Krzysztof Birkenmajer
Krzysztof Ludwik Birkenmajer[2][3] (ur. 6 października 1929 w Warszawie, zm. 23 lutego 2019 w Krakowie) – polski geolog[2], speleolog[4] i polarnik[3]. Profesor nauk technicznych o specjalności stratygrafia, tektonika[2]. Był żonaty z polską geolog Franciszką Szymakowską.
| Data i miejsce urodzenia |
6 października 1929 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 lutego 2019 |
| Profesor nauk technicznych | |
| Specjalność: stratygrafia, tektonika | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Jagielloński, |
| Doktorat |
1957 |
| Profesura |
1973 |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN |
członek rzeczywisty[1] |
| Status PAU |
członek krajowy czynny |
| Funkcja Jednostka PAN |
Przewodniczący honorowy |
| Praca naukowa | |
| Instytut |
Nauk Geologicznych PAN |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujBył synem Józefa Birkenmajera, tłumacza, slawisty, historyka literatury i krytyka literackiego oraz Marii Jętkiewiczówny[5]. Józef Birkenmajer zginął jako żołnierz 26 września 1939 roku w obronie Warszawy. Osierocony Krzysztof po wybuchu wojny był uczniem tajnych kompletów gimnazjalnych w Warszawie. Naukę kontynuował po przeniesieniu się w 1944 r., po upadku powstania warszawskiego, do Krakowa, gdzie w następnym roku podjął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza, a dwa lata później zdał maturę[6].
Studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJ (ukończone w 1950[2]) i na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (ukończone w 1954[2]). Od 1954 r. do emerytury pracował w Zakładzie (przekształconym w Instytut) Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie[7]. W 1956 obronił doktorat[3] na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Większość swojej kariery spędził w Instytucie Nauk Geologicznych PAN w Krakowie. W 1959 uzyskał habilitację[3], a w 1967 został profesorem[2].
W latach 1951–1952 uczestniczył w wyprawach odkrywczych do jaskiń tatrzańskich: Jaskini Miętusiej, Szczeliny Chochołowskiej, Jaskini za Siedmiu Progami i in. W tych samych i następnych latach badał jaskinie w Pieninach i w pienińskim pasie skałkowym. W 1952 został członkiem Klubu Grotołazów[4]. Od 1956 badał geologię Spitsbergenu, jako uczestnik trzynastu ekspedycji badawczych[3] i współorganizator polskiej bazy naukowej w fiordzie Hornsund. Uczestniczył w dwóch wyprawach geologicznych na Grenlandię[3] w 1971 i 1976 roku. Od 1977 brał udział w siedmiu ekspedycjach na Antarktydę Zachodnią[3]. Łącznie na Spitsbergen, Antarktydę i Grenlandię podróżował jako uczestnik 23 wypraw naukowych, odkrył i opisał liczne formacje, z czego tylko na Antarktydzie wprowadził ponad 200 nazw geograficznych związanych z Polską. Jego imieniem nazwano ok. 10 nowych kopalnych rodzajów i gatunków[7].
Opublikował około 500 prac geologicznych[7]. Jest także autorem ponad 20 szczegółowych map geologicznych oraz około 200 artykułów popularnonaukowych, sprawozdań i wspomnień, a także 5 skryptów uczelnianych i 4 książek, poświęconych polskim działaniom w krajach polarnych[6]. Do głównych tematów badawczych należały badania pienińskiego pasa skałkowego i badania geologiczne obszarów polarnych[3], geologia Karpat, Dolnego Śląska, Wschodnich Alp, Spitsbergenu, Grenlandii i Antarktyki[7]. Jest współautorem szeregu opracowań wieku kenozoicznych andezytów i bazaltów Polski. Był również redaktorem kilku serii wydawniczych, m.in. takich jak: Studia Geologia Polonica, Geological Results of the Polish Spitzbergen Expeditions, Geological Results of the Polish Antarctic Expeditions, Postępy Nauk Geologicznych, a także członkiem szeregu polskich i zagranicznych komitetów redakcyjnych[6]. Współpracował z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Jako visiting professor prowadził zajęcia na uniwersytecie w Kopenhadze, prowadził również wykłady m.in. w Norwegii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Francji, Niemczech i USA[6].
Jego wyjątkowe związki z Pieninami spowodowały, że przez 28 lat (1967–1995) był wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Pienińskiego Parku Narodowego[6]. W latach 1992–1996 był również sekretarzem Międzynarodowego Komitetu Badań Antarktyki[3]. Od 1989 był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1997 był honorowym członkiem Akademii Rumuńskiej[8] oraz członkiem Polskiego Towarzystwa Geologicznego[9]. Posiadał tytuł członka zagranicznego Akademii Nauk w Nowym Jorku[6].
Należał do grona członków założycieli Klubu Polarnego Polskiego Towarzystwa Geograficznego (1974). W 2013 roku został wyróżniony godnością członka honorowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Był również członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Austriackiego Towarzystwa Geologicznego i Amerykańskiego Towarzystwa Geologicznego[6].
Zmarł 23 lutego 2019 roku[7]. Został pochowany 5 marca 2019 r. na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[6].
Publikacje
edytuj- Przewodnik geologiczny po Pienińskim Pasie Skałkowym, cz. I-IV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1958
- Pod znakiem białego niedźwiedzia. Wydawnictwa Nasza Księgarnia, Warszawa, 1961
- Polarne drogi i bezdroża. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1975
- Lodospady szmaragdowe. Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wrocław, 1987
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2002)[11]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1984)[6]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1962)[6]
- Złoty Krzyż Zasługi (1959)[6]
- Za działalność w ruchu oporu w czasie okupacji otrzymał Krzyż Armii Krajowej oraz nominację na podporucznika Wojska Polskiego, nadaną w roku 2000 przez Prezydenta RP[6].
- Medal 100-lecia Akademii Umiejętności
Przypisy
edytuj- ↑ BIRKENMAJER, Krzysztof [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-01] (pol.).
- ↑ a b c d e f Prof. zw. dr inż. cz Krzysztof Ludwik Birkenmajer, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2019-02-26].
- ↑ a b c d e f g h i Magdalena Bajer, Birkenmajerowie. Forum Akademickie nr 9, 1999.
- ↑ a b Birkenmajer Krzysztof w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej.
- ↑ Tomasz Napierała, Zmarł Profesor Krzysztof Ludwik Birkenmajer [online], Polskie Towarzystwo Geograficzne (PTG), 27 lutego 2019 [dostęp 2023-02-01] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Stefan Witold Alexandrowicz. Krzysztof Birkenmajer 6 X 1929 – 23 II 2019. „Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności”. Rok 2019, s. 241-245, 2020. Polska Akademia Umiejętności. (pol.).
- ↑ a b c d e Zmarł prof. Krzysztof Birkenmajer - wybitny polarnik i geolog [online], Nauka w Polsce [dostęp 2019-03-01] (pol.).
- ↑ Academia Română: Lista completă a membrilor de onoare din străinătate (în ordine alfabetică). [dostęp 2008-11-10]. (rum.).
- ↑ Lista członków Polskiego Towarzystwa Geologicznego, stan na 31 stycznia 1971, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego Tom XL-1970, Zeszyt 3-4, Kraków 1971.
- ↑ * Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, str. 95
- ↑ M.P. z 2002 r. nr 57, poz. 778
Bibliografia
edytuj- Magdalena Bajer, Birkenmajerowie. Forum Akademickie nr 9, 1999
- http://www.arctowski.pl/?act=k22 – lista uczestników wypraw do stacji Arctowskiego
- Sprawy Nauki, 11, 2005. Lista i biogramy nagrodzonych przez prezesa rady ministrów [1]
- Antoni Jackowski, Zmarł Profesor Krzysztof Ludwik Birkenmajer. Polskie Towarzystwo Geograficzne, 2019.
Linki zewnętrzne
edytuj- Krzysztof Birkenmajer – artykuły w bibliotece Polona