Liga Monistów Niemieckich

Liga Monistów Niemieckich (niem. Der Deutsche Monistenbund lub Deutscher Monistenbund) – organizacja niemieckich monistów.

Geneza i historia

Organizacja została utworzona w 1906 na fali entuzjazmu dla wizji deterministycznie pojmowanych praw natury, mających działać w takiej samej mierze na świat przyrodniczy i społeczny. W związku z tym część naukowców widziała konieczność oparcia nauk społecznych na pojęciach i metodyce nauk fizycznych.

Założycielem Ligi był Ernst Haeckel, biolog, darwinista, profesor Uniwersytetu w Jenie. Do organizacji należeli uczeni różnych dziedzin, głównie liberalni chrześcijanie, intelektualiści, politycy oraz wolnomyśliciele. Wspólnym mianownikiem ich myślenia była niechęć do konserwatyzmu w nauce i polityce oraz dezaprobata dla kościoła katolickiego. W szczytowym okresie swej popularności (1908-1910) Liga liczyła około 7.000 członków, organizowała zjazdy i miała filie w Austrii, Szwajcarii, jak również w Holandii. Wydawała czasopismo Das Monistische Jahrhundert. W 1910 przewodniczącym towarzystwa został Wilhelm Ostwald, który cechował się dużym entuzjazmem dla działalności organizacji i wniósł doń zmysł organizacyjny. Zorganizował w Hamburgu (1911) Międzynarodową Konferencję Monistów, w której wzięło udział około 4.000 osób. Powołał do życia, wydawane przez następne trzy lata, pismo Monistische Sonntagspredigten. Zaostrzył też kurs antyklerykalny. W 1915, po konflikcie z Haeckelem, kłopotach finansowych organizacji i niechęci żydowskiej grupy, którą drażnił ostentacyjny germanizm przywódcy, Ostwald zrezygnował z kierownictwa Ligi.

Liga straciła entuzjastów w okresie I wojny światowej, kiedy to załamała się wiara w ciągłość postępu, uniwersalność nauki i przekonanie, że służy ona głównie dobru. Moniści doświadczyli wówczas ostracyzmu, a ruch, krótko po wojnie został rozwiązany. Próby stworzenia z nauki namiastki religii i stosowane obrządki parareligijne nie okazały się ucieczką od metafizyki, lecz próbą stworzenia metafizyki zastępczej. Paradoksalnie, mimo liberalnych i marksistowskich przekonań członków, często wrogo nastawionych do kościołów i religii, przejmowali oni wiele z retoryki i obrzędowości religijnej, np. prowadząc wykłady nazywane kazaniami niedzielnymi, czy wydając katechizm monistyczny. Podejście takie mogło wynikać z tego, że moniści widzieli w nauce funkcję zastępczej, doskonalszej formy religii. Przyrodnicy mieliby wśród nich spełniać obowiązek swoistych kapłanów, służących niesieniu oświecenia intelektualnego ludzkości (nauka stanowiła dla nich najwyższą formę ludzkiej kultury).

Cele działania

Deklarowanym przez członków Ligi celem jej działania była walka o czysty światopogląd naukowy, wolny od mistycyzmu, przesądów, fanatyzmu, czy dogmatyzmu w myśleniu o nauce. Chcieli uwalniać ludzi od mających ich zniewalać stereotypów religijnych, deklarowali niezależność, wolność sumienia, swobodę wyboru przekonań politycznych lub filozoficznych, która to deklaracja stała jednak w sprzeczności ze zwalczaniem przekonań konserwatywnych w polityce i filozofii. Członkami organizacji była w największej mierze inteligencja wywodząca się z burżuazji, głosząca poglądy zbieżne z marksizmem. Zainteresowania filozoficzne członkowie ruchu koncentrowali wokół wyjaśniania zjawisk występujących w przyrodzie i społeczeństwie wyłącznie w drodze dociekań naukowych. Chcieli w ten sposób przemodelować niemieckie społeczeństwo, żeby w pełni zaakceptowało ono w swym życiu społecznym ideały scjentyzmu, uznało autonomiczność nauki i stworzyło prawne ramy jej wpływu na gospodarkę, ekonomię, politykę, system edukacji i większość innych dziedzin życia. Opracowano też projekty reform systemu bankowego, prawa wyborczego, niemieckiej polityki zagranicznej, a także systemu szkolnictwa wyższego i średniego.

Organizacja spotykała się z krytyką konserwatywnych uczonych, zwłaszcza teologów i przyrodników, w tym skupionych w Związku Keplera.

Przywódcy

Ernst Haeckel

Wilhelm Ostwald

Przywódcy Ligi Monistów Niemieckich