Leon Janta-Połczyński
Leon Janta-Połczyński[1] (ur. 25 maja 1867 w Wysokiej k. Tucholi, zm. 20 lipca 1961 w Poznaniu) – polski ziemianin, prawnik (doktor praw), polityk, działacz społeczny, minister rolnictwa i dóbr państwowych w pięciu rządach II RP, senator I i III kadencji, członek Naczelnej Rady Ludowej w 1918 roku[2].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister rolnictwa i dóbr państwowych | |
| Przynależność polityczna | |
| Okres |
od 16 stycznia 1930 |
| Okres |
od 17 marca 1930 (p.o) |
| Okres |
od 29 marca 1930 |
| Okres |
od 23 sierpnia 1930 (p.o) |
| Okres |
od 25 sierpnia 1930 |
| Okres |
od 4 grudnia 1930 |
| Okres |
od 26 maja 1931 (p.o) |
| Okres |
od 27 maja 1931 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
      
| |
Życiorys
edytujDzieciństwo i młodość
edytujOjciec – Adam (1839–1901) – ziemianin, obrońca polskiego kupiectwa, rzemiosła i rolnictwa na Pomorzu Nadwiślańskim, poseł do Reichstagu; matka Leontyna z domu Zabłocka[3]. Leon od dziecka uczył się języka francuskiego, polskiego i niemieckiego. W latach 1875–1878 przebywał na pensji w Chojnicach, gdzie przede wszystkim kontynuował naukę języków, ale posiadł także umiejętność gry na fortepianie[4]. W 1877 r. został uczniem dziewięcioletniego gimnazjum klasycznego w Chojnicach, gdzie należał do nielegalnego kółka filomatów Mickiewicz. W 1886 r, zdał maturę i następnie rozpoczął studia prawnicze i nauk politycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim i na uniwersytetach w Berlinie, Paryżu i Jenie, gdzie w 1890 r. uzyskał stopień naukowy doktora praw. Po ukończeniu studiów rozpoczął aplikację w sądzie obwodowym w Tucholi[4]. Po roku pracy został referendarzem w okręgowej izbie sądowej w Kwidzynie. Następnie w 1903 został podporucznikiem rezerwy 1 Gwardyjskim Pułku Dragonów im Królowej Wiktorii[5]. W 1894 zdał egzamin asesorski[6]. Następnie został przyjęty do służby zagranicznej przez kanclerza Lea von Capriviego, a po jego dymisji – zwolniony. Dwa lata później wystąpił ze służby sądowniczej i objął w posiadanie rodzinny majątek w Wysokiej[6]. W tym samym roku został członkiem sejmiku i Wydziału Powiatowego w Tucholi, w 1900 r. natomiast prezesem Banku Ludowego. Ponadto w latach 1898–1912 patronował Kółkom Włościańskim na Pomorzu, Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik”, Spółdzielni Handlowej „Kupiec” i Spółki Parcelacyjnej w Tucholi. Był także wydawcą pism: „Gazeta Gdańska” (1898–1905) i „Kłosy” (1905–1919)[7]. Działacz narodowy na Pomorzu Nadwiślańskim, zwany przez Niemców Polenführer[8].
W 1910 nabył majątek Zbieniny[9].
Wielka Wojna
edytujJanta-Połczyński otrzymał powołanie do wojska, lecz nagły atak rwy kulszowej i ocena lekarska spowodowały, że uniknął udziału w wojnie. Jeszcze przed jej wybuchem został członkiem Koła Towarzyskiego (Koła Międzypartyjnego) w Poznaniu, które zastanawiało się nad metodami walki o niepodległość. W roku 1917 r. pojechał do Szwajcarii po instrukcje Komitetu Narodowego Polskiego jako członek Tajnego Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego. W tym charakterze jeździł także do Warszawy, gdzie domagał się od członków Rady Regencyjnej działań na rzecz przyłączenia do Królestwa Polskiego ziem zaboru pruskiego[4].
Po odzyskaniu niepodległości
edytujW listopadzie 1918 został członkiem Powiatowej Rady Ludowej w powiecie Tuchola, a w grudniu delegatem na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu[10]. Jako członek Rady Narodowej byłego zaboru pruskiego i delegat rządu RP był ekspertem w sprawie przynależności Pomorza do Polski na konferencji pokojowej w Paryżu[11]. W styczniu 1919 udał się do Warszawy na rozmowy z Ignacym Paderewskim w sprawie nominacji na stanowisko ministra rolnictwa[12]. Nie przystał na to, gdyż najprawdopodobniej obawiał się konfiskaty majątku przez Niemców. Po wybuchu powstania wielkopolskiego, wraz z żoną ukrywał się w Berlinie[4]. Z powodu rychłego upadku rządu Ignacego Paderewskiego został przewodniczącym polskiej delegacji na rozmowy w Paryżu[13]. Był przewodniczącym delegacji. Po podpisaniu traktatu wersalskiego powrócił z rodziną do kraju[4]. Prowadził rozmowy z Niemcami na temat przejęcia administracji niemieckiej przez Polaków[14]. 8 października 1919 został powołany na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu[15]. W tym samym roku kierował również departamentem spraw wewnętrznych[16]. Kierował departamentem politycznym i administracją dwóch województw[14]. Janta-Połczyński uczestniczył w ceremonii zaślubin Polski z morzem (10.02.1920 r.) i aktywnie działał na rzecz plebiscytów na Warmii i Górnym Śląsku (z jego polecenia sporządzono spisy wyborców-Polaków). 18 lutego 1920 został mianowany na stanowisko generalnego zastępcy ministra w Poznaniu, co oznaczało powierzenie mu obowiązków reprezentowania rządu polskiego[16][4]. Ze stanowiska odszedł 7 lipca 1921 r. w proteście przeciwko zbyt szybkiej integracji byłego zaboru pruskiego z Rzecząpospolitą. Następnie wrócił do Wysokiej, gdzie zarządzał majątkiem, organizując okazjonalnie wystawne przyjęcia[4].
Janta-Połczyński był działaczem konserwatywnego Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego. Został senatorem z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (1922–1927). Z nieznanych powodów nie uczestniczył w pierwszym posiedzeniu Senatu. Ślubowanie senatorskie złożył 1 grudnia 1922. Podczas swojej działalności w Senacie zabierał głos 15 razy[11]. Pełnił głównie funkcję referenta zajmującego się określonymi problemami, oraz szefa senackich komisji spraw zagranicznych, rolnej oraz morskiej lub we własnym imieniu[17]. Wszystkie projekty ustaw jego autorstwa zdobyły senacką większość. Pierwszym senackim projektem Janty-Połczyńskiego był akt prawny pt. „O przystąpieniu Polski do międzynarodowego porozumienia dla walki z epizaotjanami[11]. 9 lipca przedstawił do zatwierdzenia „Ustawę o ratyfikacji układu polsko-niemieckiego o górnośląskim pasie granicznym”, a także ustawę o ratyfikacji układu polsko-niemieckiego dotyczącego praw członków i urzędników kolei górnośląskich[18]”.
Dwukrotnie odnosił się do exposé nowych premierów Władysława Sikorskiego i Wincentego Witosa. 22 stycznia 1923 dokonał krytycznej oceny programu gospodarczego rządu Władysława Sikorskiego, zarzucając mu brak koncepcji. 8 czerwca 1923 przy powołaniu rządu Chjenopiasta stał się częścią jego porozumienia. Wypowiedział słowa:
...Klub w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, uważał od samego początku nowego Sejmu wytworzenie większości za kardynalne zadanie Sejmu i za warunek racji bytu i gotów był się zgodzić na wielkie ofiary dla umożliwienia jej powstania.
.... Klub Chrześcijańsko Narodowy wita z zadowoleniem Rząd Obecny jako rząd parlamentarny oparty na większości Polskiej[19].
18 marca 1925 Senat przyjął kolejną ustawę autorstwa Połczyńskiego o Izbach Morskich. Pełniąc funkcję prezesa klubu Ch-N, po raz ostatni wystąpił 3 marca 1926[20]. Domagał się odrzucenia ustawy ratyfikującej:
czy będziemy podpisywali za dwa lata może pokojowe połączenie się Austrii z Niemcami[21] 16 lutego 1927 została uchwalona „Ustawa o Komitecie Floty Narodowej” której jednym z inicjatorów był Połczyński[21].
Po przewrocie majowym w 1926 wraz z konserwatystami zbliżył się do tworzonego obozu rządowego sanacji. W pierwszych wyborach po zamachu majowym wystartował z listy prosanacyjnej Katolickiej Unii Ziem Zachodnich, lecz nie zdobył mandatu senatorskiego[22][4]. W kwietniu 1927 został odznaczony przez papieża Piusa XI Orderem Świętego Grzegorza Wielkiego[23]. Zajął się pisaniem artykułów, które ukazały się w marcu i kwietniu 1929 w oficjalnym piśmie sanacji „Dzień Polski”. Dwa spośród artykułów dotyczyły historiozofii. Pozostałe artykuły dotyczyły współczesności[22].
Minister rolnictwa
edytuj18 stycznia 1930 został ministrem rolnictwa w rządzie Kazimierza Bartla, dzięki zjednywaniu ziemian dla sanacji w Radzie Zrzeszeń Gospodarczych Pomorza, którą współtworzył[24][4]. Pełnił ten urząd w gabinetach Walerego Sławka, Józefa Piłsudskiego i Aleksandra Prystora.. Jako minister bronił polityki celnej i interwencjonizmu, opowiadając się za wzmocnieniem rynku wewnętrznego i dążeniem do autarkii. Rolnictwo czynił podstawą egzystencji, ale też dobrobytu państwa, dlatego też wprowadził ułatwienia w spłatach kredytów dla drobnych rolników, zainicjował interwencyjny skup zbóż, ale też promował eksport płodów rolnych[4]. Na pierwszej konferencji prasowej za przyczynę kryzysu w rolnictwie uznał nadwyżkę zboża na rynku pochodzącą z zewnętrznego importu oraz nadmierną ilość zapasów własnych[25]. W nocy z 27 na 28 lutego 1930 Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów uchwalił „Plan doraźnej pomocy dla rolnictwa”. W 1930 r. Janta-Połczyński został przewodniczącym Komitetu Obchodów 10-lecia Przyłączenia Pomorza do Polski oraz Dni Morza. W pierwszym kwartale 1931 jako minister występował do rozmaitych organów rządowych i parlamentarnych z prośbami o nowe środki budżetowe na rok 1931/1932[20]. Priorytetem działania ministra był eksport na rynki zagraniczne oraz podniesienie jakości produktów przeznaczonych na eksport. Część dochodów z eksportu miała być przeznaczona na oddłużenie rolnictwa[26]. Pomimo wysiłków Janty-Połczyńskiego i Witolda Staniewicza Sejm uchwalił o 22,5 mln złotych mniejszy budżet niż w poprzednim roku[26]. Program reformy rolnej stał się obiektem ataków opozycji m.in. za kierowanie programu do wielkich rolników kosztem drobnych[26]. Założenia programu chwalił Poseł BBWR Juliusz Ponikowski[20]. Inicjator i organizator czterech kolejnych międzynarodowych konferencji rolniczych bałtycko-bałkańskich. W dniach 7–14 października 1930 brał udział w obchodach 25-lecia jubileuszowego zjazdu Instytutu Rolniczego w Rzymie[27]. Uczestnik rozmów polsko-niemieckich w sprawie traktatu handlowego. W styczniu i lutym 1931 przedstawił komisjom sejmowym bilans dokonań planu doraźnego[27]. Jego sekretarzem był Jerzy Giedroyć. 22 marca 1932 Janta-Połczyński podał się do dymisji w proteście niedoceniania przez rządzących problemów polskiego rolnictwa[4]. Jego następcą został Stanisławo Ludkiewicz[20].
Senator
edytuj16 listopada w tzw. wyborach brzeskich kandydował do sejmu z listy nr 1 Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w dwóch okręgach województwa pomorskiego nr 29 Tczew i nr 30 Grudziądz[28], oraz z 4 pozycji listy centralnej do senatu[28]. Podczas kampanii wyborczej odwiedził kilka miast na Pomorzu oraz Poznań[28]. Zdobył 2 mandaty do sejmu oraz mandat senatora. Mandatów poselskich zrzekł się na korzyść Zygmunta Redlińskiego i Stefana Dąbrowskiego[29]. W czerwcu 1932 wszedł w skład Komisji Porozumiewawczej przemysłu i rolnictwa pod przewodnictwem Janusza Radziwiłła[30]. W lipcu stanął na czele Towarzystwa Popierania Wytwórczości Krajowej[30]. W imieniu komisji gospodarstwa społecznego referował projekt ustawy o rzeźniach z prawem wyłączności[30]. We wrześniu 1933 został wysłany przez prezydenta na czele delegacji do Budapesztu na obchody 400-lecia urodzin króla Siedmiogrodu Stefana Batorego i 250 Bitwy pod Wiedniem[31]. 16 stycznia 1935 podczas rozpatrywania nowego projektu konstytucji jako jeden z 73 senatorów poparł projekt[30]. W 1935 delegat Polski na Europejską Konferencję Ekonomiczną w Brukseli. Na co dzień mieszkał w rodzinnej Wysokiej, gdzie gospodarował na trzech tysiącach hektarów ziemi. Prezes Związku Ziemian Pomorskich. Współzałożyciel fabryki krochmalu „Solanum” w Starogardzie i fabryki gumy syntetycznej pod Dębicą, którą w darze przekazał Ministerstwu Spraw Wojskowych.
Dalsze życie i II wojna światowa
edytujW 1937 r. Połczyńscy nabyli majątek Chojanty w pobliżu Chojnic. Po zmarginalizowaniu w życiu politycznym osiadł na stałe w swoim majątku, gdzie wiódł żywot emeryta. Jedyną aktywnością polityczną był udział w Komitecie Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego.
W maju 1939 sprowadził się wraz z żoną do willi w Milanówku wynajętej od Jana Sosnowskiego[32]. W początkach okupacji niemieckiej Janta-Połczyński działał w Delegaturze Rządu na Kraj i jeździł do Warszawy na posiedzenia partii sejmowych[33]. Na początku 1943 z powodu podejrzliwości i ryzyka dekonspiracji przeniósł się do Staromieścia. Zostali aresztowani w czasie obławy na partyzantów, a następnie zwolnieni do domu[33]. Ze Staromieścia udali się w okolice Krakowa, gdzie skorzystali z gościnności prof. Wojciecha Konopczyńskiego w Młynniku[4].
W czasach PRL
edytujZ powodu ogłoszenia parcelacji majątków w oparciu o reformę rolną zamieszkał wraz z żoną w Gnieźnie[34], następnie w Poznaniu, gdzie jako pracownik Państwowych Nieruchomości Ziemskich organizował wystawy rolnicze[34]. W 1948 wiceprezydent Brzegu Antoni Łudziński zaoferował mu funkcję kustosza w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu[34][4]. W 1958 w wieku 91 lat przeszedł na emeryturę[34]. Ostatnie lata życia poświęcił na pisanie pamiętników i zbieranie dokumentów historycznych. We wspomnieniach napisał: „Życie moje aktywne trwało do roku 1939, od tego czasu już jestem biernym popychadłem losu”[35]. Cenny zbiór książek (ok. 3000 woluminów) przekazał Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu.
Zmarł 20 lipca 1961. Trzy dni później został pochowany na poznańskim cmentarzu Górczyńskim[36]. Uroczystościom żałobnym przewodniczył ks. kan. Józef Jasiński[36]. Przemówienie nad grobem ministra i senatora wygłosił Jan Szymczak. Fakt śmierci ministra został w znikomym stopniu zauważony przez prasę krajową. 23 listopada 1985 prochy ministra i jego małżonki zostały złożone w neogotyckim rodzinnym mauzoleum w Raciążu pod Tucholą na przykościelnym cmentarzu parafii pod wezwaniem Świętej Trójcy[37][4].
Życie prywatne
edytuj
Żona (poślubiona 1902) Maria (córka Romana Komierowskiego[38]); synowie: Maciej i Adam; córka Leontyna z męża Tyszkiewicz. Maria Janta Połczyńska została matką chrzestną żaglowca „Dar Pomorza” 13 lipca 1930[39].
Okres pełnienia funkcji ministra
edytuj- 16.01 – 17.03.1930[4]
- p.o. 17-29.03.1930
- 29.03- 23.08.1930
- p.o. 23 – 25.08.1930
- 25.08 – 4.12.1930
- 4.12.1930 – 26.05.1931
- p.o. 26 – 27.05.1931
- 27.05.1931 – 23.03.1932
Upamiętnienie
edytuj25 maja 2022 nastąpiło uroczyste odsłonięcie tablicy pamięci dr Leona Janty-Połczyńskiego w miejscowości Wysoka, w gminie Tuchola. Umieszczono ją przy wejściu głównym Domu Pomocy Społecznej, który przed laty był dworem ziemiańskim. Przez ponad 170 lat dwór ten był w posiadaniu zasłużonej dla polskości na Pomorzu rodziny Janta-Połczyńskich[40].
W 2019 r. w Bydgoszczy jego imieniem został nazwany odcinek bulwarów nad Brdą na odcinku od ul. Bernardyńskiej do Alei Stefana Wyszyńskiego.[41]
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1938)[42]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)[43]
- Order Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan, 1927)[23]
- Krzyż Wielki Orderu Chrystusa (Portugalia, 1931)[44]
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1931)[27]
- Krzyż Wielki Orderu Korony (Belgia)[27]
- Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)[27]
Przypisy
edytuj- ↑ Concept Intermedia, „Leon Janta-Połczyński – Senator i Minister z Borów Tucholskich” – wystawa w TOK [online], UM Tuchola [dostęp 2019-11-02] (pol.).
- ↑ Dziennik Poznański, nr 281, rocznik 60, 7 grudnia 1918 roku, [b.n.s.].
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 21.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 [online], polona.pl [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 87.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 41.
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ Wojciech Borakiewicz Janta-Połczyński. Cichy bohater bydgoskiej niepodległości.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 67.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 91.
- ↑ a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 116.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 89.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 102.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 101.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 104.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 105.
- ↑ Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń Senatu RP 1922/27:Bogusław Gałka, Ziemianie w parlamencie II RP.
- ↑ Według umowy polsko-niemieckiej z 15 lipca 1922 ruch kolejowy podlegał mieszanej komisji polsko-niemieckiej.
- ↑ Sprawozdanie stenograficzne z 22. posiedzenia Senatu RP.
- ↑ a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 177.
- ↑ a b Sprawozdanie stenograficzne z 88. posiedzenia Senatu RP.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 130.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 122.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 137.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 163.
- ↑ a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 170.
- ↑ a b c d e Jastrzębski 2001 ↓, s. 167.
- ↑ a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 146.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 147.
- ↑ a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 181.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 182.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 186.
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 188.
- ↑ Marek Henzler: Jak wyglądało życie przedwojennych senatorów po 1945. Popychadła losu. polityka.pl, 2015-11-08. [dostęp 2018-10-27].
- ↑ a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 190.
- ↑ Jastrzębski 2001 ↓, s. 190–191.
- ↑ Roman Komierowski – profil na stronie Sejm Wielki. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-09-29].
- ↑ Roman Komierowski. bohaterowiekrajny.krakow.pl. [dostęp 2015-09-29].
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej- Gdańsk, Odsłonięcie tablicy pamięci dr. Leona Janty-Połczyńskiego – Wysoka, 25 maja 2022 [online], Instytut Pamięci Narodowej – Gdańsk [dostęp 2022-05-28] (pol.).
- ↑ Bulwary z nową nazwą [online], www.bydgoszcz.pl [dostęp 2024-10-07] (pol.).
- ↑ 10 listopada 1938 „za wybitne zasługi na polu pracy społecznej i zawodowej” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
- ↑ Estrangeiros com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2015-09-27]. (port.).
Bibliografia
edytuj- Włodzimierz Jastrzębski: Leon Janta Połczyński (1867–1961) minister i senator z Borów Tucholskich. Toruń: Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-820-5. OCLC 48461818.