Mardus (1911)

Mardus – okręt pomocniczy z okresu I wojny światowej. Pełnił służbę w Rosji, w czasie wojny przejęty przez Niemców, a po ich kapitulacji przez Estonię. W Eesti merejõud służył jako kanonierka i trałowiec.

Mardus

Klasa	kanonierka, holownik
Historia
Stocznia	Göteborg lub Helsinki
Wodowanie	1911
Zamówiony dla Imperium Rosyjskie
Nazwa	„N” lub „Sorkholm”
Rosyjska Carska MW
Nazwa	„Pskow” lub „Matros”
Eesti merejõud
Nazwa	„Mardus”
Wejście do służby	1920–1921
Wycofanie ze służby	1938
Marynarka Wojenna ZSRR
Wejście do służby	sierpień 1940
Los okrętu	zatopienie
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	150 ton
Długość	27,5 m
Szerokość	6,4 m
Zanurzenie	2,1 m
Napęd
kocioł i maszyna parowa o mocy 260 KM, śruba i 15 ton węgla
Prędkość	11 węzłów
Zasięg	500 mil morskich
Uzbrojenie
1 lub 2 działa kalibru 75 mm L/50, 2 karabiny maszynowe
Załoga	22 (pokój), 28 (wojna)

Budowa i konstrukcja

Jednostka zbudowana została w 1911 w stoczni Göteborg  lub w Helsinkach. Wyporność okrętu wynosiła 150 ton. Jego całkowita długość wynosiła 27,5 metra, szerokość 6,4 metra, zaś zanurzenie 2,1 metra.

Okręt napędzany był przez sprzężoną maszynę parową o dwóch cylindrach, z jednym kotłem i śrubą. Rozwijała ona moc 260 KM. Okręt mógł rozwinąć 11 węzłów. Zapas 15 ton węgla pozwalał jednostce na pokonanie 500 mil morskich.

Brak jest informacji o uzbrojeniu jednostki przed wejściem do służby w Eesti merejõud. Pod banderą estońską głównym uzbrojeniem jednostki było działo kalibru 75 mm L/50 (według Ehlersa były dwa takie działa, natomiast na zdjęciu widać tylko jedno). Dodatkowo na okręcie znajdowały się dwa karabiny maszynowe.

Etat załogi pod estońską banderą wynosił w czasie pokoju trzech oficerów i dziewiętnastu marynarzy. W czasie wojny na okręt miał dołączyć jeden oficer i pięciu marynarzy.

Służba

Istnieją różne wersje początkowych losów okrętu. Według oficjalnej estońskiej wersji z 2012 roku, miał on być własnością władz miejskich Rygi, gdzie pełnił funkcję statku pasażerskiego o nazwie „N”. W czasie wojny wszedł do służby w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego pod nazwą „Pskow”. W 1917 został przebazowany do Parnawy, rok później został zatopiony w tamtejszej fosie. Został podniesiony przez Estończyków .

Według Ehlersa, pierwsza nazwa jednostki mogła brzmieć „Sorkholm”. W czasie I wojny światowej służył pod nazwą „Matros”. Podlegał bezpośrednio pod Ministerstwo Wojny, zewidencjonowany jako holownik-lodołamacz. Od 15 stycznia 1918 znajdował się na liście Floty Bałtyckiej. Gdy w ramach operacji Faustschlag Niemcy 25 lutego 1918 roku zajęli Tallinn, znaleźli okręt unieruchomiony przez lód. Po podpisaniu rozejmu w Compiègne Niemcy rozpoczęli wycofywanie wojsk z terenów Estonii, „Matros” wpadł w ręce Estończyków już 11 listopada.

Do służby w Eesti merejõud został włączony w roku 1920 lub 1921 jako kanonierka „Mardus”, jednak już w 1922 został skierowany do generalnego remontu.

cieśnina Soela

cieśnina Voosi

Tallinn

Naissaar

Służba przeciwminowa „Mardusa”.

Głównym zadaniem estońskiej marynarki w latach powojennych było oczyszczenie szlaków komunikacyjnych z min postawionych przez okręty niemieckie i rosyjskie. W tym celu 15 marca 1919 roku powołano do życia Traalerite Divisjon. Do 1922 roku udało się oczyścić z 633 min morskich obszar o powierzchni 1679 mil kwadratowych, co zadowoliło dowództwo marynarki. Sytuacja zmieniła się 5 maja 1923 roku – uznano potrzebę ponownego trału w cieśninach Soela oddzielającej wyspy Hiuma i Sarema oraz Voosi oddzielającej wyspę Vormsi od stałego lądu. Uznano bowiem, iż trał przeprowadzony na głębokości do 3 metrów jest niewystarczający, gdyż szlakami prowadzącymi przez cieśniny miały pływać statki o zanurzeniu do 4,5 metra. Ponieważ większość okrętów trałowych już zdemobilizowano, nastała niezwłoczna potrzeba wzmocnienia sił zwalczających miny. Uznano, że do tej roli najbardziej nadawały się kanonierki „Meeme” i „Mardus”, cechowało je bowiem niewielkie zanurzenie wynoszące 2,1 metra. Zadanie przeprowadzenia trału zostało im zlecone 18 czerwca 1923 roku. Soela została oczyszczona z min 26 czerwca, Voosi zaś niedługo potem .

We wrześniu i październiku oba okręty brały udział w podnoszeniu z dna morskiego niemieckiego torpedowca A 32, który następnie zasilił skład Estońskich Sił Morskich jako „Sulew” .

W 1924 roku Estonia otrzymała informacje o polach minowych postawionych na większych głębokościach, postawionych w czasie wojny w celu zwalczania okrętów podwodnych. Powstała w związku z tym potrzeba wykonania trałów na głębokościach 19 i 27 metrów. Ponieważ trzon sił przeciwminowych wymagał remontu 21 czerwca zapadła decyzja o ponownym wykorzystaniu okrętów „Meeme” i „Mardus”. Okręty przeznaczone do zwalczania min zostały połączone w tymczasowy zespół Traalerite Salkkond 2 lipca 1924 roku. Dowodził nim komandor porucznik Joosep Pruun, a stanowiska oficerskie na okrętach podlegały ciągłej rotacji, aby zapewnić doświadczenie bojowe kadetom szkoły morskiej .

Pierwsze trałowanie odbyło się na północ od Kakumäe (dzielnica Tallinna), następnie okręty oczyściły z min wody kolejna na północnym zachodzie i południowym wschodzie wyspy Naissaar. W trakcie akcji wyłowiono 196 min morskich, zaś 36 eksplodowało .

Jesienią Estończycy uzyskali informację, iż w wodach na północny zachód od Naissaar miny były stawiane również na głębokościach poniżej 27 metrów. Rankiem 14 listopada 1924 roku w celu odnalezienia min wyszedł zespół w składzie „Meeme”, „Mardus” i „Tahkoma”. „Meeme” i „Mardus” rozpoczęły trał na głębokości 48,7 metra, został on jednak przerwany o 15:10 w wyniku wybuchu. Eksplozja miała miejsce około 15 stóp (między 4 a 5 metrów) pod rufą „Meeme”. Spowodowała ona znaczne uszkodzenia, część załogi została wyrzucona za burtę. Pozostałe okręty rozpoczęły akcję ratunkową, z wody wyciągnięto 11 ludzi, zaś 9 zabrano z pokładu. „Mardus” przybrał kurs na Tallinn, aby odwieźć rannych, zaś „Tahkoma” przystąpiła o 15:25 do holowania jednostki na płytkie wody przy brzegu wyspy Naissaar, co zakończyło się niepowodzeniem – „Meeme” zatonął o godzinie 17:30 .

„Mardus” został przeniesiony do rezerwy w 1938 roku.

Estonia została oficjalnie włączona do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 6 sierpnia 1940 roku. Prawdopodobnie okręt został wtedy włączony w skład Marynarki Wojennej ZSRRR jako holownik. Został zatopiony 27 sierpnia 1941, na dzień przed wkroczeniem Niemców do Tallina. Eksplozja materiałów wojennych przewożonych na okręcie kompletnie zniszczyła jednostkę, której szczątki zatonęły u wejścia do bazy Miinisadam .

Bibliografia

• Hartmut Ehlers. Marynarka Wojenna i Paramilitarne Siły Morskie Estonii 1918-1940. „Okręty Wojenne”, s. 46-50, 2012. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 1/2012 (111). (pol.). 
• Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2001, seria: Historia Państw Świata w XX Wieku. ISBN 83-88542-04-4. (pol.).
• Peedu Sammalsoo. 15 jalga kiilu all: 75 aastat suurtükilaeva “Meeme” hukkumisest. „Meremees”, s. 34–36, 1999. nr 17–18. (est.). 
• Muinsuskaitseamet: Kultuurimälestiste riiklik register – Wreck register. 2012. (ang. • est.).Sprawdź autora:1.