Mały Jacek Placek
Mały Jacek Placek (ang. Little Jack Horner) – popularna angielska rymowanka istniejąca od XVIII wieku, pierwotnie rozumiana jako alegoria oportunizmu, szczególnie w polityce. Została później przepisana i poszerzona przez moralistów tak, by piętnować chciwość. Imię Jacka Placka pojawia się również często w różnych poematach i historyjkach o tematyce folklorystycznej.
Pochodzenie wierszyka jest wiązane z osobą Thomasa Hornera, zarządcy opata Glastonbury z okresu panowania dynastii Tudorów. Horner miał zawieźć królowi Henrykowi VIII świąteczny placek. W cieście znajdowały się akty własności dwunastu posiadłości, którym to prezentem opat chciał zyskać przychylność króla w okresie kasaty klasztorów i przejmowania dóbr kościelnych. Podczas podróży Horner wyciągnął akt własności Mells Manor i zatrzymał ten majątek dla siebie. Rodzina Hornerów zaprzeczała tej anegdocie twierdząc, że ich przodek kupił Mells Manor od króla[1].
Tekst i melodia
edytuj| Tekst angielski | Tekst polski[2] |
|---|---|
Little Jack Horner |
Niedobry Jacek |
Rymowanka została po raz pierwszy w całości zapisana w zbiorze Mother Goose’s melody, or, Sonnets for the cradle pochodzącym prawdopodobnie z 1765 roku, choć najstarsza zachowana wersja pochodzi z 1791 roku[3]. Melodia kojarzona z rymowanką została po raz pierwszy nagrana przez kompozytora i kolekcjonera rymowanek Jamesa Williama Elliotta w jego National Nursery Rhymes and Nursery Songs z 1870 roku[4].
Znaczenie
edytujW pierwotnym znaczeniu, zgodnie z satyrą Namby Pamby Namby Pamby autorstwa Henry’ego Careya z 1725 roku rymowanka o Jacku Placku była kojarzona z oportunizmem i często wykorzystywana do ośmieszania polityków, jak w The Grub Street Opera Henry’ego Fieldinga[5] czy epigramach Samuela Bishopa[6]. Powszechnym późniejszym znaczeniem rymowanki było piętnowanie chciwości ze względu na ukazane w niej uwielbienie dla łakomstwa.
Rymowanka w kulturze
edytuj
Powszechnie znane w krajach anglosaskich przygody Jacka i jego placka ze śliwką znalazły odbicie w wielu humoreskach i satyrach. Już 24 maja 1862 roku brytyjskie satyryczne pismo „Punch” na okładce ukazało karykaturę Abrahama Lincolna symbolicznie wyciągającego Nowy Orlean z placka jak śliwkę, co było aluzją do zdobycia miasta przez jego wojska w trakcie amerykańskiej wojny domowej[7]. Podobnie postąpił magazyn „The Tacoma Times” obrazując Japonię jako Jacka Placka wyciągającego z rosyjskiego ciasta okręt wojenny w komentarzu do wojny rosyjsko-japońskiej[8].
W książce Jamesa Jacksona Wraya Jack Horner the second wydanej w Londynie w 1887 roku główny bohater, także Jacek Placek, krytykuje swój infantylny rymowankowy pierwowzór podkreślając jednocześnie właściwe zachowanie siebie samego[9]. Podobny kontrast wykorzystała Mary Spear Tiernan w swojej książce Jack Horner: A Novel z 1890 roku – w jej powieści Jacek Placek jest sierotą, a dostał takie imię ze względu na znalezienie go w okresie przed świętami Bożego Narodzenia[10]. W 1958 roku amerykański pisarz John Simmons Barth wydając swoją powieść The End of the Road skomentował występującą w niej postać dysfunkcyjnego narratora Jacoba Hornera jako kogoś, kto ma przypominać pierwotnego Jacka Hornera, który również siedzi w kącie i racjonalizuje[11].
W 2022 roku ukazał się film animowany Kot w Butach: Ostatnie Życzenie produkcji DreamWorks Animation, w którym jedną z postaci jest dorosły już Jacek Placek, tytułujący samego siebie „Dużym Jackiem Plackiem”. Jest on jednym z antagonistów, właścicielem piekarni wypiekającej placki ze śliwką oraz kolekcjonerem licznych magicznych przedmiotów z różnych bajek i historii, marzącym o zagarnięciu całej magicznej mocy wyłącznie dla siebie. Przydomek „Duży” nadał sobie sam w reakcji na kojarzenie go wyłącznie z rymowanką[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Natalie Kidd: The Hidden History of Nursery Rhymes. Education.com, 2010-12-22. [dostęp 2023-03-21]. (ang.).
- ↑ Kot w butach: Ostatnie życzenie. Joel Crawford (reż.), Paul Fisher, Tommy Swerdlow (scen.) 6 stycznia 2023. [dostęp 2023-01-06].
- ↑ Indiana University. [dostęp 2018-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-06)].
- ↑ J. J. Fuld, The Book of World-Famous Music: Classical, Popular, and Folk (Courier Dover Publications, 5th ed., 2000), ISBN 0-486-41475-2, p. 502.
- ↑ Little Jack Horner – Mama Lisa’s House of English Nursery Rhymes. Mamalisa.com, 2007-07-04. [dostęp 2012-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-16)].
- ↑ The poetical works of the Rev. Samuel Bishop, London 1796. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-09)].
- ↑ 1862 Abraham Lincoln Caricature „The New Orleans Plum” from London Punch. History Gallery. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
- ↑ The Tacoma times. [volume], March 23, 1904, Image 1. Library of Congress. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
- ↑ Wray „Jack Horner the second”. Google Books. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
- ↑ Mary Spear Tiernan: Jack Horner: A Novel. HardPress Publishing, 2012, s. 400. ISBN 978-1290150118.
- ↑ John Simmons Barth: The End of the Road. DALKEY ARCHIVE PR, 2017, s. 188. ISBN 978-1628971576.
- ↑ Patrick Gunn: John Mulaney’s Jack Horner Proves There’s Room for Two Iconic Villains in 'Puss in Boots: The Last Wish’. Collider, 2023-01-21. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- William S. Baring-Gould, C. Baring-Gould: The Annotated Mother Goose: Nursery Rhymes Old and New, Arranged and Explained. Nowy Jork: Bramhall House Publishing, 1962, s. 350. ISBN 978-1-127-54105-8.
- Iona Opie, Peter Opie: The Oxford Dictionary of Nursery Rhymes. Oxford University Press, 1998, s. 592. ISBN 978-0-19-860088-6.