Kultura sudowska

Kultura sudowska – kultura archeologiczna epoki żelaza, na terenie obecnej północno-wschodniej Polski, południowo-zachodniej Litwy i wschodniej Białorusi. Funkcjonowała do VI–VII wieku. Jest zaliczana do kręgu kultur zachodniobałtyjskich. Termin stworzony przez Mariana Kaczyńskiego.

Kultury środkowej i wschodniej Europy epoki żelaza

     kultura sudowska

     grupa olsztyńska

     kultura Dollkeim-Kovrovo

     grupa niemeńska

     kultura ceramiki kreskowej

     kultura miłogradzka

     kultura dniepro-dwińska

Największy kurhan na terenie kultury sudowski w okolicy Suwałk

Kurhany w lesie

Mało znany kurhan w lesie w pobliżu wsi Jatwieź Duża

Stanowiska tej kultury spotykane są na terenie wschodnich Mazur, Suwalszczyzny w dorzeczu Czarnej Hańczy i na Równinie Augustowskiej. Zaczęła formować się u schyłku wczesnego okresu wpływów rzymskich (zapewne w połowie II wieku) w rejonie Gołdapi, ale rozwinęła się na początku młodszego okresu wpływów rzymskich. Trwała przynajmniej do połowy późnego okresu wędrówek ludów a więc do końca VI wieku. W połowie VII w. we wszystkich skupiskach osadniczych kultury sudowskiej, w tym także w rejonie Szurpił i Konikowa, zostaje porzucony zwyczaj chowania zmarłych na cmentarzyskach kurhanowych. Od tego momentu aż do okresu wikińskiego na omawianym terenie obrządek pogrzebowy pozostaje nieuchwytny. Nie da się wykluczyć, że część funkcjonujących jeszcze w okresie wędrówek ludów ośrodków mogła przetrwać do przełomu VII/VIII w., a nawet dalej, ale osadnictwo uległo tu rozdrobnieniu i rozproszeniu, nie stanowiąc poważnego czynnika kulturowego, politycznego i ekonomicznego. Taki stan rzeczy był wynikiem kryzysu kultury sudowskiej i załamania się antycznych układów społeczno-gospodarczych.

Kultura sudowska utożsamiana jest ze znanym z przekazów pisanych plemieniem Sudawów. Tereny te były od IX wieku zasiedlone przez bałtyjskie plemiona Jaćwingów, które bywają podobnie określane. Brak jest jednak podstaw naukowych, aby jej autorstwo przypisywać Jaćwingom.

Ludność praktykowała chowanie zmarłych w kamiennych kurhanach. Na początku, w grobach „centralnych” w kurhanach liczne są pochówki szkieletowe, które w ciągu młodszego okresu rzymskiego stopniowo zanikają na rzecz ciałopalenia. Dla okresu wędrówek ludów charakterystyczne są kurhany tzw. rodzinne (rodowe) z wieloma pochówkami popielnicowymi wkopanymi w nasypy.

Kultura sudowska dzieli się na trzy wyraźne części: grupę suwalską (wschodnią), gołdapską (zachodnią) i najmniejszą augustowską (południową). Różnią się one nieco od siebie cechami obrządku pogrzebowego, np. w grupie gołdapskiej nie stosowano obrządku szkieletowego ale wyłącznie ciałopalny a w grupie augustowskiej w młodszym okresie rzymskim nie ma kurhanów.

Bibliografia

• Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Kraków 1998, ISBN 83-85719-34-2.
• Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowa, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Kraków 1999, ISBN 83-85909-51-6.
• Anna Bitner-Wróblewska, Z badań nad ceramiką zachodniobałtyjską w okresie wędrówek ludów. Problem tzw. kultury sudowskiej, Barbaricum 3, Warszawa 1994, s. 219-241.
• Marian Kaczyński, Problem zróżnicowania wewnętrznego „kultury sudowskiej” w późnym podokresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów, [w:] K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 20–22 września 1972 roku w Nowej Hucie i Krakowie, Zeszyty Naukowe UJ CCCCXXII, Prace Archeologiczne 22, Kraków 1976, s. 253-286.
• Paweł Szymański, Z badań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym społeczności Mazur w późnej starożytności i u progu wczesnego średniowiecza, Światowit Supplement Series B: Barbaricum 9, Warszawa 2013.
• Paweł Szymański, Chronologia gołdapskiej grupy kulturowej w okresie wędrówek ludów, Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. XX, Warszawa 2018.
• Wojciech Nowakowski. Kurhany Jaćwięgów – kilkadziesiąt lat naukowego mitu. „Światowit”, s. 181–192, 2012. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 0082-044X. [dostęp 2021-08-31].