Kukułka krwista

Kukułka krwista
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	kukułka
Gatunek	kukułka krwista
	Nazwa systematyczna
	Dactylorhiza incarnata (L.)Soó
Synonimy
	Dactylorchis incarnata (L.) Verm.; Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. incarnata; Orchis incarnata L.; Orchis latifolia var. incarnata (L.) Coss. & Germ.; Orchis latifolia subsp. incarnata (L.) Hook.f.; Orchis mixta var. incantata (L.) Retz.;
	Dactylorchis incarnata (L.) Verm.; Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. incarnata; Orchis incarnata L.; Orchis latifolia var. incarnata (L.) Coss. & Germ.; Orchis latifolia subsp. incarnata (L.) Hook.f.; Orchis mixta var. incantata (L.) Retz.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kukułka krwista, stoplamek krwisty, storczyk krwisty, kukułka krwista typowa, stoplamek krwisty typowy, storczyk krwisty typowy^[4] (Dactylorhiza incarnata (L.)Soó) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Kukułka krwista typowa występuje w Europie i Azji. Zwarty zasięg występowania obejmuje niemal całą Europę. Jego północna granica biegnie przez północną Skandynawię, południowa przez północną Hiszpanię, środkowe Włochy i wschodnią Grecję. Poza tym zwartym obszarem występuje wyspowo na izolowanych obszarach w Hiszpanii, na Krymie, Bałkanach i w północno-wschodniej Europie. W Azji występuje wyspowo na wielu miejscach, jednak dokładna wschodnia granica zasięgu nie jest znana^[5]. W Polsce roślina dość pospolita, głównie na niżu. Do tej pory stwierdzono występowanie na ponad 1000 stanowiskach. Największa ich grupa znajduje się w północnej, środkowej i wschodniej części kraju. Na południu i południowym zachodzie jest rzadka. W Karpatach roślina ta znana była z 10 stanowisk, na niektórych ostatnio nie udało się jej znaleźć^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, sztywna i pusta, dość gruba i mięsista o wysokości 30 – 60, czasami nawet do 100 cm^[6].
Liście: W liczbie 5–8, pochwiasto obejmujące łodygę, ustawione skrętolegle. Są bezplamkowe, jasnozielone i kapturkowato zwinięte na szczycie. Dolne są równowąskolancetowate, wzniesione sztywno i ostro zakończone^[5]. Mają długość ok. 5-krotnie większą od szerokości, u nasady zwężają się do ok. 1,8 cm. Górne liście sięgają kwiatostanu^[5].
Kwiaty: Zebrane w gęsty, wąskowalcowaty kłos długości 5–12 cm. Znajduje się w nim 15–60 jasnoczerwonych kwiatów. Wyrastają w kątach lancetowatych przysadek. Dolne z nich są dwukrotnie dłuższe od zalążni. Działki okwiatu mają długość 5–6 mm, zewnętrzne są wzniesione. Ostroga ma podobne rozmiary jak działki okwiatu, jest krótsza od zalążni i pozioma lub skierowana w dół. Warżka o szerokości 5,5 – 8 mm i długości 6–9 mm, o słabo zaznaczonych 3 łatkach. Jej środkowa część jest jaśniejsza i pokryta drobnym wzorkiem w kształcie podwójnej pętli^[5].
Bulwa: Podwójna, głęboko wcinana^[7].

Ustawione skrętolegle liście
Rozwijające się kwiaty
Kwiatostan
f. alba

Biologia i ekologia

Bylina, geofit ryzomowy. Kwiaty owadopylne, zwabiają owady imitując budową kwiaty roślin miododajnych, jednak nie wytwarzają nektaru. Siedlisko: wilgotne łąki i torfowiska. W Europie zasięg pionowy wynosi 0–2400 m n.p.m.^[5]. W Polsce najwyżej sięga do wysokości 500 m n.p.m. Kwitnie od początku czerwca, czasami do pierwszych dni lipca. Rozmnaża się przez nasiona, ale również wegetatywnie. Nie wszystkie pędy zakwitają. Tak np. we wsi Kruhel Wielki w 1996 było 19 pędów kwitnących i 8 płonnych^[6]. Liczba chromosomów 2n = 40^[8].

Zmienność

Kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata (L.) Soó) w Polsce występuje w dwóch podgatunkach^[8]:

kukułka krwista typowa (Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. incarnata) – kwiaty czerwone do różowych, niekiedy białe. Opisany w tym artykule
kukułka krwista żółtawa (Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. ochroleuca (Poll) Hunt. et Summ.) – kwiaty jasnożółte ze środkowa częścią warżki silnie zabarwioną. W Polsce rzadki.

Pozostałe podgatunki^[9]:

Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea (Pugsley) Soó
Dactylorhiza incarnata subsp. cruenta (O.F.Müll.) P.D.Sell
Dactylorhiza incarnata subsp. gemmana (Pugsley) P.D.Sell
Dactylorhiza incarnata subsp. lobelii (Verm.) H.A.Pedersen
Dactylorhiza incarnata subsp. pulchella (Druce) Soó

Kukułka krwista typowa tworzy mieszańce z Dactylorhiza baltica, D. fuchsii, D. iberica, D. lapponica, D. maculata, D. majalis, D. nieschalkiorum, D. osmanica, D. praetermissa, D. sambucina, D. traunsteineri, a także międzyrodzajowe z Coeloglossum viride i Gymnadenia conopsea^[5].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[10]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą^[11]. Zagrażać mu mogą melioracje, osuszanie gruntów, jak również zarastanie łąk przez wysokie byliny i krzewy. Ze względu na dość dużą liczbę stanowisk nie jest bezpośrednio zagrożona wyginięciem. Podgatunek Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca wpisany został do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[12] oraz na polską czerwoną listę. Podgatunek typowy umieszczono na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-20].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ The Plant List Dactylorhiza. [dostęp 2011-05-28].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-20].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[storczyki-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.

[K-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[klucz-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[TPL-9] The Plant List Dactylorhiza. [dostęp 2011-05-28].

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-11] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[mirkowa-12] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[13] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]