. Евангелист Матфей)[2][3] – według Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum, później jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa[4], według tradycji autor pierwszej Ewangelii, uznawany za męczennika, świętego Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego.
| apostoł, ewangelista, męczennik | |
 Święty Mateusz, obraz pędzla Carlo Dolci | |
| Data i miejsce urodzenia |
? |
|---|---|
| Data śmierci |
ok. 60 |
| Czczony przez | |
| Wspomnienie |
21 września (kat.) |
| Atrybuty |
topór, lanca, sakwa, księga, pióro, uskrzydlony młodzieniec lub miecz |
| Patron |
celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców[1] |
| Szczególne miejsca kultu | |
Życiorys
edytujEwangelista Marek podaje, że Mateusz miał jeszcze drugie imię Lewi i że jego ojcem był Alfeusz[5]. Imię Mateusz pochodzi od hebrajskiego imienia Mattaj lub Mattanja, co oznacza „dar Jahwe". Mateusz pochodził z Nazaretu w Galilei. Zgodnie z pierwszymi polskojęzycznymi tłumaczeniami Biblii, a także i dziś, tradycyjnie określa się go mianem „celnika”; uwzględniając jednak dzisiejsze rozumienie pojęcia „cło” (opłata nakładana na towary w związku z ich wywozem i przywozem przez granice państwa), określenie to jest nieprawidłowe – w obecnym rozumieniu był on poborcą podatkowym w Kafarnaum (jednym z większych handlowych miasteczek nad jeziorem Genezaret). Żydzi pogardzali celnikami, ponieważ ściągali oni opłaty na rzecz Rzymian. Ich pracę rozumiano jako wysługiwanie się okupantom. Celnicy byli także uważani za żądnych zysku i nieuczciwie czerpiących korzyści z zajmowanego stanowiska. Uważano ich za grzeszników i traktowano jak pogan. Przebywający wśród celników wyznawca judaizmu stawał się nieczysty i musiał poddawać się przepisowym obmyciom.
Mateusz napisał Ewangelię dla wyznawców judaizmu oraz dla chrześcijan, którzy nawrócili się z judaizmu. Myślą przewodnią jego Ewangelii jest wypełnienie się wszystkich proroctw mesjańskich Starego Testamentu w osobie, życiu, czynach i nauce Jezusa – Jezus jest więc Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół to prawdziwe królestwo mesjańskie.
Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób zmarł apostoł. Według niektórych autorów poniósł śmierć męczeńską w Etiopii, według innych został ścięty mieczem w Persji. Historiografia cerkiewna podaje jako datę jego śmierci rok 60, chociaż jest ona tylko przybliżona. Od X wieku jego grób znajduje się w Salerno we Włoszech[6].
Dzień obchodów
edytujŚwięto liturgiczne w Kościele katolickim, ewangelickim i anglikańskim obchodzone jest 21 września[7].
Cerkiew prawosławna i Kościół ormiański wspominają apostoła dwukrotnie:
- 16/29 listopada[8], tj. 29 listopada według kalendarza gregoriańskiego,
- 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów)[7].
Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz podzielony na 13 miesięcy, wspomina apostoła 9 i 18 października[7].
Patronat
edytujApostoł Mateusz jest patronem: celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców[9]. Tak jak inni ewangeliści apostoł Mateusz uważany jest za patrona rodziny[6]. Jest również patronem Kapituły Kolegiackiej Pułtuskiej (diecezja płocka).
Ikonografia
edytujW ikonografii św. Mateusz przedstawiany był w postaci młodzieńca, później – zwłaszcza w sztuce bizantyńskiej, jako siwowłosy, stary mężczyzna. Ukazywany jest z księgą Ewangelii w ręku, w towarzystwie uskrzydlonej postaci ludzkiej. Jest to nawiązanie do wizji proroka Ezechiela (Ez 1) i Apokalipsy (Ap 4) – symbolu człowieka, ponieważ swoją Ewangelię rozpoczyna od genealogii Jezusa. Owa postać często mylona jest z aniołem. Czasem przedstawia się go z mieczem w ręku, gdyż według podania miał ponieść śmierć od miecza.
Na wizerunkach czterech ewangelistów, znajdujących się m.in. w każdej prawosławnej świątyni na królewskich wrotach, najczęściej ukazywany jest w postawie siedzącej, rzadko jednak medytuje, częściej zaś pisze[6].
- Atrybuty
Jego atrybutami są: topór, lanca, księga i pióro, miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna[10][11].
Heraldyka
edytujWizerunki św. Mateusza występują również w herbach miast i gmin m.in. Alcalá de Guadaíra w prow. Sewilli (Hiszpania) i w herbie gminy Rząśnia (obok ap. Macieja).
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Święty Mateusz - Apostoł i Ewangelista | Niedziela.pl [online], niedziela.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
- ↑ A. Paciorek, Nowy komentarz biblijny - Ewangelia według świętego Mateusza, Edycja św. Pawła 2005, część 1, s. 403
- ↑ F. Wilbur Gingrich and Frederick William Danker, Shorter Lexicon of the Greek New Testament, 2nd Ed., The University of Chicago Press, 1965.
- ↑ Mt 9,9 w przekładach Biblii.
- ↑ Mk 2,14 w przekładach Biblii.
- ↑ a b c ap. i ew. Mateusz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz
- ↑ a b c Matthäus (Apostel) - Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)
- ↑ podwójne datowanie
- ↑ Święty Mateusz - Apostoł i Ewangelista | Niedziela.pl [online], niedziela.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
- ↑ Święty Mateusz, Apostoł i Ewangelista. na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 23.08.2010]
- ↑ Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 1: A-C. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 252. ISBN 83-7097-271-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Święty Mateusz Apostoł i Ewangelista na portalu WIARA.pl (oprac. ks. Wincenty Zaleski SDB, "Święci na każdy dzień", Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1998) [opublikowano: 2005-06-21]
- Mateusz Apostoł (rozdz. 2). sancti-in-polonia.dle.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]. oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3) - Święci w Polsce i ich kult w świetle historii (autorzy: Jacek i Maria Łempiccy; Kraków 2008)
- Biografia Mateusza Ewangelisty na podstawie źródeł wczesnochrześcijańskich