Lozanna
Lozanna (fr., niem. Lausanne; wł., rm. Losanna; frp. Losena; hist. Lausannen, Losannen) – miasto i gmina (commune) w zachodniej Szwajcarii, siedziba administracyjna kantonu Vaud oraz okręgu (district) Lozanna. Leży nad Jeziorem Genewskim, ok. 64 km na północny wschód od Genewy, ok. 100 km na południe od Berna.
 Lozanna | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kanton | |||||
| Okręg | |||||
| BFS Nummer | |||||
| Zarządzający |
Grégoire Junod↗ | ||||
| Powierzchnia |
41,37 km² | ||||
| Wysokość |
495 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31 grudnia 2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
021 | ||||
| Kod pocztowy |
1000-1018 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
VD | ||||
| |||||
Położenie na mapie Szwajcarii  | |||||
 46°31′N 6°38′E/46,516667 6,633333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Demografia
edytujWedług danych z 31 grudnia 2021 miasto liczyło 141 418 mieszkańców, jest czwartym pod względem liczby ludności miastem Szwajcarii. W 2021 roku 41,9% populacji gminy stanowiły osoby urodzone poza Szwajcarią[1]. Najliczniejszą grupę obcokrajowców reprezentują Francuzi (18%), Portugalczycy (17%) oraz Włosi (11%). Połowa gospodarstw domowych jest zamieszkana przez jedną osobę, około 20% stanowią pary z dziećmi. Obszar aglomeracji miasta liczy około 400 000 mieszkańców[2].
W przeciągu 28 lat (od 1990[3]) w Lozannie odnotowano ponad 8% wzrost liczby mieszkańców[a].
Historia
edytujMiasto położone jest na stoku opadającym ku jezioru, o mocno urozmaiconej powierzchni. Dawne Cité było usytuowane na wyniosłym wzgórzu i zupełnie odwrócone od jeziora, od którego oddziela je głęboka dolina potoku Flon. Wykopaliska archeologiczne wykazały, że miejsce to było zamieszkane przez człowieka już w neolicie[4]. Na pd.-zach. od Cité, na terenie dzisiejszej dzielnicy Vidy, w II wieku p.n.e. istniała osada pochodzenia celtyckiego o nazwie Lousonna, otoczona drewnianą palisadą[2][5], która wkrótce stała się jednym z 12 miast Helwetów[6]. Przebiegał tu szlak handlowy z Italii do Galii[5].
Po zwycięstwie nad Helwetami pod Bibracte w 58 p.n.e. Rzymianie zbudowali na tym miejscu obóz wojskowy, który nazwali Lausanna. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, Lozanna została przeniesiona na bardziej obronne wzgórza[2]. Miastem, które wkrótce powstało, władali od połowy V w. Burgundowie, po czym weszło ono w skład państwa Franków. Po podziale państwa frankońskiego w 843 wybrzeża Jeziora Genewskiego weszły w skład Królestwa Italii z Lotaryngią króla Lotara. Od 888 Lozanna należała do królestwa Burgundii (Arelatu), od 1033 w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po upadku królestwa Burgundii w XIII w. miastem władali rezydujący w zamku Chillon hrabiowie sabaudzcy, a od 1416 roku – książęta sabaudzcy[6].
Pod koniec VI w. powstało w Lozannie biskupstwo, a biskup Lozanny stał się jednym z największych panów feudalnych ówczesnej Szwajcarii. W średniowieczu duże znaczenie religijne miasta szło w parze z jego pozycją polityczną i ekonomiczną. W tym czasie Lozanna rozrosła się o dzielnice skupione wokół placów: Place du Bourg, Place de la Palud, Place de St-Pierre, Place de St-François, Place de St-Laurent, w których skupiał się handel i działalność rzemieślnicza[4]. Znaczenie Lozanny jako ośrodka handlowego rosło[5]. Około 1200 r. liczyła ona ponad 2 tysiące mieszkańców[6]. W XIII w. w mieście ulokowały się klasztory wielu zakonów[4]. W 1173 rozpoczęto budowlę gotyckiej katedry NMP (Notre-Dame) – jej poświęceniu w 1275 przez księcia-biskupa Wilhelma de Champvent towarzyszyła msza dziękczynna, którą odprawił papież Grzegorz X, a w uroczystości uczestniczył Rudolf Habsburg[4] (w 1938 koncertował tu Ignacy Paderewski)[5]. W latach 1400–1430 wybudowano z cegły i piaskowca zamek Saint-Maire[7].
W 1529 roku do Lozanny przybywa pochodzący z Delfinatu jeden z najwybitniejszych humanistów francuskich tamtych czasów i jednocześnie zwolennik reformacji, Wilhelm Farel[4]. W 1536 roku Lozannę, a później cały obecny kanton Vaud zajęło zbrojnie Berno, które już wcześniej przyjęło reformację protestancką[2]. Kościoły katolickie, z wyjątkiem katedry i kościoła pod wezwaniem Św. Franciszka, uległy likwidacji[4].
W 1723 r. berneńczycy krwawo stłumili próbę mieszkańców kraju Vaud uzyskania niepodległości. Przywódca ruchu, major Abraham Davel, został skazany na śmierć i ścięty 24 kwietnia 1723 r. w Vidy[4].
W 1797 miasto ze swoimi wojskami odwiedził Napoleon Bonaparte[2].
W 1803 utworzono kanton Vaud ze stolicą w Lozannie[2]. Do rozwoju turystyki, przyczyniło się otwarcie linii kolejowej w 1856[8].
W okresie I wojny światowej Lozanna była jednym z ośrodków, wokół których grupowała się polska emigracja polityczna. 15 sierpnia 1917 z inicjatywy przebywającego tu wówczas Romana Dmowskiego został w Lozannie założony Komitet Narodowy Polski.
W latach 1922–1923 obradująca w tym mieście konferencja międzynarodowa opracowała traktat pokojowy po wojnie grecko-tureckiej.
Zabytki
edytuj |
Katedra NMP (Notre-Dame) z 1173–1275. Jeden z najstarszych gotyckich kościołów Europy Środkowej[9]. |
 |
Zamek Saint-Maire (1400–1430). Zamek, zbudowany z kamienia i cegły, był siedzibą dawnego biskupstwa[7], a następnie baliwów berneńskich[10]. Od 1803 jest siedzibą władz kantonu Vaud[7]. Na parterze cenne freski z końca XV w., odkryte na początku wieku XX[10]. Na placu przed zamkiem pomnik przedstawiający Abrahama Davela (1670-1723), znanego jako „Major Davel”, bojownika o niezależność Pays de Vaud od Berna. |
 |
Kościół pw. św. Franciszka (Saint-François) z XIII w. wybudowany przez zakon franciszkanów w stylu architektury gotyckiej około 1270[11]. |
 |
Pałac Ouchy (1888–1893). Wybudowany w stylu neogotyckim, według projektu architekta Francisa Isoza[8]. |
Muzea
edytuj,_07.JPG)
W Lozannie funkcjonuje dwadzieścia muzeów, jest to m.in.: Muzeum Olimpijskie (Musée olympique), Collection de l’Art Brut (dzieła twórców samouków), Kantonalne Muzeum Archeologiczno-Historyczne (Musée cantonal d’archéologie et d’histoire), Kantonalne Muzeum Sztuk Pięknych (Musée cantonal des Beaux-Arts), Photo Elysée (muzeum poświęcone fotografii), Muzeum Geologiczne (Musée cantonal de géologie), Muzeum Historyczne Lozanny (Musée historique Lausanne), Muzeum i Kantonalny Ogród Botaniczny (Musée et jardins botaniques cantonaux) oraz Kantonalne Muzeum Zoologii[12].
Uczelnie
edytuj
Transport
edytujMiasto jest węzłem drogowym i kolejowym, funkcjonuje tu również port lotniczy Lozanna-La Blécherette oraz stacja kolejowa Lausanne. Do 1964 w mieście jeździły tramwaje. Obecnie do środków komunikacji publicznej zalicza się trolejbusy i metro.
Przez teren miasta przebiegają autostrada A9 oraz drogi główne nr 1, nr 9, nr 5, nr 134, nr 138, nr 141, nr 148 i nr 150.
Sport
edytujW Lozannie swoją siedzibę ma Międzynarodowy Komitet Olimpijski oraz Centrum Studiów Olimpijskich. Swoją główną siedzibę światową ma tu również Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu. W mieście rozgrywany jest mityng lekkoatletyczny Athletissima.
Drużyny sportowe
edytuj| Dyscyplina | Nazwa/klub |
|---|---|
| Hokej na lodzie | Lausanne HC |
| Piłka nożna | FC Lausanne-Sport |
| Piłka siatkowa | Lausanne UC |
Obiekty sportowe
edytuj| Obiekt | Przeznaczenie | Zdjęcie |
|---|---|---|
| Stade Olympique de la Pontaise | wielofunkcyjny | 
|
Współpraca
edytujMiejscowość partnerska:
Osoby
edytujurodzone w Lozannie
edytuj- Mirwais Ahmadzaï (1960), muzyk
- Alejo Carpentier (1904), pisarz
- Stéphane Chapuisat (1969), piłkarz
- Benjamin Constant (1767), pisarz
- Jean-François Leuba (1934), prawnik
- Ludovic Magnin (1979), piłkarz
- Marie-Gaïané Mikaelian (1984), tenisistka
- Théophile Alexandre Steinlen (1859), malarz
- Karol Sycylijski (1938), książę Kalabrii
- Roger Verey (1912), wioślarz
- Michał Żółtowski (1915), pisarz[13]
Uwagi
edytuj- ↑ Wg danych z 1990 Lozanna liczyła 128 112 mieszkańców.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Bundesamt für Statistik, Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2020 – 2020 | Tabelle [online], Bundesamt für Statistik, 1 września 2021 [dostęp 2022-05-16] (niem.).
- ↑ a b c d e f Bureau de la communication-Web, Histoire [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 15 czerwca 2018 [dostęp 2020-08-23] (fr.).
- ↑ Popularny Atlas Świata, Warszawa-Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995, s. 228.
- ↑ a b c d e f g Suisse. Guide vert Michelin. Michelin et Cie, 1985, s. 115-116. ISBN 2-06-005-602-0.
- ↑ a b c d Zenon Kraska, Lozanna. Nad wodą wielką i czystą [online], wyborcza.pl, 14 lipca 2008 [dostęp 2020-08-22].
- ↑ a b c Jerzy Wojtowicz: Historia Szwajcarii. Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 13 i nast.. ISBN 83-04-02941-3.
- ↑ a b c Bureau de la communication-Web, Château Saint-Maire [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 31 stycznia 2018 [dostęp 2020-08-26] (fr.).
- ↑ a b Bureau de la communication-Web, Château d'Ouchy [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 31 stycznia 2018 [dostęp 2020-08-26] (fr.).
- ↑ Bureau de la communication-Web, Cathédrale de Lausanne [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 31 stycznia 2018 [dostęp 2020-08-26] (fr.).
- ↑ a b Suisse. Guide vert Michelin. Michelin et Cie, 1985, s. 116. ISBN 2-06-005-602-0.
- ↑ Bureau de la communication-Web, Église Saint-François [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 31 stycznia 2018 [dostęp 2020-08-26] (fr.).
- ↑ Bureau de la communication-Web, Musées [online], Site officiel de la Ville de Lausanne, 26 września 2017 [dostęp 2020-08-29] (fr.).
- ↑ Michał Żółtowski z Lasek – wzór do naśladowania – Związek Rodu Żółtowskich [online] [dostęp 2022-11-23] (pol.).