Marzymięta
Marzymięta, elszolcja[5] (Elsholtzia Willd.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje 42 gatunki[4]. Rośliny te występują w Azji – od Syberii po Kamczatkę i dalej na południe po Półwysep Indyjski, Sumatrę, Jawę i Celebes[4] (w strefie międzyzwrotnikowej rosną w górach[6]). Centrum zróżnicowania jest w Chinach, gdzie rosną 33 gatunki[7]. Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują także w Europie Wschodniej i Środkowej oraz w Ameryce Północnej[4]. W Polsce rośnie jako gatunek introdukowany i zadomowiony marzymięta grzebieniasta E. ciliata[5].
 Marzymięta Stautona | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
marzymięta | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Elsholtzia Willd. Bot. Mag. (Römer & Usteri) 11: 3. Oct-Dec 1790 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Elsholtzia cristata Willd.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Elsholtzia splendens jest bioindykatorem miedzi. Marzymięta grzebieniasta wykorzystywana jest jako warzywo, roślina ozdobna, a w Japonii stosowana była w przypadku dolegliwości związanych z kacem[6].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny zielne, półkrzewy i krzewy[7].
- Kwiaty
- Wyrastające w nibyokółkach zebranych w szczytowej części pędu w gęsto skupionych lub przerywanych kłosach lub główkach, czasem w wiechach. Przysadki równowąskie, lancetowate, wachlarzowate do szerokojajowatych. Kielich zrosłodziałkowy, walcowaty lub dzwonkowaty, z 5 ząbkami równej długości lub dwoma dłuższymi. Korona biała, żółtawa lub różowa, dwuwargowa. Po zewnętrznej stronie owłosiona i gruczołowata, od wewnątrz owłosiona lub naga. U nasady zrośnięte płatki tworzą prostą lub lekko wygiętą rurkę nieco tylko dłuższą od kielicha. Rurka rozszerza się lejkowato z końcami płatków tworzących górną wargę wyprostowanymi (są one zrośnięte w całobrzegą lub wyciętą łatkę). Dolna warga jest rozpostarta, zwieńczona trzema całobrzegimi klapami, z których środkowa jest największa. Cztery pręciki w dwóch parach, z których górna jest dłuższa. Z reguły pręciki wystają z rurki korony, a ich nitki są nagie. Zalążnia jest naga. Szyjka słupka pojedyncza, z głęboko dwudzielnym znamieniem o szydlastych i zwykle równych ramionach[7].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Elsholtzieae z podrodziny Nepetoideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae)[8].
- Wykaz gatunków[4]
- Elsholtzia amurensis Prob.
- Elsholtzia angustifolia (Loes.) Kitag.
- Elsholtzia argyi H.Lév.
- Elsholtzia beddomei C.B.Clarke ex Hook.f.
- Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.
- Elsholtzia bodinieri Vaniot
- Elsholtzia capituligera C.Y.Wu
- Elsholtzia cephalantha Hand.-Mazz.
- Elsholtzia ciliata (Thunb.) Hyl. – marzymięta grzebieniasta
- Elsholtzia communis (Collett & Hemsl.) Diels
- Elsholtzia concinna Vautier
- Elsholtzia cyprianii (Pavol.) C.Y.Wu & S.Chow
- Elsholtzia densa Benth.
- Elsholtzia eriocalyx C.Y.Wu & S.C.Huang
- Elsholtzia eriostachya (Benth.) Benth.
- Elsholtzia feddei H.Lév.
- Elsholtzia flava (Benth.) Benth.
- Elsholtzia fruticosa (D.Don) Rehder
- Elsholtzia glabra C.Y.Wu & S.C.Huang
- Elsholtzia griffithii Hook.f.
- Elsholtzia heterophylla Diels
- Elsholtzia hunanensis Hand.-Mazz.
- Elsholtzia kachinensis Prain
- Elsholtzia lamprophylla C.L.Xiang & E.D.Liu
- Elsholtzia litangensis C.X.Pu & W.Y.Chen
- Elsholtzia luteola Diels
- Elsholtzia minima Nakai
- Elsholtzia myosurus Dunn
- Elsholtzia nipponica Ohwi
- Elsholtzia ochroleuca Dunn
- Elsholtzia oldhamii Hemsl.
- Elsholtzia penduliflora W.W.Sm.
- Elsholtzia pilosa (Benth.) Benth.
- Elsholtzia pubescens Benth.
- Elsholtzia pygmaea W.W.Sm.
- Elsholtzia rugulosa Hemsl.
- Elsholtzia souliei H.Lév.
- Elsholtzia splendens Nakai ex F.Maek.
- Elsholtzia stachyodes (Link) Raizada & H.O.Saxena
- Elsholtzia stauntonii Benth. – marzymięta Stautona[9]
- Elsholtzia strobilifera (Benth.) Benth.
- Elsholtzia winitiana Craib
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ a b c d e Elsholtzia Willd.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-21].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 74, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 327, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d Elsholtzia Willd.. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-21].
- ↑ Genus Elsholtzia Willd.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-21].
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 75. ISBN 978-83-925110-5-2.
Identyfikatory zewnętrzne: