Marsz śmierci na Łowicz
Marsz śmierci na Łowicz, marsz śmierci do Łowicza, marsz na Łowicz (niem. Todesmarsch nach Lowitsch, der Marsch nach Lowitsch) – przymusowe internowanie kilku tysięcy działaczy mniejszości niemieckiej w okresie 5–9 września 1939 do Berezy Kartuskiej, zakończone uwolnieniem internowanych przez Luftwaffe w okolicach Łowicza[1]. Szacuje się, że podczas marszu zginęło około 1000–1700 Niemców[2][3]. Marsz śmierci na Łowicz stanowił jeden z elementów propagandy niemieckiej, wymierzonej przeciwko Polakom podczas II wojny światowej[4].
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
5–9 września 1939 |
| Liczba zabitych |
1000–1700 |
| Liczba rannych |
nieznana |
| Typ ataku | |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 52°06′39,5″N 19°55′57,2″E/52,110972 19,932556
| |
Historia
edytujOd maja 1939 na wypadek wojny z Niemcami, państwo Polskie przygotowywało akcję „Elaborat unieruchomienia”, mającą na celu internowanie polskich Niemców, wobec których istniało ryzyko, że w przypadku konfliktu zbrojnego będą współpracować z III Rzeszą[5]. W związku z zagrożeniem atakiem ze strony Niemiec do planu internowania działaczy niemieckiej mniejszości narodowej przystąpiono na przełomie 31 sierpnia i 1 września[3] (wg niektórych źródeł 25 sierpnia[6] lub 2 września[7]). Pierwotnie planowano przewieźć ich do Berezy Kartuskiej pociągami, lecz w wyniku nalotów Luftwaffe ruch kolejowy w Polsce został sparaliżowany, a w przypadku działających linii kolejowych podjęto decyzję o priorytecie dla transportu polskich żołnierzy[8].
W związku z powyższym w przypadku województwa pomorskiego i poznańskiego[3] 5 września[1] podjęto się konwojowania Niemców – piesze kolumny z obu województw, połączone w okolicach Włocławka, pod nadzorem wojska[3] i młodzieży z Przysposobienia Wojskowego, odprowadzano w kierunku Warszawy[3]. Wśród internowanych znalazły się m.in. kobiety, dzieci, osoby starsze i duchowni[9]. Niemców prowadzono w 4-osobowych rzędach, przydzielając im dzienne racje żywnościowe. Niektórzy internowani nie nadążali za tempem marszu. Wśród relacji uczestników pojawiały się podejrzenia jakoby osoby, które przetrwają przemarsz, zostaną zamordowane w obozie koło Pińska[1].
W trakcie marszu miało dochodzić do samosądów polskich konwojentów, prób ucieczek zakończonych strzelaninami, dobijaniem osób wycieńczonych[9]. Internowani doczekali się wyzwolenia 9 września 1939 przez Luftwaffe pod Łowiczem. W Łowiczu uwolnieni przez Wermacht Niemcy otrzymali żywność oraz noclegi m.in. w kościołach, celach więziennych[1].
Marsz śmierci na Łowicz w propagandzie nazistowskiej
edytujWydarzenia związane z marszem na Łowicz, stały się przedmiotem propagandy nazistowskiej. W październiku 1939 SS-Oberführer Ludolf von Alvensleben przemawiając podczas apelu do członków Selbstschutzu z Torunia, skomentował wydarzenia związane z marszem na Łowicz:
Nie zapomnimy nigdy krzywd, jakie nam wyrządzono na tej niemieckiej ziemi. Czyny takie mógł popełnić tylko ten, kto należy do niższej rasy. Niechaj nikt tego nigdy nie zapomni, lecz przekazuje to zawsze dzieciom i dzieciom dzieci. Jeżeli wy, moi ludzie z Selbstschutzu, jesteście mężczyznami, to żadnemu Polakowi w tym niemieckim mieście nie przyjdzie więcej na myśl mówić po polsku. Teraz wy jesteście tutaj narodem panów. Miękkością i słabością nigdy jeszcze niczego nie zbudowano. Tutaj chodzi o to, aby niemieckość znowu umocnić Dlatego ja oczekuję, a także Adolf Hitler oczekuje od was tego, że wprawdzie zdyscyplinowani i twardzi jak stal Kruppa, staniecie w jednym szeregu. Nie wolno wam być miękkimi, musicie być nieubłagani i usunąć wszystko, co nie jest niemieckie[7].
W niemieckich mediach stały się popularne hasła takie jak: „marsz śmierci na Łowicz” oraz inne sformułowania związane z polskimi działaniami przeciwko mniejszości niemieckiej, takie jak: „krwawa niedziela w Bydgoszczy” i „krwawi oprawcy z Bydgoszczy”, „polskie okrucieństwa”, „polskie piekło”, „polski terror”. Media wskazywały na 58 tys. ofiar działań Polaków – liczba ta wynikała z połączenia domniemanej liczby ofiar krwawej niedzieli w Bydgoszczy, marszu na Łowicz oraz zbrodni w Poznaniu. Niemieckie media wskazywały także na tortury wobec Niemców internowanych w Berezie Kartuskiej oraz na mordowanie Niemców na Śląsku. Kolportowana była również broszura „Polnische Blutschuld” (pol. „Polska krwawa wina”) przedstawiająca m.in. ludzkie szczątki opatrzone podpisem „zostali zamordowani przez Polaków tylko dlatego, że byli Niemcami”. Zawierała także mapę trasy przebiegu marszu z Bydgoszczy do Łowicza z podpisem „nigdy więcej” w języku niemieckim. Ponadto Urząd do Spraw Zagranicznych III Rzeszy opublikował książkę „Dokumente polnischer Grausamkeit” (pol. „Dokumenty polskiego okrucieństwa”), w której umieszczone były fotografie zwłok wraz z opisami działań Polaków, obejmujące m.in. marsz na Łowicz[4].
Ofiary
edytujWedług danych niemieckich, wśród 4000[2]–4500[3] uczestników marszu zginęło 1000[2]–1700 osób[3] (w tym 600–800 Niemców z Bydgoszczy, których około 100 nie wróciło do domu[2]). O ich śmierć oskarżono konwojentów, którzy mieli rozstrzeliwać jeńców oraz dobijać osoby źle znoszące marsz[3]. Niemcy jako główną przyczynę domniemanej masakry upatrywali w niepowodzeniach polskiej armii na froncie i szukaniu przez konwojentów winnych wśród niemieckich cywilów[3]. Strona polska w okresie PRLu zaś wskazywała, że osoby, które zginęły podczas marszy, były przede wszystkim ofiarami nalotów Luftwaffe, niemieckich ostrzałów, wyczerpania[3] oraz stawiania oporu[2]. Wśród polskich badaczy po II wojnie światowej, potwierdzających przyczyny wskazywane przez stronę niemiecką, znaleźli się: Karol Marian Pospieszalski oraz Restytut Stanilewicz[8].
Centrala Grobów Zamordowanych Volksdeutschów w grudniu 1939 wskazywała, że podczas wojny w Polsce zginęło 5437 Niemców, korygując te dane 10 lutego 1940 wskazując, że we wrześniu 1939 w działaniach wymierzonych w mniejszość niemiecką zginęło 58 tys. Niemców. Według ustaleń Pospieszalskiego we wrześniu 1939 zginęło około 2 tys. polskich obywateli narodowości niemieckiej[8].
Znani internowani
edytuj- Eduard von Behrens – niemiecki dyplomata[10]
- Artur Pankratz – niemiecki poseł i radny Bydgoszczy[11]
Znane ofiary śmiertelne
edytuj- Berthold Friedrich Moritz – poseł Niemieckiego Klubu Parlamentarnego w Polskim Sejmie[12][8],
- Eugen Naumann – poseł Niemieckiego Klubu Parlamentarnego w Polskim Sejmie,
- Herman von Treskow – niemiecki hrabia, właściciel Radojewa[8].
.jpg)
Skazani
edytujNiemiecki sąd specjalny w Bydgoszczy (niem. Sondergericht Bromberg) za marsz śmierci na Łowicz skazał 1 kwietnia 1942 kapitana Jana Drzewieckiego i jego 20 towarzyszy. Wyrok wykonano w dniach 2–3 lipca 1943[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Jochen Böhler, Najazd 1939 Niemcy przeciw Polsce, Kraków 2011, ISBN 978-83-240-1808-6, OCLC 779549876 [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b c d e Przegląd zachodni, Instytut Zachodni., 1983 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Kampania Wrześniowa 1939.pl [online], 1939.pl [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b Maria Wardzyńska, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009, ISBN 978-83-240-1808-6.
- ↑ Waldemar Rezmer, Armia „Poznań” 1939, Wyd. Bellona, 1992, ISBN 978-83-11-07753-9 [dostęp 2022-12-28] (pol.).
- ↑ Hans, Freiherr von Rosen, Historisch-Landeskundliche Kommission für Posen und das Deutschtum in Polen, Die Verschleppung der Deutschen aus Posen und Pommerellen im September 1939 : eine Dokumentation, Berlin: Westkreuz-Verlag, 1990, ISBN 3-922131-73-5, OCLC 22906658 [dostęp 2022-12-28].
- ↑ a b Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Wyd. Ministerstwa Sprawiedliwości, 1958 [dostęp 2022-12-28] (pol.).
- ↑ a b c d e Piotr Landsberg, Sprawy „paskudne i przykre” [online], Kultura u Podstaw, 21 września 2020 [dostęp 2022-12-28] (pol.).
- ↑ a b Aresztowani dla własnego bezpieczeństwa…(cz. I) [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2022-12-28] (pol.).
- ↑ Deutsche wissenschaftliche Zeitschrift im Wartheland, Im Verlag der Historischen Gesellschaft für Posen, 1940 [dostęp 2022-11-13] (niem.).
- ↑ Sergey Kretinin, Verfolgungen und Deportationen von Deutschen in Polen im September 1939 Zum aktuellen Forschungsstand in der deutschen, polnischen und russischen Geschichtsschreibung, „Zeitschrift des Forschungsverbundes” (40), 2016.
- ↑ Piotr Majewski, Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny. Tom: IV, M–P (red. Grzegorz Mazur), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2009, s. 201.
- ↑ Matteo Omied, Obwieszczenie szefa niemieckiej prokuratury W okupowanej Bydgoszczy z 3 lipca 1942, informujące iż 1 kwietnia 1942 kpt. Jan Drzewiecki oraz jego 20 towarzyszy zostali skazani na śmierć przez niemiecki sąd specjalny w Bydgoszczy (niem. Sondergericht Bromberg) [online], www.alamyimages.fr [dostęp 2022-11-16] (fr.).