Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna Aleksandryjska (obraz Lucasa Cranacha starszego)

Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna Aleksandryjska
Autor	Lucas Cranach starszy(?)
Data powstania	1518–1520
Medium	tempera i olej na desce
Wymiary	63 × 43 cm
	Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu
	Multimedia w Wikimedia Commons

Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna Aleksandryjska – gotycko-renesansowy obraz ukazujący Marię z małym Chrystusem oraz świętą Katarzynę Aleksandryjską.

Namalowany został w latach 1518–1520, przez Lucasa Cranacha starszego lub jego uczniów działających w pracowni mistrza. Zakupiony został w roku 1911 przez księdza Jana Wiśniewskiego z Radomia, znanego jako założyciel regionalnego muzeum. Od 1936 w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu, którego siedzibą jest dawny Dom Długosza.

Opis obrazu

Tytułowe postacie ukazane są na tle górzystego krajobrazu. Pośrodku siedzi Maria ujęta do kolan, ukazana jako młoda kobieta, o krągłej, pulchnej twarzy, długich lokowanych włosach, delikatnie zaznaczonych łukach brwiowych, drobnych oczach i ustach. Na jej twarzy rysuje się lekki uśmiech. Odziana jest w czerwoną suknię i zielonkawy płaszcz okrywający lewę ramię i kolana. Na włosach widoczna jest ciemna opaska. Nagie, pulchne Dzieciątko siedzi na prawym kolanie, jest oburącz podtrzymywane przez Marię. Oczy, nos, usta są delikatnie malowane. W podobnej konwencji został namalowany aniołek, przytulający się do lewego ramienia Marii kierując wzrok ku Jezusowi, natomiast Dzieciątko spogląda jednocześnie w stronę świętej Katarzyny oraz symbolizujący Eucharystię kiść winogron przyjmując go z jej rąk. Podpierająca się lekko o zębate koło święta Katarzyna ma pochyloną głowę, na jej twarzy widać nastrój refleksji. Kolor, układ włosów, opaska na nich oraz uroda i delikatne rysy twarzy są podobne do Marii. Męczennica jest także odziana w czerwone szaty, przy czym w tych tonacjach utrzymany jest płaszcz okrywający ciemnogranatową suknię. Na drugim planie wyłaniają się fragmentarycznie dwa drzewa (brzoza i dąb). W głębi wznoszą się namalowane w brązowych odcieniach dwa skaliste wzgórza, częściowo pokryte roślinnością. Turkusowy firmament nieba jest częściowo przysłonięty gęstymi szarymi chmurami. W lewym narożu wyłania się fragment łuku tęczy, będącej symbolem przymierza z Bogiem.

Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna Aleksandryjska jest obrazem łączącym nastrój refleksji z idylliczną radością. Trzymane w dłoniach Dzieciątka i świętej Katarzyny winogrona są aluzją do zbawczej męki i śmierci krzyżowej oraz męczeństwa za głoszenie Słowa Bożego. Emanujący na twarzach młodych postaci uśmiech, kolorystyka oraz sceneria krajobrazowa przywołują radość życia wiecznego w Bożym Królestwie. Pod tym względem dzieło z Sandomierza wpisuje się poczet licznych dzieł malarstwa tablicowego, gdzie styka się długa tradycja gotyku z upowszechnioną we włoskim renesansie percepcją rzeczywistości. Ta stylistyczna synteza była praktykowana wielokrotnie w twórczości Lucasa Cranacha Starszego oraz współpracowników działających w jego atelier. W sięgającej 1937 roku historii badań nad obrazem wyróżniają się dwie hipotezy, w których sandomierski obraz uważany jest za pracę warsztatu lub za osobiste dzieło Lucasa Cranacha Starszego, który wielokrotnie (zwłaszcza we wczesnej twórczości) podejmował temat Madonny z Dzieciątkiem w obecności świętych (m.in. obrazy z kolekcji Birnbauna w Amsterdamie i Ottomara Straussa w Kolonii nad Renem).

Bibliografia

Karol Estreicher, Sandomierz, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 5, 1937, s. 370–371
Ks. Edward Górski, Diecezjalne Muzeum Sandomierskie, Sandomierz 1946
Wanda Drecka, Polskie cranachiana, „Biuletyn Historii Sztuki”, 16, 1954, s. 15–39
Jan Białostocki, Michał Walicki, Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300-1800, Warszawa 1955
Max J. Friedländer, Jakob Rosenberg: Die Gemälde von Lucas Cranach, Basel 1979
Maria Hilf, Ein Cranach – Bild und seine Wirkung, Würzburg 1994
Urszula Stępień, Przewodnik po Muzeum Diecezjalnym w Sandomierzu, Sandomierz 1994
Sztuka niemiecka 1450-1800 w zbiorach polskich, Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Kielcach, Kielce 1996, s. 42 (opr. Urszula Stępień).
Wawel 1000-2000. Katalog wystawy w Zamku Królewskim i Muzeum Katedralnym na Wawelu oraz Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie, III-IX 2000, Kraków 2000, t. 2: Ks. Andrzej Józef Nowobilski (red.) Skarby Archidiecezji Krakowskiej, s. 59 (opr. Andrzej Włodarek).