Maria Zofia Onufrowicz-Płoska
Maria Zofia Onufrowicz-Płoska (ps. „Stryjenka”, „Maria Herting”, ur. 15 marca 1862 w Kalinkowiczach, zm. 2 września 1922 w Krakowie) – polska działaczka ruchu socjalistycznego, współtwórczyni I Proletariatu, żona Edmunda Płoskiego.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przynależność polityczna | |
Życiorys
edytujUrodziła się w Kalinkowiczach w guberni mińskiej w kresowej rodzinie szlacheckiej, jako córka Eliasza i Karoliny z domu Herting[1]. Jej braćmi byli Bolesław (1860–1913) i Adam (1856–1914) i Cezar (1864–1929). Rodzina Onufrowiczów należała do zubożałej szlachty; po powstaniu styczniowym sprzedała niewielki folwark i od lat 70. XIX wieku mieszkała w Kijowie. Eliasz i Karolina Onufrowiczowie prowadzili hotel przy ulicy Wasylkiwskiej.
Maria ukończyła gimnazjum w Kijowie, po czym udała się do Petersburga, gdzie jej siostra studiowała medycynę na kursach żeńskich przy Wojskowej Akademii Medyko-Chirurgicznej. Nie dostała się na te studia, więc od 1879 uczęszczała na kursy felczerskie[2]. Część źródeł błędnie podaje, że studiowała na Uniwersytecie Petersburskim[3][4]. W Petersburgu poznała członków Narodnej Woli i polskich organizacji socjalistycznych. Jej przyjaciółka Witolda Karpowiczówna wprowadziła ją do organizacji „Ognisko”. Tam poznała przyszłego męża, Edmunda Płoskiego.
W 1882 razem z Edmundem Płoskim wyjechała do Warszawy. Mieszkała jako sublokatorka w mieszkaniu telegrafistki Adelajdy Szwarc przy Złotej 6, razem z Karpowiczówną[5]. 3 lipca 1883 roku wzięła ślub z Płoskim; świadkami byli Aleksander Dębski i Bronisław Białobłocki[6]. Niedługo później Płoski został aresztowany; Maria wyjechała wtedy do Krakowa, gdzie kontynuowała działalność rewolucyjną (spotykała się z sympatykami partii, starała się o fałszywe paszporty, organizowała zbiórki pieniędzy). Opisywana jako „brunetka o czarnych oczach, wysmukła, twarz inteligentna (...) zawsze skupiona, poważna”[5].
19 grudnia 1883 została aresztowana w mieszkaniu przy Jagiellońskiej 12. Znalazła się w grupie aresztowanych działaczy razem z Józefem Eibenschützem, Edmundem Kolbuszewskim, Karolem Medweckim, Stanisławem Polankiem, Józefem Gostyńskim i Marianem Piechowskim[7]. 20 grudnia 1883 rozpoczął się proces Onufrowicz-Płoskiej i reszty rewolucjonistów; 31 marca 1884 roku ogłoszono wyrok. Onufrowiczowa została skazana na 4 miesiące więzienia i wydalenie poza granice Austro-Węgier; przekazano ją władzom carskim. Członkowie Proletariatu krakowskiego po ogłoszeniu wyroku przeprowadzili nieudany zamach na komisarza policji Jana Kostrzewskiego – praktykant brązowniczy Bolesław Malankiewicz usiłował wrzucić do biura komisarza żelazną petardę z ośmioma kilogramami prochu[8].
Skazana 29 lipca 1885 na 4 lata zesłania, uzyskała pozwolenie na towarzyszenie podczas zesłania mężowi. Oboje trafili na Sachalin. W 1897 w Aleksandrowsku Sachalińskim urodziła syna Witolda.
Od 1897 roku mieszkali w Błagowieszczańsku, w 1906 roku opuścili Sachalin i uciekli do Japonii. Stamtąd przez Triest wrócili do Polski. Podczas I wojny światowej działała w Lidze Kobiet Galicji i Śląska. Zmarła w 1922 roku w Krakowie na chorobę serca, pochowana jest na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XIV a)[9]. Wspomnienia pośmiertne ukazały się na łamach „Naprzód”[10] i „Robotnika”[11].
W filmie Wandy Jakubowskiej Biały mazur (1978) Marię Onufrowicz-Płoską zagrała Katarzyna Skolimowska[12].
Przypisy
edytuj- ↑ „Onufrowicz-Płoska Maria Zofia” W: Polski Słownik Biograficzny T. 24 s. 66–67 (1935)
- ↑ Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa: Nie po kwiatach los je prowadził. Warszawa 1987 s. 140-141
- ↑ Dzieje ruchu robotniczego w Galicji Zachodniej, 1848-1918. Wydawn. Literackie, 1986 ISBN 83-08-01520-4 s. 105
- ↑ Z pola walki: kwartalnik poświęcony dziejom ruchu robotniczego 6 (1963)
- ↑ a b Leon Baumgarten: Szermierze wielkiego jutra: rzecz o proletariacie. Nasza Księgarnia, 1972 s. 125
- ↑ Andrzej Chwalba, Sacrum i rewolucja: socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych, 1870-1918, Kraków: Universitas, 1992, s. 39, ISBN 83-7052-094-4, OCLC 830058481.
- ↑ Baumgarten L: Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu... s. 14
- ↑ Baumgarten L: Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu... s. 89
- ↑ Karolina Grodziska: Cmentarz Rakowicki w Krakowie. Wydawn. Literackie, 1983 ISBN 83-08-01121-7 s. 362
- ↑ Naprzód 1922 nr 205 s. 3
- ↑ Zofja Płoska. Robotnik nr 251 s. 5 (14 września 1922)
- ↑ Biały mazur Filmpolski.pl