Małkowo
Małkowo (kaszub. Môłkòwò, niem. Malkau) – wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Żukowo.
| wieś | |
 Dwór w Małkowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
802[2] |
| Strefa numeracyjna |
58 |
| Kod pocztowy |
83-330 |
| Tablice rejestracyjne |
GKA |
| SIMC |
0177276 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kartuskiego  | |
Położenie na mapie gminy Żukowo  | |
 54°22′15″N 18°20′01″E/54,370833 18,333611[1]
| |
Toponimia
edytujNazwa wsi naprawdopodobniej pochodzi od imienia lub nazwiska Małk/Małek (osoba niewielkiego wzrostu), wskazuje na to końcówka -owo[3].
W dokumentach wieś Małkowo występowała pod różnymi nazwami. Jednymi z pierwszych źródeł pisanych wspominających wieś są zapisy wykonane podczas wizytacji Hieronima Rozrażewskiego w roku 1583, wieś została wtedy wymieniona jako Malkowo[4]. W XVII wieku wieś występowała pod nazwami Małkowo (1608), Mołkowo (1617), Molkowo (1619) oraz Malcowo (1645)[5]. W 1749 roku Georgius Schwengel opisał wieś pod nazwą Malkowo[4]. W słowniku geograficznym Królestwa Polskiego (1885) wieś opisywana jest pod nazwami Malkowy, Małkowo, Malkowo, niem. Mahlkau[6].
Historia
edytujXIV-XVI wiek
edytujHistoria miejscowości sięga XIV wieku, kiedy to w 1339 roku Dietrich von Altenburg przekazał ziemie wsi Janowi w zamian za zasługi dla zakonu krzyżackiego[6]. W 1380 roku w wyniku powstania nowej wsi Słupno (obecnie Młynek), wieś utraciła 21 włók (około 377 ha)[6][7]. W ciągu następnych lat wieś miała wielu właścicieli oraz stopniowo coraz większą jej część posiadał we własności zakon kartuzów[6]. Zakon posiadał całą wieś w roku 1437[6]. Przywilej sołecki został nadany wsi w 1547 roku[6]. Wizytacja Hieronima Rozrażewskiego w 1583 roku stwierdziła iż wieś zamieszkiwało w tamtym czasie 30 gburów[6].
XVII-XIX wiek
edytujWojny XVII i XVIII wieku spowodowały zahamowanie rozwoju wsi oraz jej ubożenie. W 1693 roku zakwaterowano we wsi 18 żołnierzy konnych z rozkazu Daniela Meiera[3]. Kolejnym dużym obciążeniem dla miejscowości była konieczność utrzymywania stacjonującej w miejscowości grupy polskiego wojska w 1701 roku[3]. Ze względu na pogorszającą się sytuację majątkową wsi, klasztor kartuzów do których należała miejscowość zmuszeni oni byli zastawić miejscowość w roku 1701 Kazimierzowi Czapskiemu, lecz udało się zakonnikom wykupić wieś 11 lat później[3]. Przed III wojną północną w Małkowie żyło 2 gburów i 5 chałupników, natomiast już w 1710 roku pozostał jedynie 1 gbur i 4 chałupników[3]. Wojna o sukcesje polską powodowała dalsze straty i ubożenie miejscowości[3].
Po rozbiorze Polski od 1778 roku do 1795 dzierżawcą Małkowa był Kazimierz Erdman von Brauneck[3]. Od tego momentu rozpoczął się proces odbudowy sytuacji ekonomicznej wsi oraz jej co raz większe zaludnianie. W 1789 roku we wsi znajdowało się 14 domostw, już w 1820 roku miejscowość zamieszkiwana była przez 120 osób[3]. W 1910 roku Małkowo zamieszkiwane było przez 169 mieszkańców, którzy w przeważającej większości byli Kaszubami[3].
W spisie sporządzonym w latach 1903-1909, właścicielem wsi jest Max Bölcke[3]. W zapisach wspomniano również o istniejącej na terenie wsi gorzelni parowej. W drugiej połowie XIX wieku powstał dwór[8].
Dzieje współczesne
edytujOstatnim właścicielem Małkowa przed rozpoczęciem II Wojny Światowej był Rudolf Boelcke[3]. Jego prochy zostały pochowane w miejscowości, a w miejscu pochówku postawiono głaz z wyrytym imieniem i datami urodzin oraz śmierci[3].
Miejscowość pod koniec wojny znajdowała się na trasie Marszu Śmierci z obozu w Stutthofie[3]. W czasie walk w trakcie operacji pomorskiej w okolicach miejscowości zginęło wielu żołnierzy niemieckich oraz radzieckich których chowano w zbiorowych mogiłach, ciała te po ustaniu działań wojennych ekshumowano i pochowano na cmentarzu wojennym w Żukowie[3]. W jednym z już nieistniejących domów Rosjanie stworzyli mały szpital dla rannych żołnierzy[3].
Po wojnie w miejscowości znajdowała się szkoła podstawowa ulokowana w dworze[3].
Geografia
edytujPołożenie
edytujMałkowo jest sołectwem gminy Żukowo, położonym w centralnej części gminy, na północny zachód od Żukowa. Miejscowość jest oddalona od Gdańska o około 20km na zachód, a od Kartuz o 10 km w północno-wschodnim kierunku. Graniczy z sołectwami Żukowo-wieś, Pępowo, Miszewo oraz z gminą Przodkowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.
Według zaktualizowanego w 2018 podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego, Małkowo znajduje się w mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego (314.51)[9].
Geologia
edytujWieś leży na terenach polodowcowych, przez co na większości obszaru wsi występują gliny zwałowe oraz piaski i żwiry sandrowe powstałe w wyniku działalności zlodowacenia północnopolskiego[10].
Klimat
edytujWedług podziału Polski na regiony klimatyczne według W. Wiszniewskiego i W. Chełchowskiego miejscowość leży w regionie Pojezierza Pomorskiego[11]. Średnia roczna temperatura wynosi 7,9 °C[12]. Średnia suma opadów wynosi 747 mm[12]. Okres wegetacyjny wynosi 220 dni[13].
Flora i fauna
edytujW Małkowie występują lasy mieszane o strukturze zbliżonej dla lasów w powiecie kartuskim[10]. W drzewostanie dominują sosny pospolite wraz z dużym udziałem buku[14][15]. We wsi znajduje się jeden pomnik przyrody - 250-letni dąb szypułkowy[16][17].
Sposród ptaków spotykane są żurawie, czaple siwe oraz bociany białe, natomiast występujące ssaki to sarny, dziki oraz lisy[15].
Hydrografia
edytujMiejscowość znajduje się w zlewni Raduni. Przez wieś przepływa rzeka Mała Słupina - dopływ rzeki Radunia, która jest lewym dopływem Motławy, która wpływa do Martwej Wisły[10].
We wsi nie występują jeziora.
Demografia
edytujStruktura demograficzna mieszkańców Małkowa według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku[2].
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 802 | 100 | 389 | 48,5 | 413 | 51,5 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 218 | 27,18 | 103 | 12,84 | 115 | 14,34 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 491 | 61,22 | 230 | 28,68 | 261 | 32,54 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 93 | 11,6 | 56 | 6,98 | 37 | 4,61 |
Gospodarka
edytujW marcu 2024 roku we wsi zarejestrowanych było 155 podmiotów gospodarczych[18], najczęściej pojawiającym profilem działalności są przedsiębiorstwa rolnicze. W miejscowości funkcjonuje główny zakład produkcyjny firmy Rockfin[19][20]. Znajdują się tu również dwa sklepy spożywcze[21].
Morfologia i zabytki
edytujMorfologia wsi
edytujWieś zorganizowana jest wzdłuż głównej drogi (ulicy Pałacowej) od której odchodzą poboczne ulice z zabudowaniami. Układ Małkowa obecnie scharakteryzować można jako wielodrożnica.
Zabytki
edytujWe wsi nie znajduje się żaden obiekt wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków[22]. Natomiast w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków Archeologicznych widnieją 3 obiekty – Dwór w Małkowie pochodzący z 2 połowy XIX wieku, zespół dworsko-parkowy oraz park w tym zespole – oba powstały w tym samym okresie co dwór[8].
Transport
edytujKomunikacja autobusowa
edytujWe wsi znajduje się 7 przystanków autobusowych[23][24]:
- Małkowo Gdyńska;
- Małkowo Brzozowa;
- Małkowo Lipowa;
- Małkowo Świetlica;
- Małkowo Pałac;
- Małkowo Zielona;
- Małkowo Parkowa.
Przewoźnikami obsługującymi regularne trasy autobusowe jest ZKM Gdynia (linia Z), ZTM Gdańsk (linia 126), Przewozy Albatros (linia Z27)[23][24][25]
Transport drogowy
edytujPrzez miejscowość przebiega droga krajowa nr 20[26]. Na wschodniej granicy wsi przebiegać będzie Obwodnica Metropolitalna Trójmiasta[27].
Turystyka
edytujMiejscowość nie posiada tak wielu zabytków w porównaniu do okolicznych miejscowości, przez co nie jest chętnie wybieraną destynacją przez podróżujących. Przez wieś przebiega jeden szlak nordic walking[28]
„Nordic Walking trasa nr.1”: Żukowo - Małkowo
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 76892
- ↑ a b NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Eugeniusz Gołąbek, Dzieje okolic Gdańska i Gdyni, Wyd. 1, Gdańsk: Wydawn. Mer Rekowski, 2010, s. 274-278, ISBN 978-83-923671-4-7, OCLC 715148325 [dostęp 2024-09-13] (pol.).
- ↑ a b Metrykalna baza danych parafii Żukowo: źródła. Cz. 1: 1608-1700, Gdańsk: nakł. aut. : Galan, 2014, s. 33, ISBN 978-83-61216-85-8 [dostęp 2024-09-11] (pol.).
- ↑ Metrykalna baza danych parafii Żukowo: źródła. Cz. 1: 1608-1700, Gdańsk: nakł. aut. : Galan, 2014, s. 49, ISBN 978-83-61216-85-8 [dostęp 2024-09-11] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Bronisław Chlebowski, Filip Sulimierski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VI, Warszawa 1885, s. 20-22 (pol.).
- ↑ Młyn w Młynku – Region Gdański NSZZ „Solidarność” [online], solidarnosc.gda.pl [dostęp 2024-09-11].
- ↑ a b Karty zabytków architektury - Gmina Żukowo [online], www.zukowo.pl [dostęp 2024-03-01].
- ↑ Solon i inni 2018 ↓, s. 170.
- ↑ a b c geoportal.gov.pl [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2024-03-03].
- ↑ Alojzy Woś, Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody, Teresa Kozłowska-Szczęsna (red.), Polska Akademia Nauk, 1993, s. 24 (pol.).
- ↑ a b Dane klimatyczne Małkowa [online], en.climate-data.org [dostęp 2024-03-03].
- ↑ Bank Danych o Lasach [online], www.bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2024-03-03].
- ↑ Małgorzata Hagno, Lasy nadleśnictwa [online], Nadleśnictwo Kolbudy, 6 lutego 2014 [dostęp 2024-03-05] (pol.).
- ↑ a b Marzena Krawczyńska, Flora i fauna w powiecie kartuskim. [online], szwajcaria-kaszubska.pl [dostęp 2024-03-05] (pol.).
- ↑ Pomniki przyrody w gminie Żukowo [online], Kartuzy.info, 1 stycznia 2019 [dostęp 2024-03-05] (pol.).
- ↑ Geoserwis GDOŚ [online], geoserwis.gdos.gov.pl [dostęp 2024-03-05].
- ↑ Baza Internetowa Regon [online], wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl [dostęp 2024-03-01].
- ↑ Rockfin – Rozwiązania dla przemysłu energetycznego [online], rockfin.pl [dostęp 2024-03-01].
- ↑ Rockfin [online], trojmiasto.pl [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ Najlepsze sklepy w lokalizacji Małkowo • Sklepy spożywcze • pkt.pl [online], pkt.pl [dostęp 2024-03-01] (pol.), Sklep na ulicy Dworskiej 12 został zlikwidowany.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych « PWKZ [online] [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ a b Komunikacja Gmina Żukowo [online], Przewozy Albatros | Przewozy autobusowe, wynajem autobusów i busów z kierowcą [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ a b Linia Z - przystanki [online], zkmgdynia.pl [dostęp 2024-03-01].
- ↑ ZTM Gdańsk: szczegóły wybranej linii [online], ztm.gda.pl [dostęp 2024-03-01].
- ↑ Małkowo. Zderzenie osobówki z dostawczakiem - nie żyje jedna osoba [online], Kartuzy.info, 15 września 2023 [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ Małkowo. Zgrzyt na inauguracji budowy Obwodnicy Metropolii Trójmiejskiej [online], expresskaszubski.pl [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ Nordic Walking - Gmina Żukowo [online], www.zukowo.pl [dostęp 2024-03-01].
Bibliografia
edytuj- Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W.. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. nr 91/2, s. 143–170, 2018. Warszawa: Instytut Geografii Polska Akademia Nauk. DOI: 10.7163/GPol.0115. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Malkowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 20.