Leonard Borkowicz
Leonard Borkowicz, nazwisko rodowe Berkowicz[1] (ur. 4 stycznia 1912 w Wiedniu, zm. 26 października 1989 w Warszawie) – polski działacz partyjny i państwowy, pełnomocnik Rządu RP na okręg Pomorze Zachodnie (1945–1946) i pierwszy w historii wojewoda szczeciński (1946–1949).
 Leonard Borkowicz (po lewej) i Piotr Zaremba (kadr z filmu Andrzeja Androchowicza pt. „Pełnomocnik rządu”) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUrodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej[2], jako syn Emila i Laury z domu Brings. Skończył szkołę średnią. W 1927 wstąpił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, a w 1930 do Komunistycznej Partii Polski (KPP). Należał także do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy i Komunistycznej Partii Niemiec. W 1932 został skazany przez polskie władze na 5 lat więzienia. W latach 1936–1937 był przetrzymywany w obozie w Berezie Kartuskiej. W czasie II wojny światowej oficer Armii Czerwonej i ludowego Wojska Polskiego. Od 1943 służył w 1 Dywizji im. T. Kościuszki, brał udział w bitwie pod Lenino, od sierpnia do października 1943 był dowódcą 1 Praskiego pułku piechoty. Odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy (1946)[3], Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim[4] i Krzyżem Oficerskim (1946)[5] Orderu Odrodzenia Polski.
W lipcu 1944 powierzono mu obowiązki pełnomocnika PKWN na teren województwa białostockiego. Od października 1944 do marca 1945 był zastępcą komendanta głównego MO ds. polityczno-wychowawczych. W marcu 1945 pełnił funkcję pełnomocnika Rządu Tymczasowego przy 1 Froncie Białoruskim. W kwietniu 1945 uzyskał nominację na pełnomocnika Rządu Tymczasowego na okręg Pomorze Zachodnie. W latach 1946–1949 sprawował funkcję pierwszego w historii wojewody szczecińskiego i był odpowiedzialny za całokształt spraw związanych z odbudową i zagospodarowaniem przyłączonego do Polski Pomorza Zachodniego. Jego działalność w tym zakresie jest oceniana przez współczesnych historyków pozytywnie. Został zapamiętany m.in. jako osoba chroniąca autentycznych fachowców, bez względu na ich przekonania polityczne (m.in. Piotra Zarembę – pierwszego prezydenta miasta) oraz mecenas kultury, m.in. sponsor Klubu 13 Muz, przeciwnik socrealizmu. Zachęcił do zamieszkania w Szczecinie m.in. Konstantego Gałczyńskiego, Jerzego Andrzejewskiego, Edmunda Osmańczyka, Witolda Wirpszę, Franciszka Gila, Jerzego Modrzejewskiego; był nazywany „szczecińskim Jerzym Borejszą”[6] i „przyjacielem poetów” (określenie Gałczyńskiego)[7].
W lutym 1949 złożył dymisję z pełnionej funkcji. Wkrótce został powołany na ambasadora Polski w Czechosłowacji. W marcu 1950 został odwołany z tej funkcji. Przyczyną odwołania był skandal związany z pobiciem przez L. Borkowicza przedstawiciela Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego oraz podejrzenie wobec żony Borkowicza o współpracę z Niemcami podczas okupacji[1][8]. „(...) z powodu zarzutów wobec jego żony, która w czasie okupacji miała zachowywać się niewłaściwie wobec Niemców, po prostu zostawił żonę i dziecko, w liście do Bieruta napisał między innymi „Po tym co się stało ani jedna myśl moja, ani jeden krok nie może być przed Wami ukryty”[a].
Po 1950 Leonard Borkowicz nie pełnił już żadnych wysokich funkcji publicznych pracując w różnych instytucjach kulturalnych. Ostatnie 10 lat życia spędził w Warszawie. Utrzymywał się z niewielkiej emerytury, mieszkając w bardzo skromnych warunkach[9].
Zmarł śmiercią samobójczą; pochowany został na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie.
Na przełomie XX i XXI w. znalazł się na 19. miejscu listy „Szczecinianie Stulecia”, utworzonej w wyniku plebiscytu Gazety Wyborczej (wyd. szczecińskie), Polskiego Radia Szczecin i TVP Szczecin. W książce przypominającej ich sylwetki (rozdział „Pierwszy wojewoda”) Kazimierz Kozłowski napisał m.in.[9]:
W czasie „ujawniania” tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego składał samokrytykę za złą politykę kadrową (która faktycznie była jego najważniejszą zasługą) […]. przeszedł długą i bolesną drogę od ortodoksyjnego działacza KPP poprzez dość liberalnego komunistę w latach 1945–1949 do demokraty i antykomunisty w ostatnich 20 latach życia.
Uwagi
edytuj- ↑ Fragment zaczerpnięty z artykułu zamieszczonego na stronie Polskiego Radia [dostęp 2014-12-14]. Autor artykułu przedstawia go jako pochlebcę Bolesława Bieruta.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Leonard Borkowicz miał ciekawe życie. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2013-07-22]. (pol.).
- ↑ „Bezsenność” – premiera filmu o Leonardzie Borkowiczu. sedina.pl. [dostęp 2013-07-22]. (pol.).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 232
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 71, poz. 473.
- ↑ Encyklopedia Szczecina Tom I, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999 ISBN 83-87341-45-2, s. 113.
- ↑ Marta Siłakowska (na podst. Piotr Szyliński (red.), „Z archiwum Sz.”, Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań 2005): Szczeciński Gałczyński. sic.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-29]. (pol.).
- ↑ Z Archiwum SZ. 2, Dom Wydawniczy „Rebis” sp. z o.o., Poznań 2008 ISBN 978-83-7301-969-0.
- ↑ a b Kazimierz Kozłowski: Leonard Borkowicz. Pierwszy wojewoda. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, 2000, s. 25–26. ISBN 83-87735-63-9.
Bibliografia
edytuj- Encyklopedia Szczecina Tom I, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999 ISBN 83-87341-45-2.
- Z Archiwum SZ. 2, Dom Wydawniczy „Rebis” sp. z o.o., Poznań 2008 ISBN 978-83-7301-969-0.
- Szczecinianie stulecia, Piątek Trzynastego Wydawnictwo, Łódź 2000 ISBN 83-87735-63-9.
- Aleksandra Pietrowicz, Ziemia odzyskana, nie-obiecana, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, wrzesień–październik 2005, s. 118–126
Linki zewnętrzne
edytuj- Leonard Borkowicz. [w:] encyklopedia.szczecin.pl [on-line]. [dostęp 2012-12-01]. (pol.).
- Katarzyna Rembacka, Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza 1912–1989, IPN, Szczecin–Warszawa 2020 ISBN 978-83-8098-325-0