Ludwik Maria de Borbón y Vallabriga
Ludwik Maria de Borbón y Vallabriga, XIV hrabia Chinchón (ur. 22 maja 1777 w Cadalso de los Vidrios, zm. 19 marca 1823 w Madrycie) – hiszpański arystokrata z dynastii Burbonów, kardynał diakon Kościoła Matki Bożej ze Schodów w Rzymie, arcybiskup Sewilli i Toledo, prymas Hiszpanii. Regent Hiszpanii w latach 1813–1814, w czasie wojny niepodległościowej toczonej przeciwko Francuzom[1].
| Kardynał prezbiter Prymas Hiszpanii | ||
| ||
| ||
| Kraj działania | ||
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
22 maja 1777 | |
| Data i miejsce śmierci |
19 marca 1823 | |
| Miejsce pochówku | ||
| Arcybiskup metropolita Toledo | ||
| Okres sprawowania |
22 grudnia 1800–19 marca 1823 | |
| Arcybiskup metropolita Sewilli | ||
| Okres sprawowania |
15 marca 1799–10 maja 1814 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Prezbiterat |
13 marca 1799 | |
| Nominacja biskupia |
15 marca 1799 | |
| Sakra biskupia |
2 czerwca 1799 | |
| Kreacja kardynalska |
20 października 1800 | |
| Kościół tytularny | ||
| Odznaczenia | ||
   
| ||
Miał poglądy liberalno-oświeceniowe, propagował pierwszą hiszpańską konstytucję, a w 1810 podpisał dekret o zniesieniu Inkwizycji. Po przywróceniu monarchii absolutnej spotkały go represje. Zmarł w 1823 na krótko przed zakończeniem trzylecia liberalnego w Hiszpanii[2].
Życiorys
edytujPochodzenie i dzieciństwo
edytuj_by_Goya.jpg)
Ojcem Ludwika Marii był infant Ludwik Antoni (1727–1785), jeden z synów króla Filipa V i młodszy brat panującego od 1759 króla Karola III. Przeznaczono dla niego karierę kościelną – już w wieku 8 lat został arcybiskupem Toledo i tym samym prymasem Hiszpanii. W 1754 porzucił jednak stan duchowny, a w 1776 ożenił się z Marią Teresą de Vallabriga, aragońską szlachcianką. Karol III obawiał się, że dzieci jego brata mogłyby zgłaszać pretensje do hiszpańskiego tronu. Według prawa wprowadzonego przez Filipa V tron mogło dziedziczyć jedynie potomstwo urodzone i wychowane w Hiszpanii, a syn i następca Karola III urodził się w Neapolu. Król udzielił zgody na małżeństwo infanta z Marią Teresą, jednocześnie uznając je za morganatyczne. Stosując uchwaloną na tę okazję sankcję pragmatyczną o nierównych małżeństwach z 1776, wydalił parę z dworu i stolicy. Odebrano im również prawo do używania nazwiska i herbu Burbonów, a ewentualne dzieci miały nosić nazwisko matki[3].
Ludwik Maria był pierwszym dzieckiem infanta i Marii Teresy de Vallabriga, urodził się 22 maja 1777 w Cadalso de los Vidrios. Wychował się z dala od królewskiego dworu, bez przywilejów i korzyści płynących z należnego mu miejsca w linii sukcesyjnej do hiszpańskiego tronu[1]. Od końca 1777 rodzice Ludwika Marii mieszkali w posiadłościach poza stolicą, w Arenas de San Pedro i Velada. Urodziły się tam jego dwie siostry, Maria Teresa i Maria Ludwika[4]. Ich dom był ważnym centrum kultury – Ludwik Antoni i jego żona skupiali wokół siebie wielu utalentowanych malarzy, pisarzy i muzyków, nad którymi sprawowali mecenat[5]. Pomimo że wychował się na wygnaniu i z dala od dworu, Ludwik Maria miał okazję odebrać oświeceniowe wychowanie właściwe dla młodego arystokraty. Jego nauczycielem był bibliotekarz ojca Miguel Ramón y Linacero, który udzielał mu lekcji gramatyki, matematyki, sztuk pięknych i muzyki – chłopiec uczył się gry na skrzypcach. Na portrecie pędzla Goi z 1783 pozuje w czasie lekcji geografii[6].
Pomimo że dwór infanta funkcjonował na wygnaniu, królewski protokół był przestrzegany. W pałacu pracowała liczna służba – świta została uwieczniona na portrecie pędzla Goi Rodzina infanta don Luisa, na którym Ludwik Maria stoi obok ojca[7]. Chłopiec miał osobistego opiekuna duchownego Estanislao Lugo, sprowadzonego z Paryża nauczyciela tańca Alexisa Huarda, oraz fechtmistrza[8]. Jego mentorem był także sam ojciec, pasjonujący się sztuką i historią naturalną. Zaszczepił w nim zainteresowanie nauką i sztuką, które Ludwik Maria rozwijał przez całe życie. Możliwe, że także po ojcu odziedziczył charakter – był nieśmiały i zamknięty w sobie[9], łatwo ulegał wpływom[10].
Ludwik Antoni zmarł w 1785, z rozkazu Karola III dzieci zostały odebrane matce i wysłane do Toledo. Edukacją ośmioletniego Ludwika Marii zajął się przyjaciel jego ojca, arcybiskup Toledo Francisco de Lorenzana, a jego siostry trafiły do klasztoru św. Klemensa[7]. Mimo starań Teresy de Vallabriga, Estanislao Lugo nie mógł towarzyszyć Ludwikowi Marii w Toledo, natomiast kardynał zaakceptował jego nauczyciela Miguela de Ramón y Linacero[8]. Król Karol III zaplanował życie klasztorne dla wszystkich dzieci brata, eliminując w ten sposób ich potencjalne roszczenia do tronu i możliwość posiadania prawnego potomstwa[10].
Rehabilitacja
edytujKrótko po wstąpieniu na tron Karola IV oraz jego małżonki Marii Ludwiki Parmeńskiej, rodzina Ludwika Marii została zrehabilitowana. W 1797 królowa Maria Ludwika zaaranżowała małżeństwo jego siostry Marii Teresy ze swoim faworytem i pierwszym ministrem króla, Manuelem Godoyem, aby w ten sposób podnieść jego status społeczny. Ludwik Maria prowadził negocjacje z koroną na temat warunków małżeństwa jego siostry[9], dzięki którym rodzeństwo Vallabriga odzyskało tytuły i liczne przywileje utracone przez małżeństwo ojca[2].
Testament infanta Ludwika Antoniego przysparzał wielu problemów, głównie przez niezgodność woli zmarłego z postanowieniami sankcji pragmatycznej o nierównych małżeństwach. Ludwik Maria miał odziedziczyć po ojcu tytuł i majątek hrabiego Chinchón. O przyznanie tytułu ubiegał się w jego imieniu kurator i opiekun Eugenio Martínez. Początkowo królewska izba kategorycznie odrzuciła petycję, opierając się na sankcji, według której członkowie rodziny królewskiej zawierający małżeństwa morganatyczne tracili królewskie przywileje. Martínez argumentował jednak dalej, że tytuł i majątek hrabiego Chinchón infant nabył własnymi środkami, nie był on więc związany z koroną. W 1794 Karol IV zgodził się przyznać mu tytuł, który kardynał rok później przekazał swojej siostrze Marii Teresie[9].
Dekretem z 4 sierpnia 1799 Karol IV przywrócił rodzeństwu Vallabriga prawo do używania nazwiska i herbu Burbonów oraz nadał im najwyższy tytuł arystokratyczny grandów Hiszpanii[11]. Dzięki protekcji wpływowego szwagra kariera Ludwika Marii nabrała tempa, w 1800 został kardynałem[10]. Przyznano mu Wielki Krzyż Orderu Karola III. Otrzymał także tytuł markiza de San Martín de la Vega i został wielkim kanclerzem Kastylii i członkiem Rady Państwa[9][10].
Kariera duchowna
edytuj
W przeciwieństwie do ojca Ludwik Maria nie sprzeciwiał się narzuconej roli, gdyż miał powołanie do kapłaństwa[10][2]. Francisco de Lorenzana, uczony kardynał i przyjaciel jego ojca, kształcił go na swojego następcę, arcybiskupa Toledo i przyszłego kardynała[10]. Ludwik Maria zamieszkał w pałacu arcybiskupim, gdzie nie miał osobistej służby, gdyż Lorenzana uważał, że skorzysta na wychowaniu bez luksusu[9][8]. Kardynał, który częściej przebywał w Madrycie niż w Toledo, powierzył jego edukację Miguelowi de Ramón y Linacero[8].
Otrzymał święcenia kapłańskie 13 marca 1793 i mianowano go archidiakonem Talavery[10]. 15 marca 1799 został arcybiskupem Sewilli, a 20 października 1800 otrzymał nominację kardynalską z tytułem kardynała Kościoła Matki Bożej na Schodach. 22 grudnia 1800 został mianowany arcybiskupem Toledo[12]. Funkcja ta wiązała się z wysokimi dochodami, które kardynał przekazał swojej matce i siostrom. Sukcesywnie przekazywał im także swoją część spadku, do którego należały m.in. pałac w Arenas de San Pedro, Boadilla del Monte, dzieła sztuki i zbiór eksponatów historii naturalnej z kolekcji ojca. Z całego majątku zachował jedynie kilka przedmiotów o wartości sentymentalnej[2].
Z okazji kreacji kardynalskiej w Toledo odbyły się liczne uroczystości[9]. Goya, nadworny malarz Karola III, namalował wielkoformatowy portret Kardynał Ludwik Maria Burbon y Vallabriga. Ludwik Maria został przedstawiony w kardynalskich szatach i z tradycyjnymi odznaczeniami rodziny królewskiej, przyznanymi mu przez króla. Na jego piersi widać biało-niebieską wstęgę z Krzyżem Wielkim Orderu Karola III, czerwoną wstęgę z Orderem św. Januarego i niebieską z francuskim Orderem Ducha Świętego[13][14]. Wykonano dwie kopie tego obrazu, możliwe, że były prezentem dla jego sióstr[15].
Wojna niepodległościowa
edytuj
.jpg)
17 marca 1808 na obrzeżach Madrytu wybuchły zamieszki w Aranjuez, spowodowane polityką Manuela Godoya, szwagra kardynała, która doprowadziła do francuskiej inwazji na Półwysep Iberyjski. Godoy został aresztowany, a Karol IV abdykował na rzecz syna, Ferdynanda VII. Nieszczęśliwa w małżeństwie Maria Teresa porzuciła męża i przeniosła się do Toledo pod opiekę brata. 2 maja 1808 wybuchło ludowe powstanie przeciwko francuskim najeźdźcom, następnie Ferdynand VII abdykował na rzecz Napoleona, a ten na rzecz swojego brata Józefa. Ludwik Maria jako kardynał i arcybiskup Toledo był zmuszony złożyć przysięgę wierności Józefowi I. W kraju zawiązały się prowincjonalne junty, które zajęły się organizacją oporu. W lipcu 1808 Hiszpanie wygrali bitwę pod Bailén, a w sierpniu odbili Madryt[10].
We wrześniu 1808 powstała Junta Central Suprema pod przywództwem hrabiego Floridablanki. W 1809 Napoleon ponownie zajął cały półwysep, oprócz Kadyksu, chronionego przez angielską i hiszpańską flotę. Ludwik Maria i jego siostra uciekli z Toledo do Andaluzji, gdzie działała Junta. Kardynał brał czynny udział w działaniach obozu liberalnego[10].
Kardynał sankcjonował dekret powołujący zgromadzenie nowych Kortezów w Kadyksie, we wrześniu 1810[2]. Ludwik Maria celebrował mszę w kościele św. Piotra i Pawła oraz odebrał przysięgę lojalności deputowanych. Kortezy wcieliły w życie wiele idei liberalnych, między innymi kardynał podpisał dekret o zniesieniu Inkwizycji. W 1812 Kortezy uchwaliły pierwszą hiszpańską konstytucję. Ludwik Maria, będący jedynym członkiem rodziny królewskiej na hiszpańskiej ziemi, został regentem aż do powrotu Ferdynanda VII[10].
W 1813 Napoleon podpisał traktat w Valençay, uwolnił Ferdynanda VII z niewoli i uznał jego prawa do tronu. W 1814 w Madrycie została ustanowiona Rada Regencyjna, do której należał kardynał Ludwik Maria. W styczniu tego samego roku w Madrycie zebrały się Kortezy, które postanowiły nie uznawać Ferdynanda VII za króla, dopóki ten nie zaakceptuje konstytucji. W tym samym roku kardynał udzielił zgody nadwornemu malarzowi Franciscowi Goi na namalowanie dwóch płócien upamiętniających wydarzenia z 2 i 3 maja 1808 – Rozstrzeliwanie powstańców madryckich i Szarżę mameluków[10].
Monarchia absolutna
edytujKiedy 22 marca 1814 Ferdynand VII wrócił do Hiszpanii, kardynał w charakterze regenta wręczył mu konstytucję, jednak król odmówił jej zaprzysiężenia i wymusił przekazanie mu władzy. Było to jednoznaczne z przywróceniem monarchii absolutnej w kraju, król restytuował także Inkwizycję[10][2]. Członkowie Rady Regencyjnej i deputowani zostali aresztowani, z wyjątkiem kardynała, który został zmuszony do wyjazdu i pozostania w Toledo. Musiał także zrezygnować z funkcji i dochodów arcybiskupa Sewilli[10].
Okres oddalenia od dworu trwał do 1820, kiedy w Hiszpanii rozpoczęło się trzylecie liberalne. Ferdynand VII był zmuszony zaakceptować konstytucję Hiszpanii z 1812 oraz powołać liberalny rząd[16]. 9 marca 1820 powstała rządząca państwem Junta Provisional Consultiva, której przewodniczył kardynał Ludwik Maria. Pierwszym ministrem został książę San Fernando, mąż jego najmłodszej siostry Marii Ludwiki[9]. Dawny rząd konstytucyjny zaoferował kardynałowi miejsce w Radzie Państwa[2]. Ludwik Maria napisał list pasterski do wiernych wspierający konstytucję[10]. 9 lipca 1820 otrzymał Order Złotego Runa[9].
Kardynał zmarł 19 marca 1823 w madryckim pałacu arcybiskupim, mając w pobliżu umiłowany kościół świętych Pastora i Justa[9]. Niedługo potem zakończyło się trzylecie liberalne i Hiszpania powróciła do absolutyzmu[10][9]. Kardynał został pochowany w zakrystii Katedry Najświętszej Marii Panny w Toledo. Neoklasyczny alabastrowy nagrobek został wykonany w 1824 w Rzymie przez Valeriana Salavtierrę, nadwornego rzeźbiarza[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Peña Lázaro 1996 ↓, s. 57-59.
- ↑ a b c d e f g Peña Lázaro 1996 ↓, s. 58-59.
- ↑ Peña Lázaro 1996 ↓, s. 38-43.
- ↑ Peña Lázaro 1996 ↓, s. 44-45.
- ↑ Peña Lázaro 1996 ↓, s. 46-47.
- ↑ Xavier Bray (ed.): Goya: Los Retratos. Londres: Turner Libros, 2015, s. 43–44. ISBN 978-84-1635-484-9.
- ↑ a b Robert Hughes: Goya. Artysta i jego czas. Warszawa: WAB, 2006, s. 115–117. ISBN 83-7414-248-0.
- ↑ a b c d Manuel Gutiérrez García-Brazales. El cardenal Lorenzana, preceptor de los hijos del Infante don Luis. „Anales toledanos”. 38, s. 181-230, 1984. Toledo: Real Academia de Toledo. ISSN 0538-1983.
- ↑ a b c d e f g h i j Personajes históricos. palaciodevelada.org. [dostęp 2018-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (hiszp.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p El cardenal Luis María de Borbón y Vallabriga. boadilla.com. [dostęp 2017-08-12]. (hiszp.).
- ↑ Peña Lázaro 1996 ↓, s. 57.
- ↑ Luis María Cardinal Borbón y Vallabriga. catholic-hierarchy.org. [dostęp 2017-08-12]. (ang.).
- ↑ Goya en el Prado: El cardenal don Luis María de Borbón y Vallabriga. museodelprado.es. [dostęp 2017-08-12]. (hiszp.).
- ↑ Ferrán Aribau, Francesc Ruidera, Lluís Altafuya, Roberto Castillo, Xavier Costaneda: Goya: su tiempo, su vida, su obra. Madryt: Libsa, 2006, s. 334. ISBN 84-662-1405-4.
- ↑ Juan Manuel López Marinas: El infante don Luis de Borbón su familia y Goya.
- ↑ Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz: Historia Hiszpanii. Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 247–251. ISBN 83-04-04629-6.
Bibliografia
edytuj- Rosario Peña Lázaro: Goya y el Infante Don Luis de Borbón: homenaje a la „Infanta Doña María Teresa de Vallabriga”. Zaragoza: Patio de la Infanta, 1996.