Kuglarz (ptak)

Kuglarz
	Terathopius ecaudatus
	(Daudin, 1800)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Circaetini
Rodzaj	Terathopius; Lesson, 1830
Gatunek	kuglarz
Synonimy
	Rodzaju: Helotarsus A. Smith, 1830; Therathopius Bonaparte, 1831; Teratophius Smith, 1833; Terathopias Blyth, 1840; Torathropius Jameson, 1840; Teratopius Lafresnaye, 1842; Gatunku: Falco ecaudatus Daudin, 1800; Helotarsus typicus A. Smith, 1830;
	Rodzaju: Helotarsus A. Smith, 1830; Therathopius Bonaparte, 1831; Teratophius Smith, 1833; Terathopias Blyth, 1840; Torathropius Jameson, 1840; Teratopius Lafresnaye, 1842; Gatunku: Falco ecaudatus Daudin, 1800; Helotarsus typicus A. Smith, 1830;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kuglarz^[11], akrobata (Terathopius ecaudatus) – gatunek dużego ptaka z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Terathopius. Występuje w Afryce Subsaharyjskiej i w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. Zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Taksonomia

Jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Terathopius^[11]^[12]. Nie wyróżnia się podgatunków^[12]^[13].

Etymologia

Terathopius (Terathopias, Teratopius, Teratophius, Therathopius, Torathropius): gr. τερας teras, τερατος teratos „cud, fenomen”; ωψ ōps, ωπος ōpos „wygląd”^[14].
Helotarsus: gr. ἡλος hēlos „guz, brodawka”; nowołac. tarsus „noga”, od gr. ταρσος tarsos „płaszczyzna stopy”^[15].
ecaudatus: nowołac. ecaudatus „bezogonowy, bez ogona”, od łac. ex- „brak, bez”; -caudatus „-ogonowy”, od cauda „ogon”^[16].
typicus: łac. typicus „typowy, typ”, od gr. τυπικος tupikos „typowy, zgodny z typem”, od τυπος tupos „typ”^[17].

Samiec w locie

Głowa młodego osobnika

Morfologia

Długość ciała 55–70 cm, rozpiętość skrzydeł 168–190 cm; masa ciała 1820–2950 g^[13]. Czarny brzuch i głowa, grzbiet brązowy, skrzydła w różnych odcieniach szarości. Dziób czerwono-pomarańczowy. Samica większa od samca.

Zasięg występowania

Kuglarz występuje od południowej Mauretanii i Senegambii na wschód do Sudanu, Erytrei i Etiopii, a następnie na południe (poza głównymi regionami zalesionymi) do Namibii i Południowej Afryki; także w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego, gdzie prawdopodobnie odbywa lęgi (przynajmniej zdarzało się to dawniej)^[13].

Ekologia

Biotop

Od sawann i równin po rejony górskie (wysokość do 4000 m n.p.m.).

Tryb życia

Dzienny tryb życia. Kuglarz należy do najchętniej latających jastrzębiowatych, podczas jednego dnia może przebyć do 500 km, lecąc z prędkością 50–80 km/h. Często żyje w stadach dochodzących do 50 osobników.

Pożywienie

Kuglarz żywi się głównie małymi ssakami, ptakami, płazami, a nawet rybami. W młodym wieku zjada głównie padlinę. Najczęściej poluje rzucając się z góry na ofiarę, chwyta także ptaki w locie. Potrafi ukraść zdobycz innemu drapieżnemu ptakowi.

Rozmnażanie

Kuglarze tworzą zwykle pary na całe życie. Gniazdo zakładają pomiędzy grudniem a czerwcem, najczęściej w lutym i marcu, zwykle na drzewie chlebowym lub akacji. Samica składa jedno, duże jajo, białe z czerwonobrązowymi plamkami. Wysiadują je oboje rodzice. Po wykluciu, pisklę jest kremowo-biało-brązowe. Przez pierwsze dni życia karmi je matka, potem dołącza się ojciec. Po 3 miesiącach pisklę uczy się latać, po 6 opuszcza gniazdo. Dojrzałość płciową osiąga w wieku trzech lat. Kuglarze żyją 12–15 lat.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kuglarz od 2020 roku jest klasyfikowany jako gatunek zagrożony (EN – Endangered); wcześniej, od 2009 roku miał status gatunku bliskiego zagrożenia (NT – Near Threatened), a jeszcze wcześniej uznawano go za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). W 2001 roku liczebność populacji szacowano na dziesiątki tysięcy osobników. Trend liczebności populacji oceniany jest jako silnie spadkowy ze względu na utratę siedlisk i zatrucia pestycydami lub zatrutymi przynętami^[10].

Kuglarz i ludzie

Kuglarz jest czczony przez afrykańskie plemiona, uważany za zwiastuna szczęścia. Europejczycy przybyli do Afryki tępili go, sądząc, że ptak porywa zwierzęta domowe.

Przypisy

↑ Terathopius ecaudatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ R.P. Lesson: Traité d’ornithologie, ou, Tableau méthodique des ordres, sous-ordres, familles, tribus, genres, sous-genres et races d’oiseaux: ouvrage entièrement neuf, formant le catalogue le plus complet des espèces réunies dans les collections publiques de la France. Bruxelles: Chez F.G. Levrault, 1931, s. 46. (fr.).
↑ ^a ^b A. Smith. A description of the birds inhabiting the South of Africa. „South African Quarterly Journal”. 1 (2), s. 110–111, 1830. (ang.).
↑ Ch.-L. Bonaparte. Saggio di una distribuzione inetodica degli Animali Vertebrati. „Giornale Arcadico di Scienze Lettere ed Arti”. 49, s. 36, 1831. (ang.).
↑ A. Smith. Letter on several Zoological Subjects. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 45, 1833. (ang.).
↑ E. Blyth: Aves. W: G. Cuvier: Cuvier’s Animal kingdom: arranged according to its organization, forming the basis for a natural history of animals, and an introduction to comparative anatomy: illustrated by three hundred engravings on wood. London: W.S. Orr and Co., 1840, s. 169. (ang.).
↑ W. Jameson. On the affinities of the Falconidæ; being an attempt at a natural arrangement of this family. „Calcutta Journal of Natural History”. 1, s. 319, 1840. (ang.).
↑ F. Lafresnaye: Bateleur. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle. T. 2. Paris: Au bureau principial de l’éditeur, 1842, s. 497. (fr.).
↑ F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l'Auteur, 1800, s. 54. (fr.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Terathopius ecaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-07] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Circaetini Sundevall, 1836 (wersja: 2018-06-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-04].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c A.C. Kemp, G.M. Kirwan & D.A. Christie: Bateleur (Terathopius ecaudatus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2020. [dostęp 2020-05-10]. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, Terathopius [dostęp 2018-08-04] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Helotarsus [dostęp 2018-08-04] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Ecaudata [dostęp 2018-08-04] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Typica [dostęp 2018-08-04] .

Bibliografia

The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Terathopius ecaudatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Lesson-2] R.P. Lesson: Traité d’ornithologie, ou, Tableau méthodique des ordres, sous-ordres, familles, tribus, genres, sous-genres et races d’oiseaux: ouvrage entièrement neuf, formant le catalogue le plus complet des espèces réunies dans les collections publiques de la France. Bruxelles: Chez F.G. Levrault, 1931, s. 46. (fr.).

[Smith-3] A. Smith. A description of the birds inhabiting the South of Africa. „South African Quarterly Journal”. 1 (2), s. 110–111, 1830. (ang.).

[Bonaparte-4] Ch.-L. Bonaparte. Saggio di una distribuzione inetodica degli Animali Vertebrati. „Giornale Arcadico di Scienze Lettere ed Arti”. 49, s. 36, 1831. (ang.).

[Smith1833-5] A. Smith. Letter on several Zoological Subjects. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 45, 1833. (ang.).

[Blyth-6] E. Blyth: Aves. W: G. Cuvier: Cuvier’s Animal kingdom: arranged according to its organization, forming the basis for a natural history of animals, and an introduction to comparative anatomy: illustrated by three hundred engravings on wood. London: W.S. Orr and Co., 1840, s. 169. (ang.).

[Jameson-7] W. Jameson. On the affinities of the Falconidæ; being an attempt at a natural arrangement of this family. „Calcutta Journal of Natural History”. 1, s. 319, 1840. (ang.).

[Lafresnaye-8] F. Lafresnaye: Bateleur. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle. T. 2. Paris: Au bureau principial de l’éditeur, 1842, s. 497. (fr.).

[Daudin-9] F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l'Auteur, 1800, s. 54. (fr.).

[iucn-10] BirdLife International, Terathopius ecaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-07] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-11] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Circaetini Sundevall, 1836 (wersja: 2018-06-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-04].

[ioc-12] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-07]. (ang.).

[hbwa-13] A.C. Kemp, G.M. Kirwan & D.A. Christie: Bateleur (Terathopius ecaudatus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2020. [dostęp 2020-05-10]. (ang.).

[14] The Key to Scientific Names ↓, Terathopius [dostęp 2018-08-04] .

[15] The Key to Scientific Names ↓, Helotarsus [dostęp 2018-08-04] .

[16] The Key to Scientific Names ↓, Ecaudata [dostęp 2018-08-04] .

[17] The Key to Scientific Names ↓, Typica [dostęp 2018-08-04] .

[11]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]