Wikipedia

Maria cypryjska (królowa Aragonii)

królowa Aragonii

Maria cypryjska, Maria z Lusignan (ur. w latach 70. XIII wieku, zm. 10 września 1322 w Barcelonie) – królewna cypryjska i jerozolimska z dynastii Luzynianów, od 1315 królowa Aragonii, Walencji, Sardynii i Korsyki jako trzecia żona króla Jakuba II Sprawiedliwego.

Maria
"
Wizerunek herbu
królowa Aragonii
Okres

od 1315
do 1322

Jako żona

Jakuba II Sprawiedliwego

Poprzedniczka

Blanka Andegaweńska

Następczyni

Elizenda z Montcady

Dane biograficzne
Dynastia

Luzynianowie
(boczna linia Ranulfidów)

Data i miejsce śmierci

10 września 1322
Barcelona

Miejsce spoczynku

kościół św. Franciszka w Barcelonie,
szczątki przeniesione do katedry św. Eulalii w Barcelonie

Ojciec

Hugo III (I)

Matka

Izabela z Ibelinu

Multimedia w Wikimedia Commons

Po trwających 4 lata zabiegach o jej rękę, ostatecznie poślubiła króla aragońskiego jako podstarzała, ale posażna panna, potencjalna dziedziczka swojego brata Henryka II. Wniosła mężowi posag o wartości kruszcowej prawie 1,2 tony srebra. Zawierając związek z tak potężnym władcą śródziemnomorskim jak Jakub II, prawdopodobnie skorzystała z najlepszej oferty matrymonialnej, jaką kiedykolwiek złożono członkowi dynastii cypryjskiej. Zmarła jednak bezdzietnie, przed swoim bratem, po niecałych 7 latach małżeństwa, co pokrzyżowało ambitne plany polityczne jej męża.

Została pochowana we franciszkańskim kościele klasztornym w Barcelonie i spoczywała tam wraz z dwiema innymi królowymi do XIX w. Po zniszczeniu i rozebraniu kościoła jej szczątki przeniesiono do barcelońskiej katedry. Z pierwotnego nagrobka monarchini zachowała się figuralna płyta nagrobna.

Pochodzenie

edytuj

Maria była najstarszą córką króla Cypru i Jerozolimy Hugona III (I) oraz Izabeli, pochodzącej z Ibelinów[1] – najznaczniejszego cypryjskiego rodu arystokratycznego[2].

Ojciec Marii jedynie po kądzieli wywodził się z rodu Luzynianów, będąc przedstawicielem władającej Antiochią bocznej linii książąt Akwitanii (Poitiers). Jednak po wymarciu linii męskiej cypryjskich Luzynianów w 1267 Hugo oficjalnie przyjął nazwisko rodowe i herb matki, kontynuując ród królów Cypru jako Hugo III z Lusignan[3]. W roku 1269 objął tron Jerozolimy jako Hugo I, chociaż jego władza ograniczała się właściwie do Akki[4], zdobytej w końcu przez muzułmanów w 1291[5]. Mimo upadku Akki, władcy Cypru nie zaprzestali używania tytułu królów Jerozolimy[6].

Dokładna data narodzin Marii nie jest znana. Królewna żyła jednak już w latach 70. XIII wieku, ponieważ z małżeństwa jej rodziców, zakończonego śmiercią ojca w 1284, pochodziło nie tylko liczne potomstwo płci męskiej, ale też kilka jej młodszych sióstr[7](trzy[8][7] lub cztery[9]).

W literaturze przedmiotu funkcjonują takie określenia czasu narodzin Marii jak 1273[10][1] czy 1279[11][12]. Najpóźniejszy moment przyjścia na świat królewny w 1279-1280 jest możliwy do przyjęcia, jeśli uzna się za wiarygodną informację nikozyjskiego kanonika Jacoba de Cassiatis o tym, że w chwili śmierci ojca miała ona około 4-5 lat[13].

Rodzina Marii ukrywała jej wiek przed aragońskimi posłami w trakcie negocjacji przedmałżeńskich, twierdząc, że nie ukończyła 25 roku życia. Była to górna granica wieku, na jaką zgadzał się jej przyszły mąż, który liczył na potomstwo z tego związku. W rzeczywistości królewna miała wówczas z pewnością ponad 30 lat[14].

Negocjacje przedślubne

edytuj

W czerwcu 1311, osiem miesięcy po śmierci królowej Blanki, mimo deklarowanej niechęci do powtórnego ożenku[15], Jakub II przedstawił na zebraniu kortezów w Barcelonie zamiar poślubienia siostry króla Cypru. Plany małżeńskie niedawno owdowiałego króla wiązały się z ekspansją Korony Aragonii w rejonie Morza Śródziemnego[16][17]. Jakub II zamierzał ożenić się z główną spadkobierczynią bezdzietnego i uważanego za impotenta[18] króla Henryka w celu przejęcia w przyszłości kontroli nad Cyprem[17][16], jak też uzyskania tytułów prawnych oraz pretensji Luzynianów do posiadłości w Ziemi Świętej[6].

Kilkuletnie negocjacje przedmałżeńskie, w których dużą rolę odgrywał rycerski zakon szpitalników[19][6], dotyczyły głównie desygnowania jednej z sióstr króla Cypru na jego dziedziczkę. Chociaż poślubienie przez Jakuba II którejś z młodszych królewien dawało większą szansę na posiadanie potomstwa, to – zgodnie z wolą króla Henryka – najstarsza Maria miała zostać spadkobierczynią korony cypryjskiej, a jej męskie potomstwo mogłoby objąć realną władzę na Cyprze po śmierci wuja. Negocjacje zakończyły się 1 maja 1314 podpisaniem umowy pomiędzy Jakubem II i Henrykiem II[20][21].

Małżeństwo

edytuj

Cypryjsko-aragońskie małżeństwo dynastyczne zostało zawarte 15 czerwca 1315 per procura w obecności całego dworu cypryjskiego w Nikozji[22][21]. Jakubowi II, którego zastępował aragoński pełnomocnik i królewnie Marii udzielił ślubu papieski legat Peter de Plaine-Cassagne[23]. Konfirmacja małżeństwa nastąpiła po przybyciu Marii do jej nowego królestwa. Uroczystości odbyły się 27 listopada 1315 w Gironie[24][25].

Wychodząc za władcę jednego z najpotężniejszych królestw śródziemnomorskich, królewna Maria zrobiła prawdopodobnie najlepszą partię spośród wszystkich członków domu cypryjskiego, jacy kiedykolwiek związali się z przedstawicielami obcych dynastii[7].

Dzięki temu prestiżowemu mariażowi i stosunkom nawiązanym z dynastią barcelońską Luzynianowie doprowadzili do kolejnych małżeństw między krewnymi obu domów panujących. Siostra wujeczna Henryka II i Marii Izabela z Ibelinu w 1316 została żoną jednego z przedstawicieli dynastii barcelońskiej, poślubiając młodszego brata króla Majorki Sancza, w roku 1317 zaś sam monarcha cypryjski poślubił bratanicę swojego nowego szwagra, królewnę sycylijską Konstancję[26][27][28][29].

Z punktu widzenia Jakuba II małżeństwo z Marią ani nie przyniosło spodziewanych korzyści politycznych, ani nie było udane[6][30]. Rozczarowany król, który zalecał posłom wybór najlepszej kandydatki, odpowiednio młodej, ładnej i płodnej, oceniał Cypryjkę jako wręcz sędziwą[31]. Zbyt późno wydana za mąż królewna nie urodziła żadnego spadkobiercy i zmarła przed swoim bratem, którego dziedzicem i kolejnym królem Cypru został bratanek Hugo[6][32].

Skarbiec władcy Aragonii zasilił natomiast posag Marii, na który złożyli się jej brat i matka[33], wynoszący 300 tys. bezantów. W trakcie negocjacji przedmałżeńskich monarcha stawiał nawet bardziej wygórowane żądania finansowe, chcąc uzyskać sumę 500 tys. bezantów[34]. Posag został wypłacony w używanej na Cyprze srebrnej monecie[33](tzw. białych bezantach), zawierającej około 3,84 g srebra[35], co łącznie dawało 1152 kg kruszcu.

Testament i śmierć

edytuj
 
Posąg nagrobny królowej Marii z około 1323, znajdujący się obecnie w Museu Nacional d’Art de Catalunya w Barcelonie.

Królowa Maria rozchorowała się ciężko w 1318[36] oraz w marcu 1319[37]. Przebywając w Tortosie, dnia 2 kwietnia 1319 sporządziła testament[38].

Część nowożytnych kronikarzy uznała zatem, że choroba była śmiertelna i monarchini zmarła w 1319, a nawet jeszcze w 1318. Wersję o zgonie królowej w 1319 rozpowszechniło poczytne dzieło Anales de la Corona de Aragón Jerónima Zurity[36], który podał również nieprawdziwą informację o wyrażeniu przez królową życzenia, by została pochowana w kościele dominikanów w Tortosie w habicie dominikańskim. W rzeczywistości królowa chciała, by jej ciało w habicie braci mniejszych zostało złożone w miejscowym kościele franciszkanów[39][40]. Mylna data zgonu spotykana jest także we współczesnych publikacjach[41][37][29].

Zachowały się jednak dokumenty świadczące o tym, że królowa z pewnością żyła do września 1322 i nie umarła w Tortosie[36]. Z listu datowanego na 22 września 1322, który Jakub II wysłał do szwagra, wynika, że zgon Marii nastąpił 10 września 1322 w Barcelonie. Król podał okoliczności śmierci małżonki, w tym przyjęcie przez nią sakramentów oraz godzinę jej zgonu[39].

Po odbyciu ponad trzymiesięcznej żałoby król wstąpił w ostatni, czwarty związek małżeński w Boże Narodzenie 1322[24], wybierając sobie żonę niedynastycznego pochodzenia spośród własnych poddanych. Nowa królowa, którą została Elizenda z Montcady, była pierwszą katalońską szlachcianką na tronie Aragonii[42].

Pochówek

edytuj
 
Nieistniejący obecnie kościół klasztorny św. Franciszka w Barcelonie, w którym została pochowana królowa Maria cypryjska.

Maria została pochowana habicie klaryski[39] w barcelońskim kościele franciszkanów[12], co potwierdzają m.in. XVIII-wieczne przekazy (Chronica Serafica de la Santa Provincia de Cathaluña ojca Jaime Colla[39] i zapiski brata Berarda Comesa w Libro Vero barcelońskiego konwentu[43]) oraz tekst epitafium królowej. Ciało Marii złożono w środku chóru w pobliżu głównego ołtarza. W XV w. przeniesiono je do kaplicy św. Szczepana[44][45] i św. Apolonii (od 1828 pod wezwaniem św. Salwatora z Horty[46]).

Kamienny nagrobek królowej wykonali Joan de Tournai i Jacques de França. Został on ukończony w 1323 roku. Z sarkofagu Marii zachowała się jedynie rzeźba przedstawiająca figurę władczyni, obecnie przechowywana w Narodowym Muzeum Sztuki Katalońskiej w Barcelonie[47][48]. Maria została przedstawiona w habicie i koronie na głowie, podobnie jak jej poprzedniczka królowa Blanka[49][50].

 
Wtórny pochówek w barcelońskiej katedrze św. Eulalii – sarkofag ze szczątkami Marii, jej teściowej Konstancji i synowej jej pasierba Sybilli

W roku 1822 kościół św. Franciszka wraz z klasztorem franciszkanów został uszkodzony, padł ofiarą pożaru w 1835 i ostatecznie został rozebrany w 1837[51][52]. Po stwierdzeniu naruszenia znajdujących się w kościele grobów królewskich, władze publiczne zajęły się zebraniem kości należących do Alfonsa II, królowych Konstancji sycylijskiej, Marii cypryjskiej i Sybilli z Fortià oraz infantów[53]. Szczątki królowej Marii przeniesiono do barcelońskiej katedry[54][17], gdzie znalazły ostateczne miejsce spoczynku w 1852[55].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Charles-Gaffiot 1991 ↓, s. 47.
  2. ↑ Edbury 1991 ↓, s. 39.
  3. ↑ Hill 2010a ↓, s. 158.
  4. ↑ Charles-Gaffiot 1991 ↓, s. 34, 46.
  5. ↑ Burkiewicz 2013 ↓, s. 52.
  6. ↑ a b c d e González Antón i Lacarra 1990 ↓, s. 296.
  7. ↑ a b c Edbury 1991 ↓, s. 138.
  8. ↑ Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 24.
  9. ↑ Charles-Gaffiot 1991 ↓, s. 46-47.
  10. ↑ Rüdt von Collenberg 1980 ↓, s. 115-116.
  11. ↑ Hinojosa Montalvo 2006 ↓, s. 12.
  12. ↑ a b McKiernan González 2012 ↓, s. 352.
  13. ↑ Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 15, 27.
  14. ↑ Youngs 2006 ↓, s. 16.
  15. ↑ González Antón i Lacarra 1990 ↓, s. 295.
  16. ↑ a b Burkiewicz 2010 ↓, s. 33-34.
  17. ↑ a b c González Ruiz 2012 ↓, s. 180.
  18. ↑ Hill 2010a ↓, s. 283.
  19. ↑ Luttrell 1992 ↓, s. 161.
  20. ↑ Edbury 1991 ↓, s. 137-138.
  21. ↑ a b Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 52.
  22. ↑ Martínez Ferrando 1948 ↓, s. 225.
  23. ↑ Hill 2010a ↓, s. 282.
  24. ↑ a b Aguado Bleye 1958 ↓, s. 745.
  25. ↑ Pericot García 1970 ↓, s. 66.
  26. ↑ Edbury 1991 ↓, s. 138-139.
  27. ↑ Hill 2010b ↓, s. 1157.
  28. ↑ Martínez Ferrando 1948 ↓, s. 239.
  29. ↑ a b Claramunt Rodríguez 2003 ↓, s. 206.
  30. ↑ Claramunt Rodríguez 2003 ↓, s. 206, przyp. 21.
  31. ↑ Claramunt Rodríguez 2003 ↓, s. 206, przyp. 20, 21.
  32. ↑ O’Callaghan 1975 ↓, s. 405.
  33. ↑ a b Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 46.
  34. ↑ Martínez Ferrando 1948 ↓, s. 230-231, 234.
  35. ↑ Torre 2010 ↓, s. 66.
  36. ↑ a b c Moxó y Montoliu 1990 ↓, s. 282.
  37. ↑ a b Cabrera Sánchez 2011 ↓, s. 111.
  38. ↑ Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 149.
  39. ↑ a b c d Martínez Ferrando 1948 ↓, s. 266.
  40. ↑ Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 129.
  41. ↑ Pericot García 1970 ↓, s. 66, 519.
  42. ↑ McKiernan González 2012 ↓, s. 315.
  43. ↑ Arco y Garay 1945 ↓, s. 255.
  44. ↑ Sarrablo Aguareles 1961 ↓, s. 130.
  45. ↑ Udina i Martorell 1950 ↓, s. 50.
  46. ↑ Giné i Torres 1988 ↓, s. 236.
  47. ↑ Baldiri Barat: Sant Francesc de Barcelona – Monasterios de Catalunya. Convento de Sant Francesc / Sant Nicolau de Bari. Monasterios de Catalunya, 2007. [dostęp 2017-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-28)]. (hiszp.).
  48. ↑ Figura yacente de la reina María de Chipre (muerta en 1322). Museu Nacional d’Art de Catalunya. Museu Nacional d’Art de Catalunya, Barcelona. [dostęp 2017-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-28)]. (hiszp.).
  49. ↑ Manote i Clivilles i Terés i Tomàs 2007 ↓, s. 76.
  50. ↑ McKiernan González 2012 ↓, s. 323.
  51. ↑ Gaya Nuño 1961 ↓, s. 196.
  52. ↑ Giné i Torres 1988 ↓, s. 222.
  53. ↑ Udina i Martorell 1950 ↓, s. 49-67.
  54. ↑ Casas 2013 ↓, s. 63.
  55. ↑ Udina i Martorell 1950 ↓, s. 50, 63.

Bibliografia

edytuj
  • Ricardo del Arco y Garay: Sepulcros de la Casa Real de Aragón. Madrid: Diana. Artes Gráficas, 1945.
  • Pedro Aguado Bleye: Manual de historia de España. T. I: Prehistoria. Edades antigua y media. Madrid: Espasa-Calpe, 1958.
  • Łukasz Burkiewicz. Królestwo Cypru jako obiekt zainteresowań państw śródziemnomorskich w latach 1192-1489. Próba zarysowania problemu. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historyczne”. MCCCXII (137), s. 26–42, 2010. ISSN 0083-4351. 
  • Łukasz Burkiewicz: Polityczna rola Królestwa Cypru w XIV wieku. Kraków: Wydawnictwo WAM Akademia Ignatianum, 2013. ISBN 978-83-7767-995-1.
  • Margarita Cabrera Sánchez. La muerte de los miembros de la realeza hispánica medieval a través de los testimonios historiográficos. „En la España Medieval”. 34, s. 97-132, 2011. ISSN 0214-3038. 
  • Narciso Casas: Historia y Arte en las Catedrales de España. Madrid: Bubok, 2013. ISBN 978-84-686-3200-1.
  • Jacques Charles-Gaffiot: La France aux portes de l'Orient. Chypre XIIe-XVe siècle. Paris: Centre culturel du Panthéon, 1991. ISBN 2-950-4070-5-6.
  • Salvador Claramunt Rodríguez. La política matrimonial de la Casa condal de Barcelona y Aragón desde 1213 hasta Fernando el Católico. „Acta historica et archaeologica mediaevalia”. 23-24, s. 195-236, 2003. ISSN 0212-2960. 
  • Peter W. Edbury: The Kingdom of Cyprus and the Crusades 1191-1374. Cambridge – New York – Melbourne: Cambridge University Press, 1991. ISBN 978-0-521-45837-5.
  • Juan Antonio Gaya Nuño: La arquitectura ēspañola en sus monumentos desaparecido. Madrid: Espasa-Calpe, 1961.
  • Anna María Giné i Torres. El convent de Sant Francesc de Barcelona. Reconstrucció hipotética. „Acta historica et archaeologica mediaevalia”. IX, s. 221–241, 1988. ISSN 0212-2960. 
  • Luis González Antón, José Maria Lacarra: Consolidación de la corona de Aragón como potencia mediterránea. Jaime II. El segundo envite mediterráneo. La corona de Aragón se firma como potencia marítima. W: José María Jover Zamora (red.): Historia de España Menéndez Pidal. T. XIII: La expansión peninsular y mediterránea (c. 1212-c. 1350). Cz. 2: El reino de Navarra. La corona de Aragón. Portugal. Madrid: Espasa-Calpe, 1990. ISBN 84-239-4824-2.
  • David González Ruiz: Breve historia de la Corona de Aragón. Madrid: Nowtilus, 2012. ISBN 978-84-9967-306-6.
  • George Hill: A History of Cyprus. T. II. New York: Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-1-108-02063-3.
  • George Hill: A History of Cyprus. T. III. New York: Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-1-108-02064-0.
  • José Hinojosa Montalvo: Jaime II y el esplendor de la Corona de Aragón. Donostia-San Sebastián: Nerea, 2006. ISBN 84-89569-99-1.
  • Anthony Luttrell: The Hospitallers in Cyprus 1310-1378. W: Anthony Luttrell (red.): The Hospitallers of Rhodes and Their Mediterranean World 1306-1462. Aldershot – Vermont: Ashgate Publishing Company, 1992, s. 155-184. ISBN 0-86078-307-3.
  • Maria Rosa Manote i Clivilles, Maria Rosa Terés i Tomàs: Joan de Tournai. W: Antoni Pladevall i Font (red.): L'art Gòtic a Catalunya. T. I: La configuració de l'estil. Barcelona: Enciclopèdia Catalana, 2007, s. 75-76. ISBN 978-8-441-20887-2.
  • Eileen McKiernan González: Reception, Gender, and Memory. Elisenda de Montcada and Her Dual-Effigy Tomb at Santa Maria de Pedralbes. W: Therese Martin (red.): Reassessing the Roles of Women as 'Makers' of Medieval Art and Architecture. Leiden: Brill, 2012, s. 309-352. ISBN 978-90-04-22827-6.
  • Jesús Ernesto Martínez Ferrando: Jaime II de Aragon. Su vida familiar. Barcelona: 1948.
  • Francisco de Moxó y Montoliu: La Casa de Luna (1276-1348). Factor político y lazos de sangre en la ascensión de un linaje aragonés. Münster: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung, 1990. ISBN 3-402-05825-1.
  • Joseph F. O’Callaghan: A History of Medieval Spain. Ithaca – London: Cornell University Press, 1975. ISBN 0-8014-9264-5.
  • Luis Pericot García (red.): Historia de España. Gran historia general de los pueblos hispanos. T. III: La baja edad media y la unidad nacional. Barcelona: Instituto Gallach, 1970.
  • Weyprecht Hugo Rüdt von Collenberg. Les Lusignans de Chypre. Généalogie compilée principalement selon les registres de l'Archivio Segreto Vaticano et les manuscits de la Biblioteca Vaticana. „Επετηρίδα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών”. X, s. 85–319, 1980. ISSN 0071-0954. 
  • Eugenio Sarrablo Aguareles. La Reina que vino de Oriente (María de Chipre, esposa de Jaime II, Rey de Aragón). „Boletín de la Real Academia de la Historia”. CXLVIII (1), s. 13-160, 1961. ISSN 0034-0626. 
  • Ignacio de la Torre: The Monetary Fluctuations in Philip IV's Kingdom of France and Their Relevance to the Arrest of the Templars. W: Jochen Burgtorf, Paul Crawford, Helen J. Nicholson (red.): The Debate on the Trial of the Templars 1307-1314. Farnham – Burlington: Ashgate Publishing, 2010, s. 57-70. ISBN 978-07-5466-570-0.
  • Frederic Udina i Martorell. Los restos reales existentes en la Catedral de Barcelona. „Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona”. XXIII (1), s. 49-67, 1950. ISSN 2340-3233. 
  • Deborah Youngs: The Life-Cycle in Western Europe c. 1300–c. 1500. Manchester – New York: Manchester University Press, 2006. ISBN 978-0-7190-5916-2.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Maria_cypryjska_(królowa_Aragonii)&oldid=72277349”