Mahmud al-Kaszgari

Mahmud al-Kaszgari, także: Mahmud z Kaszgaru, Mahmud Kaszgarski (XI w.) – filolog, językoznawca i leksykograf muzułmański pochodzenia turkijskiego.

Woskowa figura Mahmuda z Kaszgaru

Mapa z Dywanu języków turkijskich ukazująca podział językowy plemion turkijskich

Życiorys

Pochodził z arystokracji Kaszgaru. Jego przodkowie byli emirami (begami) zarządzającymi okręgami (wilajetami) zamieszkałymi głównie przez Oguzów. Wysoko wykształcony; znał język arabski i perski. W czasie swych licznych podróży przez miasta, osady, koczowiska i pastwiska osiadłych i koczujących plemion tureckich (Oguzów, Turkmenów, Kirgizów, Czigilów, Jagmanów, Tuchsi, Pieczyngów, Kipczaków, Baszgirtów, Basmilów, Czaruków, Czomulów, Jabāków i in.) zbierał materiał etnograficzny, geograficzny, a zwłaszcza językowy.

Twórczość

Jego jedyne zachowane dzieło Dywan języków turkijskich (oryg. Dīwānu l-Luġat al-Turk – Słownik języków turkijskich) znany jest tylko z jednego odpisu z 1266. Składa się ono z kilku części:

• zestaw leksyki licznych języków i dialektów turkijskich
• szkicowe omówienie rozmieszczenia języków turkijskich
• pierwsza próba klasyfikacji języków turkijskich
• informacje z zakresu fonetyki historycznej i gramatyki tychże języków
• materiał dotyczący dziejów, geografii oraz etnografii ludów turkijskich (łącznie z fragmentami poezji, przysłowiami, legendami, wierzeniami itp.)
• najstarsza turkijska mapa świata (z najstarszym ukazaniem Japonii).

Przyczyną jego napisania była prawdopodobnie chęć ukazania innym nacjom, zwłaszcza dworowi abbasydzkiemu, kultury, języków, wierzeń, obyczajów, zalet i dorobku swych współrodaków, ludów turkijskich. Za jego życia trwała właśnie ekspansja Turków Seldżuckich (Seldżuków) na kraje arabskie.

W roku 2017 słownik ten został wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.

Przekład polski

Jeden z fragmentów poetyckich Dywanu w tłumaczeniu na język polski Eleonory Karpuk zamieszczono w zbiorze:

• Poezja uzbecka. Antologia. Wybór Tadeusza Chróścielewskiego. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989, s. 27–33, seria: Poezja Narodów Związku Radzieckiego. ISBN 83-218-0797-6.

Bibliografia

• Edward Tryjarski, Kultura ludów tureckich w świetle przekazu Mahmūda z Kaszgaru (XI w.), Polska Akademia Nauk, Warszawa 1993.

Linki zewnętrzne

• Indeks do słownika Mahmuda z Kaszgaru, wraz z tłumaczeniem na współczesny turecki: Divan-i Luqat-i it-Türk Dizini. Türk Dil Kurumu, 2003. (tur.). Brak numerów stron w książce