M-72radziecki ciężki motocykl, przystosowany do użytku w wojsku, standardowo sprzężony z wózkiem bocznym. Stanowił kopię niemieckiego motocykla BMW R 71, produkowany był przez kilka zakładów od 1941 roku.

M-72
Ilustracja
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

MMZ, GMZ, IMZ, KMZ

Typ pojazdu

ciężki motocykl wojskowy

Trakcja

kołowa

Historia
Prototypy

1941

Produkcja

1941–1961

Wycofanie

lata 70-80 XX w. (Wojsko Polskie)

Egzemplarze

400 000–450 000 szt.

Dane techniczne
Silnik

silnik gaźnikowy, 4-suwowy, SV, 2-cylindrowy o pojemności 746 cm³, moc 22 KM[1]

Transmisja

mechaniczna

Poj. zb. paliwa

22 l[1]

Długość

2400 mm[1]

Szerokość

820 mm; rozstaw kół z wózkiem bocznym 1650 mm

Wysokość

1000 mm[1]

Rozstaw osi

1430 mm[1]

Masa

187 – 220 kg; z wózkiem bocznym do 380 kg

Osiągi
Prędkość

z wózkiem bocznym 85 km/h[1]

Zasięg pojazdu

360 km

Dane operacyjne

Historia

edytuj

W 1939 Niemcy i ZSRR podpisały porozumienie, które weszło do historii jako Pakt Ribbentrop-Mołotow. W jego ramach Niemcy zobowiązali się, w zamian za dostawy surowców, wesprzeć technologicznie przemysł radziecki. Efektem tego był m.in. motocykl M-72, stanowiący zmodyfikowana kopię niemieckiego ciężkiego motocykla BMW R-71. Istnieją jednak dwie wersje odnośnie do jego powstania. Często spotyka się informacje, że dokumentacja techniczna tego motocykla była przekazana przez Niemcy w ramach pomocy technicznej dla ZSRR[2].

Według natomiast części literatury, M-72 był bezlicencyjną kopią BMW R-71, których kilka egzemplarzy zostało zakupionych w Niemczech w 1940 roku[1]. Dowództwo Armii Czerwonej postanowiło przyjąć ten motocykl na uzbrojenie, po czym podjęto starania dotyczące szybkiego wdrożenia go do masowej produkcji. Prace nad skopiowaniem konstrukcji rozpoczęto w tym samym roku w biurze konstrukcyjnym zorganizowanym na bazie moskiewskiej fabryki „Iskra”, pod kierownictwem N. Sierdiukowa, który przed wojną odbył staż w fabryce BMW[1]. Dokumentacją i wdrożeniem do produkcji silnika zajmowały się moskiewskie zakłady ZiS, a skrzyni biegów - zakłady KIM[1]. Wiosną 1941 zaprezentowano prototypy M72, które zostały zaakceptowane na uzbrojenie Armii Czerwonej. Produkcję uruchomiono w fabryce MMZ (Moskowskij Motocykletnyj Zawod, Moskiewskie Zakłady Motocyklowe) – byłej fabryce rowerów w Moskwie, która w sierpniu 1941 przekazała pierwsze motocykle armii[1]. Przygotowywano się do uruchomienia produkcji w fabryce „Sierp i Mołot” w Charkowie (ChMZ) oraz „Promet” w Leningradzie (ŁMZ), lecz nie uruchomiono jej przed ewakuacją fabryk[1]. Produkcję M-72 uruchomiono następnie pod koniec 1941 w Gorkim w dawnej fabryce „Krasnaja Etna”, do której ewakuowano oprzyrządowanie fabryk motocykli w Charkowie i Leningradzie i przekształcono ją w GMZ (Gorkowskij Motocykletnyj Zawod)[2]. Po ewakuacji fabryki MMZ i kilku innych z Moskwy do Irbitu, w tym mieście powstała fabryka motocykli IMZ, która pierwsze motocykle dostarczyła wojsku 25 lutego 1942[1]. W 1942 roku ogółem dostarczyła ona wojsku 1587 motocykli M-72. Były one używane przez cały okres wojny w jednostkach Armii Radzieckiej. Na wózkach często był montowany karabin maszynowy DP kalibru 7,62 mm[1].

 
IMZ z Irbickich Zakładów Motoryzacyjnych

W późniejszym okresie produkcję M-72 rozszerzono też na inne zakłady. Do końca wojny wyprodukowano prawie 10.000 M-72[3]. Po II wojnie światowej produkowano je nadal w IMZ dla wojska i różnych służb, a od 1954 były oferowane także w innej gamie kolorystycznej na rynek cywilny[3]. W 1949 produkcję M-72 zakończono w GMZ, przenosząc oprzyrządowanie do Kijowskiej fabryki Motocykli (KMZ), gdzie produkowano je od 1952, wypuszczając w 1956 zmodernizowany model na rynek cywilny M-72N[4]. Zmodernizowany model IMZ M-72M pozostawał w produkcji od 1955 do 1961. Ogółem wyprodukowano od 400 000 do 450 000 egzemplarzy wszystkich wersji motocykli M-72. Rozwinięciem M-72 w IMZ stał się M-61 i motocykle Ural[3], a w KMZ - K-750 i motocykle Dniepr[4].

 
M-72 z koszem i karabinem maszynowym Diegtiariowa na ekspozycji w Parku Militarnym Muzeum Wojska w Białymstoku

W wyposażeniu ludowego Wojska Polskiego motocykle M-72 znalazły się w latach 1945 - 1947. Początkowo występowały w niewielkich ilościach. Większe dostawy trafiły do Polski dopiero na przełomie lat 40 i 50 XX w. Były one kontynuowane przez całe lata 50. Motocykle stopniowo wycofywano z użytku na przełomie lat 70 i 80 XX w. Do zadań łącznikowych i patrolowych w służbie pozostały motocykle lekkie. Zadania rozpoznawcze przejęły opancerzone samochody rozpoznawcze, a zadania transportowe - samochody osobowe i dostawcze. Motocykle M-72, w dużych ilościach, trafiały wtedy na rynek cywilny.

Napęd stanowił silnik gaźnikowy, 4-suwowy, dolnozaworowy, 2-cylindrowy w układzie bokser, o pojemności 746 cm³. Rozwijał moc 22 KM przy 3000 obr./min[1]. Średnica cylindra wynosiła 78 mm, skok tłoka 78 mm, a stopień sprężania 5,5[1]. Skrzynia biegów była czterobiegowa, sprzęgło suche dwudyskowe[1]. Napędzane było tylko tylne koło motocykla. Opony miały rozmiar 3,75×19[1].

W 1944 motocykle produkowano w GMZ zmodernizowano, wprowadzając dwudyskowe sprzęgło, grubsze 4-milimetrowe szprychy i zmieniając przełożenie przekładni głównej z 3,86 na 4,62[2]

 

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q Oleg Kurichin. Dołgożytiel iz plemieni «M». „Tiechnika Mołodioży”. Nr 12/1989. (ros.). 
  2. a b c A. Woroncow i in., Encykłopiedija motocykłow, s.148-149
  3. a b c A. Woroncow i in., Encykłopiedija motocykłow, s.228-229
  4. a b A. Woroncow i in., Encykłopiedija motocykłow, s.266-268

Bibliografia

edytuj
  • Stanisław Komornicki, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 3, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1987, ISBN 83-11-07419-4.
  • Furora.tv - Ruskije technik
  • A. Woroncow, Je. Pewzner, D. Dolnikow, A. Popow, R. Sazonow, Encykłopiedija motocykłow, Moskwa: Za Rulom, 2003, ISBN 5-85907-340-2 (ros.)
  • Oleg Kurichin. Dołgożytiel iz plemieni «M». „Tiechnika Mołodioży”. Nr 12/1989. (ros.).