Maria Hempel
Maria Hempel, Maria Hemplówna (ur. 6 maja 1834 w Brzezinach[1][2], zm. 3 lutego 1904 w Węglinie)[3] – polska etnografka, botanik (florystka), etnobotanik[1].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
6 maja 1834 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 lutego 1904 |
| Zawód, zajęcie |
etnobotanik |
Życiorys
edytujCórka Aleksandra Klemensa[1] i Marii z Bogdanowiczów[3]. W 1857 r. zaręczyła się ze swoim ciotecznym bratem, inżynierem budowlanym[4] Kazimierzem Łapczyńskim, zajmującym się botaniką[5]. W tym samym roku umarła matka Marii, co wymusiło na niej opiekę nad rodzeństwem[4].
Zaangażowana w działalność patriotyczną. Przed 1863 r. współpracowała z Chełmskim Komitetem Niewiast[1]. W czasie powstania styczniowego była kurierką i wywiadowczynią[6], pomagała w ukrywaniu i zaopatrzeniu powstańców[7].
Do 1875 roku mieszkała w majątku w Tarnowie[8]. Po licytacji dór przebywała we dworach u krewnych i przyjaciół, zajmując się prowadzeniem gospodarstwa kobiecego[3]: w Słupi Nadbrzeżnej, Skorczycach, Nadrybiu, Samoklęskach i Węglinie[9].
W 1904 r. zmarła, pochowana została na cmentarzu w Rzeczycy Ziemiańskiej[1]. Pod koniec maja 2023 roku Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie wykonał remont nagrobka Marii Hempel. Jej grób został wpisany do prowadzonej przez IPN ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski[10].
Dokonania
edytujBotanika
edytujMaria Hempel gromadziła zbiory botaniczne i dokumentowała stanowiska wielu cennych gatunków roślin wschodniej Lubelszczyzny i lewego brzegu Wisły[1]. W 1881 r. odkryła na Stawskiej Górze jedyne ówcześnie znane stanowisko dziewięćsiłu popłocholistnego (obecnie w tym miejscu jest rezerwat przyrody Stawska Góra)[5].
Jej artykuły drukowane były w Pamiętniku Fizjograficznym w 1885 r.[3] Po śmierci Kazimierza Łapczyńskiego wydała jego pracę Flora Litwy w Panu Tadeuszu (1894)[1].
Zebrane przez Marię Hempel arkusze zielnikowe znajdują się w zielniku roślin naczyniowych Lubelszczyzny Katedry Botaniki, Mykologii i Ekologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej[11][2].
Etnografia i folklorystyka
edytujZbierała materiały etnograficzne z Chełmskiego, współpracując z Oskarem Kolbergiem w opracowaniu monografii tego regionu[9].
Etnobotanika
edytujSzczególnie istotnym obszarem działalności Marii Hempel były badania w zakresie etnobotaniki[8]. Zaangażowała się w uzupełnienie ankiety Józefa Rostafińskiego z 1883 roku dotyczącej ludowego nazewnictwa i użytkowania roślin w Polsce[8].
Twórczość
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Bożenna Czarnecka. Maria Hempel. Botanik i etnobotanik. Portret odkurzony. „KOSMOS. Problemy nauk biologicznych”. T.67 NR 3 (320), s. 461–473, 2018. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika. DOI: 10.36921/kos.2018_2430. ISSN 2658-1132, ISSN 0023-4249. [dostęp 2022-07-21]. (pol.).
- ↑ a b Wiesław Mułenko, Bernard Staniec, Joanna Czarnecka. Zbiory naukowe Wydziału Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. „KOSMOS. Problemy nauk biologicznych”. T.70 NR 2 (331), s. 305–314, 2021. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika. DOI: 10.36921/kos.2021_2782. ISSN 2658-1132, ISSN 0023-4249. [dostęp 2022-07-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e Anna Kutrzeba Pojnarowa: Hemplówna Maria. W: Polski słownik biograficzny. T. IX: Gross Adolf-Horoch Kalikst. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1960-1961, s. 387, kol. 2. (pol.).
- ↑ a b Bożenna Czarnecka. Śladami Marii Hempel (1834-1904) – czyli botanik w roli detektywa. „Wiadomości Uniwersyteckie / Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej”. 8(268), s. 33–40, wrzesień 2020. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. ISSN 1233-216X. [dostęp 2022-07-25]. (pol.).
- ↑ a b c Konstanty Prożogo. Regionalny słownik biograficzny. „Kamena. Kwartalnik kresowy”. 1(926), s. 45, 1990. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Chełmskiej. [dostęp 2022-07-22].
- ↑ Elżbieta Millerowa: Wstęp. W: Oskar Kolberg: Chełmskie. Suplement do tomu 33 i 34. Aneks do tomu 82.. Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga, 2020. ISBN 978-83-945557-9-5.
- ↑ Maria Bruchnalska: Ciche bohaterki. Udział kobiet w Powstaniu Styczniowem (materiały). T. I. Miejsce Piastowe: Towarzystwo św. Michała Archanioła, 1933, s. 264-265. [dostęp 2022-07-22]. (pol.).
- ↑ a b c Piotr Köhler. Odpowiedź Marii Hempel (1834-1904) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850- 1928) ogłoszoną w 1883 r.. „Etnobiologia Polska”. 9, s. 17–26, 2019. Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego. ISSN 2083-6228. [dostęp 2022-07-21].
- ↑ a b Elżbieta Millerowa, ''Chełmskie'' Oskara Kolberga, [w:] Oskar Kolberg, Chełmskie. Suplement do tomu 33 i 34., Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga, 2004, ISBN 83-910110-7-0, ISBN 83-86621-19-3.
- ↑ Maria Hempel na ziemi trzydnickiej. Trzydnik duży. [dostęp 2024-08-31]. (pol.).
- ↑ Piotr Köhler. Zarys historii Zielnika Roślin Naczyniowych Lubelszczyzny Zakładu Systematyki Roślin Instytutu Biologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (LBL) w Lublinie (do 2003 r.). „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. T52(1), s. 191-216, 2007. Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN. ISSN 0023-589X. [dostęp 2022-07-21]. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Tom 82. Suplement do t. 33 i 34. Aneks. – aneks do DWOK t. 82, w którym zamieszczono etnograficzne rysunki Marii Hemplówny