Kultura Vinča
Kultura Vinča – neolityczna kultura archeologiczna związana ze stanowiskiem eponimicznym w miejscowości Vinča na przedmieściach Belgradu. Kultura Vinča rozwijała się w Europie południowo-wschodniej od ok. 5500 do ok. 4000 p.n.e. Wyróżniana jest faza starsza zwana Turdaș (Tordos) lub Vinča A i B, oraz młodsza – Pločnik lub Vinča C i D. Kultura Vinča powstała ponad starszą kulturą starczewską. Na jej bazie rozwinęła się kultura badeńska i inne pomniejsze kultury.
Zauważono, że wykazuje ona w przypadku figurek glinianych niezwykle silne podobieństwo do kultury Jōmon z Japonii (typ twarzy, pozy, układ rąk, kształt ciała, nosa i innych elementów), mimo iż obie kultury dzieli cała Eurazja[1].
Zasięg
edytujZespół zjawisk kulturowych utożsamianych z kulturą Vinča obejmował naddunajskie dorzecze w obszarach na północ od ujścia Maruszy po dorzecze górnej Morawy na południu oraz od linii rzek Drina – Dunaj, na zachodzie po Transylwanię na wschodzie. W mniejszym nasileniu sięgała terenów Centralnej Europy i Azji Mniejszej.
Odkrycie
edytujPierwsze stanowisko tej kultury odkrył w 1908 r. serbski archeolog Miloje Vasić w naddunajskiej miejscowości Vinča, 16 km na wschód od Belgradu. Wykopaliska były odwiedzane przez: Veselina Čajkanovicia, Charlesa Hyde’a, J.L. Myresa, W.A. Hurtleya, Bogdana Popovicia i Gordona Childe’a.
Charakterystyka
edytujCeramika kultury Vinča reprezentowana jest przez naczynia ostro profilowane o szarej bądź czarnej barwie uzyskiwanej poprzez wypalanie naczyń w atmosferze redukcyjnej. Inwentarz kamienny stanowią różnego rodzaju odłupki i wióry.
Domy budowano skośnie do północy wzdłuż krzyżowych ulic. Były nieduże, czworokątne ze ścianami wykonanymi z plecionki pokrytej warstwą gliny. Słupy wewnątrz budynków wspierały dwuspadowy dach. Wewnątrz znajdował się piec lub palenisko.
Na stanowiskach tej kultury poświadczona jest obecność glinianych statuetek kobiecych w pozycji siedzącej i stojącej. Z czasem twarz, a szczególnie oczy były modelowane coraz staranniej, natomiast sylwetka stawała się coraz bardziej schematyczna. Odkopano tysiąc statuetek, niektóre pomalowane. Ołtarzyki na trzech lub czterech nogach świadczą o kulcie.
Rozwijała się metalurgia, w tym najstarsze zachowane piece hutnicze na świecie[2].
Zajmowano się głównie uprawą pszenicy, jęczmienia, soczewicy oraz grochu. Poświadczona jest także hodowla kóz, świń, psów, przeważała jednak hodowla bydła. Nadwyżki zbiorów, wymieniano na sól, obsydian i rzadziej za ozdobne muszelki Spondylidae.
120-hektarowe muzeum w Pločniku obejmuje osadę, która rozwijała się od 5500 r. p.n.e. do pożaru w 4700 r. p.n.e., po czym mieszkańcy ją opuścili, o czym świadczy brak zwęglonych zwłok w pogorzelisku. Odkrycie warsztatu metalurgicznego w Pločniku przesunęło początek europejskiej epoki miedzi o 500 lat wstecz[3]. Inne osady: Divostin, Potporanj, Selevac, Predionica Liobcova i Ujvar.
Dostrzeżono podobieństwo figurek glinianych do znanych z japońskiej kultury Jōmon (typ twarzy, pozy, układ rąk, kształt ciała, nosa)[4].
Symbole
edytujSzereg znalezisk archeologicznych ze sfery kultury Vinča zawiera znaki lub symbole, określane też czasem jako „pismo kultury Vinča-Turdaș”, „pismo staroeuropejskie”, lub nawet „alfabet staroeuropejski”. Liczba inskrypcji i znaków oraz ich kontekst nie pozwoliły na użyteczną analizę. Przyjmuje się powszechnie, że nie jest to prawdziwe pismo, ale raczej protopismo, podobnie jak symbole z Jiahu w Chinach czy tabliczka z Dispilio w Grecji. Gdyby było to jednak pismo, byłby ono najstarszym (za najstarsze powszechnie przyjmuje się sumeryjskie pismo klinowe z ok. 3000 r. p.n.e.).
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Selena Vitezović, The people of Vinča: representations of human body in Vinča culture [online].
- ↑ The Vinca Culture [online], www.culture.gouv.fr [dostęp 2017-11-24].
- ↑ Prehistoric women had passion for fashion [online], Reuters [dostęp 2017-11-24] (ang.).
- ↑ Selena Vitezović, The people of Vinča: representations of human body in Vinča culture [online].
Bibliografia
edytuj- Joachim Śliwa (red.), Stary i Nowy Świat : od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, 2005 (Wielka Historia Świata, Tom 2), s. 128–130, ISBN 83-85719-83-0.
- Janusz Krzysztof Kozłowski, Archeologia prahistoryczna. Cz. 1, Starsza epoka kamienna, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1972.
- Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków: Fogra, 1998 (Wielka Historia Polski, tom I).
- Jan Chochorowski, Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Prehistoria, Janusz Krzysztof Kozłowski (oprac.), Kraków: Opres, 1999 (Encyklopedia historyczna świata, tom I).
- Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski, Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, wyd. III, Warszawa: PWN, 1990.
- J.Desmond Clark, Prahistoria Afryki, Warszawa: PWN, 1978.
- Borislav Jovanović – Marija Jovanović i drugi, Gomolava, naselje mlađeg gvozdenog doba, Novi sad – Beograd 1988, sv.iz serije „Gomolava”, ujedno 21.knjiga „posebnih izdanja” Arheološkog instituta u Beogradu.