Kryptomeria japońska

Kryptomeria japońska
	; Drzewo w mieście Nara w Japonii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	kryptomeria
Gatunek	kryptomeria japońska
	Nazwa systematyczna
	Cryptomeria japonica (Thunb. ex L.f.) D.Don; Trans. Linn. Soc. London 18: 167 1841
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kryptomeria japońska, szydlica japońska (Cryptomeria japonica) – gatunek zimozielonych drzew iglastych z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Cryptomeria^[5]. W naturze rośnie w wilgotnych lasach górskich^[6]. Jest gatunkiem bardzo zmiennym – wyróżnia się dwie odmiany geograficzne (jedna występuje w Japonii, druga w Chinach) oraz liczne formy i kultywary, z których 'Elegans' jest częściej spotykany w uprawie niż forma typowa^[6]. Roślina uprawiana jest jako ozdobna i dla drewna^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje naturalnie w Japonii i w Chinach, poza tym jest rozpowszechniony w uprawie. W Japonii występuje odmiana var. japonica rosnąca w czystych lub mieszanych lasach od wyspy Kiusiu na południu po północne krańce wyspy Honsiu. Odmiana ta została introdukowana do lasów na wyspie Tajwan oraz w Chinach. W Chinach naturalnie występuje odmiana var. sinensis. Jej zasięg obejmuje prowincje Fujian, Jiangxi, Syczuan, Junnan i Zhejiang, ale jest też sadzona w lasach także w innych prowincjach^[7].

Morfologia

Kwiaty męskie zebrane w strobilach
Szyszki i nasiona.
Listowie
Drewno
Pień młodego drzewa, Ogród botaniczny PAN w Powsinie, Polska
Pień starego drzewa, Tateyama, Japonia

Pokrój: Zimozielone drzewo osiągające zazwyczaj 50 m wysokości, choć znane są okazy sięgające 65 m. Pień jest smukły, osiąga zwykle do 3 m średnicy^[7]. Kształt korony młodych drzew jest piramidalny i luźny, u starszych drzew korona się zagęszcza i przybiera kształt kopulasty^[8]. Konary są zwykle rozpostarte poziomo i wyrastają w okółkach. Rozgałęzienia dalszych rzędów zwykle zwisają, przy czym pędy jednoroczne są zielone. Kora na pniu ma kolor czerwonobrązowy lub ciemnoszary i jest włóknista^[7].
Liście: Szydlaste igły długości 6-18 mm. Igły wyrastające wiosną są krótsze od letnich. Ułożone są skrętolegle w 5 rzędach. Są zwykle mniej lub bardziej zagięte do przodu. Mają barwę zieloną lub niebieskawozieloną. Na wierzchołku są długo zaostrzone, przekrój mają romboidalny, a u nasady długo zbiegają po pędzie^[7]^[8].
Organy generatywne: Kwiaty są rozdzielnopłciowe. Męskie skupione są w owalne lub owalno-elipsoidalne strobile skupione po 6–35 na końcach dwuletnich pędów. Strobile osiągają od ok. 2,5 do 5, rzadko 8 mm długości. Mają najpierw kolor fioletowoczerwony, dojrzałe żółkną. Strobile składają się z wielu mikrosporofili ułożonych spiralnie i zawierających najczęściej po 4–5 woreczków pyłkowych. Kuliste strobile żeńskie wyrastają pojedynczo lub w skupieniach po kilka. Mają średnicę ok. 1–2 cm. Złożone są z 20–30 łusek nasiennych, których zaostrzone końce odstają. Na szczycie często wyrasta pęczek igieł lub dochodzi do proliferacji – przerośnięcia szyszki przez pęd. Szyszki dojrzewają i drewnieją w ciągu jednego roku, lecz utrzymują się na drzewie jeszcze przez 1–2 lata^[8]^[7].
Nasiona: Powstają po 2 do 5 na każdej łusce nasiennej. Mają barwę brązową lub ciemnobrązową, długość ok. 4–6 mm i szerokość 2–3 mm. Ich kształt jest nieco nieregularny, zwykle są kanciaste i zaopatrzone w wąskie skrzydełka o szerokości ok. 0,2 mm^[7].
Gatunki podobne: Ze względu na liście roślina przypomina pochodzącą z australijskiej wyspy Norfolk araukarię wyniosłą i rosnącego w Ameryce Północnej mamutowca olbrzymiego. Oba te gatunki różnią się znacząco m.in. budową organów generatywnych. Mamutowiec ma poza tym liście ułożone w trzech rzędach^[8].

Zastosowanie

Drzewa tego gatunku cenione są jako rośliny ozdobne i surowiec do produkcji bezżywicznego drewna^[8]. Obie odmiany są sadzone w lasach w Azji wschodniej^[7]. Stare okazy rosną w Japonii nierzadko przy pałacach i świątyniach. Gatunek sadzony jest także jako roślina ozdobna poza swoim zasięgiem. W Europie środkowej ze względu na większą mrozoodporność uprawiana jest głównie odmiana japońska var. japonica^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ Cryptomeria japonica. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).
↑ Cryptomeria japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Rodzaj obejmuje także wymarły, oligoceński gatunek Cryptomeria yunnanensis. Patrz: Wen-Na Ding, Lutz Kunzmann, Tao Su, Jian Huang i Zhe-Kun Zhou. A new fossil species of Cryptomeria (Cupressaceae) from the Rupelian of the Lühe Basin, Yunnan, East Asia: Implications for palaeobiogeography and palaeoecology. „Review of Palaeobotany and Palynology”. 248, s. 41–51, 2018. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2017.09.003. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 34. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher J. Earle: Cryptomeria. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 185-188. ISBN 83-01-05225-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[tpl-3] Cryptomeria japonica. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).

[iucn-4] Cryptomeria japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] Rodzaj obejmuje także wymarły, oligoceński gatunek Cryptomeria yunnanensis. Patrz: Wen-Na Ding, Lutz Kunzmann, Tao Su, Jian Huang i Zhe-Kun Zhou. A new fossil species of Cryptomeria (Cupressaceae) from the Rupelian of the Lühe Basin, Yunnan, East Asia: Implications for palaeobiogeography and palaeoecology. „Review of Palaeobotany and Palynology”. 248, s. 41–51, 2018. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2017.09.003. (ang.).

[philips-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 34. ISBN 0-333-73003-8.

[gymnosperm-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher J. Earle: Cryptomeria. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 185-188. ISBN 83-01-05225-2.

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]