Maria Zdziarska-Zaleska
Maria Zaleska, z domu Zdziarska ps. „dr Zygmuntowa” (ur. 3 lipca 1898 w Grotowicach, zm. 13 czerwca 1987 w Warszawie[1]) – sanitariuszka i lekarka, uczestniczka III powstania śląskiego[2], porucznik Armii Krajowej, instruktorka harcerska, dama Orderu Virtuti Militari[3].
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
3 lipca 1898 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 lipca 1987 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
od 1918 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujByła córką Kazimierza, ziemianina, inżyniera, właściciela majątku Grotowice, i Kamilli z Arkuszewskich[4]. Miała sześcioro rodzeństwa[2].
Do dwunastego roku życia miała prywatne lekcje. Następnie uczyła się w Prywatnym Gimnazjum W. Pawlickiej w Klarysewie[2]. Maturę złożyła w 1916 w Warszawie, jako ekstern[2]. Brała udział w działalności konspiracyjnej wśród młodzieży warszawskiej. Od 1913 prowadziła żeńską drużynę skautową, później była członkiem Komendy Okręgu i Komendy Naczelnej Skautingu Polskiego. Od 1917 członkini Komendy Naczelnej ZHP[5]. W 1916 podjęła studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskiem[2].
Od 1915 działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. Brała czynny udział w przejęciu od Niemców Szpitala Ujazdowskiego w listopadzie 1918, następnie wyjechała na front jako sanitariuszka. Służyła w 4 pułku piechoty Legionów[2], od września 1919 jako lekarz III baonu 4 pp, a w kwietniu 1920 lekarz 605 szpitala polowego[1]. Walczyła pod Hrubieszowem w sierpniu 1920[6]. 22 sierpnia 1920 dostała się do niewoli radzieckiej, zwolniona kilka dni później[2].
W marcu 1921 roku w odpowiedzi na apel Departamentu Sanitarnego zgłosiła się do służby medycznej powstańcom śląskim. W pierwszej połowie 1921 roku działała w komisjach plebiscytowych[2]. W czasie III powstania śląskiego walczyła, jako lekarz II batalionu 8 Tarnogórskiego Pułku Piechoty[3].
W 1923 ukończyła przerwane działaniami wojennymi studia, uzyskując tytuł doktora medycyny. Pracowała m.in. w sanatorium dziecięcym w Busku[1]. W listopadzie 1924 wyjechała na rok specjalizacji do Paryża, gdzie miała kontakt z polską elitą Wielkiej Emigracji. Tam poznała też Zygmunta Zaleskiego, działacza oświatowego[7], z którym w czerwcu 1925 (według innego źródła 25 lipca[7]) wzięła ślub[6]. Przez cały pobyt w Paryżu Zdziarska-Zaleska zajmowała się rodziną, jednocześnie angażując się w prace społeczne[7]. Od 1927 była członkinią Rady Zarządzającej FIDAC (Fédéradation Interalliée des Anciens Combatants) i jej sekcji żeńskiej[6]. Brała udział w konferencjach zagranicznych m.in. w: Belgii, Czechosłowacji, Jugosławii, Portugalii, Rumunii[7].
W czasie kampanii wrześniowej samorzutnie zorganizowała trzy punkty sanitarne dla ludności cywilnej na terenie gminy Rzeczyca. Później pracowała w szpitalu dla jeńców w Rawie Mazowieckiej. We wrześniu 1942 została przyjęta przez kpt. Tadeusza Bartoszka na stanowisko lekarza VII Zgrupowania 2 Rejonu Obwodu I Śródmieście Armii Krajowej[6].
27 kwietnia 1943 została aresztowana przez Gestapo i osadzona w więzieniu przy al. Szucha, następnie została przeniesiona na Pawiak[6]. W maju została wywieziona do obozu koncentracyjnego Ravensbrück, a w październiku do karnego obozu Grünenberg pod Berlinem[8]. Po wojnie trafiła do Szwecji, następnie emigrowała do Francji. W 1961 generał Władysław Anders mianował ją na stopień kapitana. Do Polski wróciła po śmierci męża[7]. Zmarła 13 lipca 1987 w Warszawie. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w grobie rodzinnym Zdziarskich[1].
Opublikowała dwa wspomnienia: W okopach. Pamiętnik kobiety-lekarza batalionu, Płomienne czasy. Dzieje rodziny polskiej w czasie II wojny światowej[9].
Jej kuzynką była Teresa Grodzińska, polska sanitariuszka, zamordowana podczas wojny polsko-bolszewickiej, pośmiertnie odznaczona Orderem Virtuti Militari, jako pierwsza kobieta w II RP[10][11].
Miała czworo dzieci: Andrzeja (1926–1943), Kazimierza Piotra (ur. 1928), Romana (ur. 1933) oraz Monikę (ur. 1935)[1].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 439 – 28 lutego 1921[12]
- Krzyż Niepodległości – 9 listopada 1932 za pracę w dziele odzyskania niepodległości[13]
- Krzyż Walecznych[7]
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (1943)[14]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Polak 1993 ↓, s. 240.
- ↑ a b c d e f g h Zawacka 2007 ↓, s. 241.
- ↑ a b Bednarz i Dąbrowska-Okrasko 2020 ↓, s. 44.
- ↑ Zawacka 2007 ↓, s. 241, 243.
- ↑ Polak 1993 ↓, s. 239.
- ↑ a b c d e Zawacka 2007 ↓, s. 242.
- ↑ a b c d e f Hm. dr Maria Zdziarska-Zaleska. zhppgk.org. [dostęp 2023-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-05)].
- ↑ Zawacka 2007 ↓, s. 242–243.
- ↑ Płomienne czasy. dziennikpolski24.pl, 2001-02-09. [dostęp 2023-10-12].
- ↑ Zawacka 2004 ↓, s. 229.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 15.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 26 marca 1921 roku, s. 533.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 296.
- ↑ Zawacka 2007 ↓, s. 243.
Bibliografia
edytuj- Alina Bednarz, Marta Dąbrowska-Okrasko: Patriotki ze Śląska. Tychy: Stowarzyszenie ON/OFF, 2020.
- Marek Pietruszka: Teresa Jadwiga Grodzińska. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. ISBN 978-83-8098-231-4. [dostęp 2023-09-20].
- Bogusław Polak: Zaleska Maria. W: Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Słownik biograficzny. T. 2. Koszalin: 1993.
- Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Elżbieta Zawacka (red.). T. I: A-G. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Kobiet”, 2004. ISBN 83-88693-03-4.
- Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Elżbieta Zawacka (red.). T. III: P-Ż. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Kobiet”, 2007. ISBN 83-88693-20-4.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].