Lipiennik Loesela

Lipiennik Loesela
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	lipiennik
Gatunek	lipiennik Loesela
	Nazwa systematyczna
	Liparis loeselii (L.) Rich.; De Orchid. Eur. 38. 1817
Synonimy
	Anistylis lutea Raf.; Cymbidium loeselii (L.) Sw.; Leptorkis loeselii (L.) MacMill.; Liparis bifolia St.-Lag.; Ophrys loeselii L.; Paliris loeselii (L.) Dumort.; Sturmia loeselii (L.) Rchb.;
	Anistylis lutea Raf.; Cymbidium loeselii (L.) Sw.; Leptorkis loeselii (L.) MacMill.; Liparis bifolia St.-Lag.; Ophrys loeselii L.; Paliris loeselii (L.) Dumort.; Sturmia loeselii (L.) Rchb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lipiennik Loesela (Liparis loeselii (L.) Rich.) – gatunek byliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Gatunek typowy. Występuje w Europie, Ameryce Północnej oraz Azji^[3], niemal wyłącznie w obszarze klimatu umiarkowanego ciepłego. W Polsce wyłącznie na niżu, głównie na Pomorzu i Mazurach. Na terenie Europy gatunek rzadki, zagrożony wyginięciem, jedyny przedstawiciel rodzaju Liparis, który na świecie obejmuje 418 gatunków^[5]^[6]. Nazwa gatunkowa upamiętnia niemieckiego botanika i lekarza – Johannesa Loesela^[7].

Morfologia

Kwiaty

Pokrój: Niepozorna, mała i delikatna roślina o żółtawozielonej barwie, dorastająca do 20 cm wysokości. Łodyga wyrasta z okrągławej pseudobulwy otoczonej pochwami liściowymi. Pęd trójkanciasty, nagi, zwykle z dwoma lancetowatymi liśćmi^[8].
Liście: Miękkie i lśniące^[9], zwykle dwa (rzadko trzy^[5]) lancetowate bądź eliptyczne o zaostrzonych wierzchołkach^[8]. Wyrastają niemal naprzeciwlegle siebie.
Część podziemna: Posiada dwie pseudobulwy, zeszłoroczną i tegoroczną, otulone pochwami. Z zeszłorocznej wyrasta pęd nadziemny, tegoroczna gromadzi substancje zapasowe dla przyszłorocznego pędu.
Kwiaty: Na szczycie łodygi, małe i niepozorne, zielonkawe lub żółtobiałe, zebrane w 3–18 kwiatowy kwiatostan o długości do 8 cm. Kwiaty wyrastają na nieco skręconych szypułkach o długości 2-3 mm. Zewnętrzne listki okwiatu równowąskie, warżka tępa, bez ostrogi, o karbowanych brzegach i długości 4–5 mm. Długi na 3–4 mm prętosłup ma białawe pyłkowiny.
Owoce: Bardzo małe w stosunku do wielkości kwiatów, pękające podłużnym szwem. Zawierają bardzo drobne nasiona dorastające 0,34 mm długości i 0,16 mm szerokości^[8].

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina światłolubna, geofit i hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca^[5]. We wczesnych stadiach rozwojowych, roślina potrzebuje partnera mikoryzowego. W trzecim roku od infekcji grzybem, rozwija się stadium juwenilne z jednym niewielkim liściem, w kolejnych stadiach roślina rozwija po dwa liście. Najczęściej rozmnaża się generatywnie w wyniku samozapylenia, rzadziej wegetatywnie, przez tworzenie się w pochwach liści pąków przybyszowych. Kwiaty pojawiają się dopiero w siódmym roku od wykiełkowania nasion. Zwykle rośnie w skupiskach po kilka osobników^[8].
Siedlisko (biologia): Torfowiska i bagna między poduszkami mchów z podłożem węglanowym, na wysokości 0–1000 m n.p.m.^[5]. Stwierdzany także na siedliskach antropogenicznych^[8].
Fitosocjologia: W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetalia davallianae i Ass. Orchido-Schoenetum nigricantis^[10].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n=26^[11].

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na 4 podgatunki^[12]:

Liparis loeselii subsp. loeselii – występuje w całym zasięgu gatunku
Liparis loeselii subsp. orientalis Efimov – występuje w Ałtaju
Liparis loeselii subsp. sachalinensis (Nakai) Efimov – rośnie na Sachalinie

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W Polsce znanych jest ok. 200 stanowisk, z których znaczna część ma charakter historyczny^[8]. Występuje w 4 parkach narodowych (Biebrzańskim, Drawieńskim, Poleskim, Wigierskim), oraz w ok. 20 rezerwatach. Najliczniejsze skupiska tej rośliny na Pojezierzu Sejneńskim i w Dolinie Rospudy nie są objęte ochroną obszarową. W 2008 roku jedno stanowisko odnaleziono na terenie miasta Krakowa^[13].

Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[14]: E (wymierający); 2016: VU (narażony)^[15].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[16]: VU (vulnerable, narażony).

Zobacz też

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b Liparis loeselii. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-06-12]. (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2013-06-12].
↑ ^a ^b ^c ^d Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 72. ISBN 83-7073-145-7.
↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-02]. (ang.).
↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996, s. 99. ISBN 83-05-12868-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2013-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 marca 2016)]. (pol.).
↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 188. ISBN 83-09-00462-1.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ IPCN Chromosome Reports. [w:] Liparis loeselii [on-line]. [dostęp 2013-06-12]. (ang.).
↑ Liparis loeselii na eMonocot [dostęp 2013-12-04].
↑ Atlas roślinności rzeczywistej Krakowa. Kraków: Urząd Miasta Krakowa. Wydział Kształtowania Środowiska, 2008. ISBN 978-83-918196-1-6.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Bibliografia

Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Natura 2000 – lipiennik Loesela. [dostęp 2008-03-20].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).

[grin-3] Liparis loeselii. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-06-12]. (ang.).

[TPL-4] The Plant List. [dostęp 2013-06-12].

[barthel-5] Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 72. ISBN 83-7073-145-7.

[tree-6] Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-02]. (ang.).

[7] Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996, s. 99. ISBN 83-05-12868-7.

[gios-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2013-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 marca 2016)]. (pol.).

[cervenka-9] Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 188. ISBN 83-09-00462-1.

[10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[tropicos-11] IPCN Chromosome Reports. [w:] Liparis loeselii [on-line]. [dostęp 2013-06-12]. (ang.).

[12] Liparis loeselii na eMonocot [dostęp 2013-12-04].

[13] Atlas roślinności rzeczywistej Krakowa. Kraków: Urząd Miasta Krakowa. Wydział Kształtowania Środowiska, 2008. ISBN 978-83-918196-1-6.

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[16] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[3]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[4]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]