Krystyna Zachwatowicz
Krystyna Anna Zachwatowicz-Wajda (ur. 16 maja 1930 w Warszawie) – polska historyczka sztuki i scenografka teatralna i filmowa, profesorka sztuk plastycznych (2005)[1]; współtwórczyni i aktorka kabaretu „Piwnica pod Baranami”.
 Krystyna Zachwatowicz (2005) | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 maja 1930 |
|---|---|
| Zawód | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujW czasie II wojny światowej była członkinią Szarych Szeregów, brała też udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka i łączniczka poczty harcerskiej[2][3]. Po wojnie zaczęła uprawiać narciarstwo – w latach 1950–1954 należała do kadry narodowej w sekcji narciarskiej AZS Zakopane, a w latach 1950–1952 była członkinią Krakowskiego Klubu Wysokogórskiego[2][3]. Podczas przygotowań do mistrzostw Polski uległa wypadkowi, po którym na stałe zrezygnowała ze sportu[3]. Wówczas postanowiła dokończyć podjęte wcześniej studia – jest absolwentką historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (1952) i uzyskała dyplom na Wydziale Scenografii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki (1958)[2][3].
Kariera zawodowa
edytujPrzygotowywała scenografie do spektakli w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie (1958–1959), Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1970–1971) i Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1970–1999). W dorobku artystycznym ma projekty scenografii i kostiumów do ponad stu pięćdziesięciu inscenizacji teatralnych, przedstawień operowych i spektakli Teatru Telewizji. Jako kostumografka i scenografka kilkukrotnie współpracowała również z Andrzejem Wajdą przy jego realizacjach teatralnych i filmowych[4].
W latach 1957–1972 występowała w Piwnicy pod Baranami[4]. W swoim aktorskim dorobku ma role w filmach Andrzeja Wajdy. Po raz pierwszy pojawiła się w filmie w epizodycznej roli w Samsonie (1961). Następnie zagrała jedną z głównych ról w Człowieku z marmuru (1976), wcielając się w Hankę Tomczyk, żonę Mateusza Birkuta. Kontynuowała ją w Człowieku z żelaza (1981). Zagrała także Kazię, najstarszą z tytułowych panien w Pannach z Wilka (1979), mamę Witka w Kronice wypadków miłosnych (1985), matkę Szlomy w Korczaku (1990), kawiarkę w Panu Tadeuszu (1999) i panią Gretę, asystentkę profesora medycyny sądowej w Katyniu (2007).
W 1990 habilitowała się na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 2001 kierowała tamtejszą Katedrą Scenografii. W 2005 otrzymała tytuł profesora sztuk pięknych. W 2006 z jej inicjatywy na Wydziale Malarstwa krakowskiej ASP utworzono kierunek Scenografia[4]. W 2014 otrzymała tytuł doktor honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie[2].
Działalność społeczna i polityczna
edytujW sierpniu 1980 dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[5]. Od września 1980 należała do NSZZ „Solidarność”, brała udział w pracach Komisji Ekspertów ds. Kultury przy Prezydium NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze[4]. W stanie wojennym działała w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom[2].
Jest członkinią Rady Programowej Stowarzyszenia „Otwarta Rzeczpospolita”[2].
W 1988 z Andrzejem Wajdą założyła Fundację Kyoto–Kraków, w której od 2016 pełni funkcję prezesa[2][4].
Została członkinią honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[6] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015[7]. Była członkinią Komitetu Honorowego Społecznych Obchodów 70. rocznicy akcji „Wisła” (2017)[8]. W październiku 2020 wsparła protest przeciwko zaostrzeniu przepisów dotyczących aborcji w Polsce i zaprotestowała przeciwko użyciu symbolu znaku Polski Walczącej przez Jarosława Kaczyńskiego podczas wygłoszonego oświadczenia[9].
Życie prywatne
edytujJest córką prof. Jana Zachwatowicza i Marii Chodźko-Zachwatowicz oraz wnuczką prof. Witolda Chodźki. W styczniu 1974 zawarła związek małżeński z Andrzejem Wajdą, który trwał do jego śmierci w październiku 2016.
Filmografia (aktorska)
edytuj| Rok | Tytuł | Rola | Uwagi |
|---|---|---|---|
| 1961 | Samson | Wiśka, pracownica fotoplastikonu | film dramatyczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| Drugi człowiek | artystka występująca w Piwnicy pod Baranami | film obyczajowy, reżyseria: Konrad Nałęcki | |
| 1976 | Człowiek z marmuru | Hanka Tomczyk, żona Birkuta | film polityczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 1979 | Panny z Wilka | Kazia | film psychologiczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 1981 | Człowiek z żelaza | Hanka Tomczyk, żona Birkuta | film polityczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 1985 | Kronika wypadków miłosnych | matka Witka | film psychologiczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 1990 | Korczak | matka Szlomy | film biograficzny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 1999 | Pan Tadeusz | kawiarka | film kostiumowy, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 2002 | Na dobre i na złe | Róża Lewandowska, sąsiadka Karola (odcinek: 122) | serial telewizyjny, reżyseria: Maciej Dejczer |
| 2007 | Katyń | pani Greta | film dramatyczny, reżyseria: Andrzej Wajda |
| 2012 | Wachlarz | głos starej kobiety | film animowany, reżyseria: Kamila Grzybowska |
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 października 1998)[10]
- Krzyż Armii Krajowej (1981, przyznany za udział w Powstaniu Warszawskim)[11]
- Srebrny Medal Cracoviae Merenti (1995, wspólnie z mężem Andrzejem Wajdą)
- Medal Księcia Mściwoja II (2023)[12]
- Złote Promienie z Rozetą Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia, 29 kwietnia 2013)[13]
Nagrody
edytuj- 1973 – nagroda na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie za scenografię do filmu „Wesele”
- 2003 – Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsze kostiumy do filmu „Zemsta”
- 2011 – Nagroda Miasta Krakowa (wspólnie z mężem Andrzejem Wajdą)
- 2011 – Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”[14]
- 2016 – Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora (wraz z mężem Andrzejem Wajdą)[15]
- 2020 – Medal „Za mądrość obywatelską” przyznany przez miesięcznik „Kraków”[16]
Przypisy
edytuj- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 lutego 2005 r. nr 115-2-05 o nadaniu tytułu profesora (M.P. z 2005 r. nr 30, poz. 410).
- ↑ a b c d e f g Profesor Krystyna Zachwatowicz-Wajda [online], Uniwersytet Pedagogiczny, 24 listopada 2014 [dostęp 2015-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02].
- ↑ a b c d Dariusz Dobek, Planty latem w słońcu najlepiej się do tego nadają [online], Onet Sport, 19 czerwca 2020.
- ↑ a b c d e Krystyna Zachwatowicz-Wajda [online], Fundacja Kyoto-Kraków.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
- ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-20].
- ↑ Barbara Sowa, Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista [online], Dziennik.pl, 16 marca 2015 [dostęp 2015-03-21].
- ↑ Obchody 70 rocznicy akcji „Wisła” [online], Przegląd Polityczny [dostęp 2017-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-03].
- ↑ Kaczyński z "kotwicą" w klapie. Uczestniczki Powstania Warszawskiego oburzone [online], wiadomosci.dziennik.pl, 28 października 2020 [dostęp 2020-10-31] (pol.).
- ↑ M.P. z 1998 r. nr 45, poz. 629 „za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej, za zasługi dla kultury”.
- ↑ Krystyna Zachwatowicz [online], Narodowy Stary Teatr w Krakowie [dostęp 2014-10-16] (pol.).
- ↑ Medale Św. Wojciecha i Księcia Mściwoja II od Rady Miasta Gdańska [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-10-01].
- ↑ Order Wschodzącego Słońca dla Krystyny Zachwatowicz [online], Radio Kraków, 29 kwietnia 2013 [dostęp 2014-10-16] (pol.).
- ↑ Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny” [online], Urząd Miejski w Gdańsku, 16 września 2011 [dostęp 2015-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-07] (pol.).
- ↑ Państwo Krystyna Zachwatowicz-Wajda i Andrzej Wajda zostali Laureatami XVII edycji Nagrody im. prof. Aleksandra Gieysztora [online], Citi Handlowy [dostęp 2016-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-19].
- ↑ Państwo Krystyna Zachwatowicz-Wajdowa z medalem „Za mądrość obywatelską”! [online], Miesięcznik Kraków [dostęp 2020-04-14].
Linki zewnętrzne
edytuj- Krystyna Zachwatowicz w bazie IMDb (ang.)
- Krystyna Zachwatowicz w bazie filmpolski.pl
- Krystyna Zachwatowicz w bazie Filmweb
- Krystyna Zachwatowicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-05-13].
- Krystyna Zachwatowicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”