Wikipedia

Lazzaro Spallanzani

włoski przyrodnik

Lazzaro Spallanzani (ur. 12 stycznia 1729 w Modenie, zm. 11 lutego 1799 w Pawii) – włoski przyrodnik, profesor uniwersytetów w Reggio, Modenie i Pawii.

Lazzaro Spallanzani
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 stycznia 1729
Modena

Data i miejsce śmierci

11 lutego 1799
Pawia

Zawód, zajęcie

przyrodnik

Multimedia w Wikimedia Commons
Dissertazioni di fisica animale e vegetabile, 1780

Życiorys

edytuj

Urodzony 10 stycznia 1729 r. w Modenie jako syn prawnika Gianniccolò i Lucii Zigliani[1]. Uczęszczał do kolegium jezuickiego w Reggio, gdzie odebrał wykształcenie klasyczne i filozoficzne. W 1757 r. został wyświęcony na księdza, ale odmówił wstąpienia do zakonu i wyjechał do Bolonii, gdzie podjął studia prawnicze. Pod wpływem krewnej, Laury Bassi, która była profesorem fizyki i matematyki, zainteresował się naukami przyrodniczymi. W 1754 r. został profesorem logiki, metafizyki i greki w kolegium w Reggio (w 1760 r. opublikował artykuł krytykujący nowy przekład Iliady), a sześć lat[a] później profesorem fizyki na Uniwersytecie Modeny[2]. Spallanzani jest autorem prac z dziedziny chemii, fizyki, biologii i meteorologii[3].

W 1767 r. opublikował artykuł będący podsumowaniem jego badań mikroskopowych. Potwierdził w nich tezy Antonie’a van Leeuwenhoeka dotyczące mikroorganizmów, wykazując, że są to żywe organizmy, a nie cząsteczki dające organizmom siłę życiową[2]. Tym samym obalił teorię samorództwa; udowodnił, że w pożywkach długo gotowanych i dobrze wyizolowanych nie mogą występować drobnoustroje[3]. Wchodził w polemikę z Johnem Needhamem[4].

Badając na prośbę Charlesa Bonneta udział samca w procesie zapłodnienia[2], przeprowadził doświadczenia dowodzące, że do stworzenia nowego osobnika potrzeba gamet pochodzenia męskiego i żeńskiego[5] i potwierdził tym samym konieczność udziału spermy w zapłodnieniu. W tym celu Spallanzani stworzył dla samców badanych żab rodzaj majtek, które uniemożliwiały przekazanie samicy spermy z nasieniem[6]. Spallanzani również jako pierwszy udowodnił rolę plemników[7], wykazując na płazach, że skuteczność zapłodnienia spada w miarę ich stopniowego odfiltrowywania ze spermy. Ponadto badając płodność jako pierwszy dokonał skutecznego sztucznego zapłodnienia u ryb, płazów i ssaków[7] (w tym psa)[2]. On również zauważył w 1776 r., że schłodzenie spermy zmniejsza ruchliwość plemników[8]. Spallanzani uznawał teorię preformacji[2], przez co nie udało mu się poprawnie zinterpretować własnych odkryć[9].

Spallanzani wykrył, że nietoperze doskonale poruszają się i łowią zdobycz w ciemnościach (mechanizm ich orientacji nadal pozostawał zagadką)[10] także wtedy, gdy ich oczy zostaną zakryte lub usunięte (1793 r.). W serii eksperymentów uniemożliwiał nietoperzom korzystanie z kolejnych zmysłów i obserwował ich zachowanie[11] pośród porozciąganych nici[12], jednak ostatecznie to Louis Jurine z Genewy ustalił jako pierwszy, że nietoperze kierują się słuchem, a Spallanzani tylko potwierdził jego rezultaty[11].

Prowadził badania nad zdolnością regeneracji u płazów[7], a także dokonał udanego przeszczepu głowy ślimaka innemu ślimakowi. W 1773 r. prowadził badania nad krążeniem krwi w płucach i innych narządach, w trakcie których zajął się trawieniem[2], wykazując trawiące działanie soku żołądkowego[7] i zależność jego składu od spożytego pokarmu[2]. Spallanzani badał krążenie krwi, interesował się mikroorganizmami[3] (odkrył zdolność części z nich do życia w warunkach beztlenowych)[13] oraz opisał naukowo m.in. niesporczaki (Tardigrada)[10].

Ponadto badał czynne wulkany[7], w tym Etnę i Stromboli, mierząc wypływ lawy i jej temperaturę oraz zbierając próbki skał wulkanicznych. W Modenie prowadził muzeum historii naturalnej, do którego przywoził okazy z licznych wypraw[14].

Kolejne badania podnosiły jego renomę jako naukowca, co skutkowało zaproszeniami do kolejnych towarzystw naukowych. Był członkiem Royal Society i Akademii Nauk w Berlinie[14]. W 1769 r. przyjął profesurę na Uniwersytecie w Pawii, gdzie pozostał przez resztę życia, ciesząc się popularnością wśród kadry i studentów. Korzystał również z okazji do podróży, prowadzenia badań i spotkań z innymi naukowcami. Pod koniec życia prowadził badania, w których usiłował udowodnić, że przemiana tlenu w dwutlenek węgla zachodzi w tkankach, a nie w płucach, jak chciał tego Antoine-Laurent Lavoisier[2].

Zmarł 11 lutego 1799 r. w Pawii[1].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Według www.encyclopedia.com było to w roku 1763, czyli 9 lat później.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Lazzaro Spallanzani | Encyclopedia.com [online], www.encyclopedia.com [dostęp 2019-09-24].
  2. ↑ a b c d e f g h Lazzaro Spallanzani, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  3. ↑ a b c Mała encyklopedia medycyny. red. nacz. Tadeusz Różniatowski. T. III P–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 1151.
  4. ↑ Dawid Myśliwiec, Przepis na człowieka, Altenberg, 27 lutego 2020, s. 11-12, ISBN 978-83-952354-9-8.
  5. ↑ Anna Majewska, Program ochrony zasobów genetycznych metodą ex situ – bydło, „Wiadomości Zootechniczne”, LV (2), 2017, s. 55–60 (pol.).
  6. ↑ Two Glorious Science Experiments: One About Sex, The Other About Lunch [online], NPR.org [dostęp 2019-09-24] (ang.).
  7. ↑ a b c d e Spallanzani Lazzaro, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-09-23].
  8. ↑ W. Ombelet, J. Van Robays, Artificial insemination history: hurdles and milestones, „Facts, Views & Vision in ObGyn”, 7 (2), 2015, s. 137–143, ISSN 2032-0418, PMID: 26175891, PMCID: PMC4498171 [dostęp 2019-09-25].
  9. ↑ Dawid Myśliwiec: Przepis na człowieka. Warszawa: Altenberg, 2020, s. 37–41. ISBN 978-83-952354-9-8.
  10. ↑ a b Tardigrada (Phylum). zipcodezoo.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-09)]. w serwisie zipcodezoo.com.
  11. ↑ a b Sven Dijkgraaf, Spallanzani’s Unpublished Experiments on the Sensory Basis of Object Perception in Bats, „Isis”, 51 (1), 1960, s. 9–20, ISSN 0021-1753, JSTOR: 227600 [dostęp 2019-09-25].
  12. ↑ Jerzy Andrzej Chmurzyński, Poszukiwanie przez zwierzęta, „Wszechświat”, 112 (4–6), 2011 [dostęp 2019-09-27] (pol.).
  13. ↑ Holly Dunsworth / 4 Mar 2016, Surprise! Semen Is Required [online], SAPIENS [dostęp 2019-09-24] (ang.).
  14. ↑ a b Andrzej Kajetan Wróblewski. Uczony opat. „Wiedza i Życie”. Listopad 2018 nr 11 (1007), s. 71. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929. 
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Lazzaro_Spallanzani&oldid=74217123”