Krynycia (obwód tarnopolski)
Krynycia (ukr. Криниця; do 1978 roku Korościatyn) – wieś na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie czortkowskim[1], przy drodze z Iwano-Frankiwska do Buczacza. W 2001 roku liczyła 631 mieszkańców.
 Dawny kościół katolicki w Korościatynie (obecnie cerkiew) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Wysokość |
279 m n.p.m. |
| Populacja (2001) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+380 3241 |
| Kod pocztowy |
81643 |
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 49°03′19″N 25°06′27″E/49,055278 25,107500
| |
Historia
edytujPierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1454 roku. Wieś prawa wołoskiego Korościatyń, położona była w drugiej połowie XV wieku w ziemi halickiej województwa ruskiego[2].
Od 1884 r. przez wieś przechodziła Galicyjska Kolej Transwersalna, która prowadziła z Čadcy na Słowacji do Husiatyna, leżącego na ówczesnej granicy Austro-Węgier z Rosją[3].
We wsi dominowała ludność polska, która do końca XIX wieku należała do parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia Matki Bożej w Monasterzyskach. W 1905 r. we wsi erygowano nową parafię. Stało się to dzięki właścicielce ziemskiej Józefie Starzyńskiej, która ufundowała murowany kościół. Nowa parafia weszła w skład dekanatu Buczacz, należącego do archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. W 1936 r. parafia liczyła 1476 wiernych, z których 875 mieszkało w samym Korościatynie, 360 w Komarówce, 141 w Wyczółkach oraz 100 na Dębowicy, osadzie powstałej po I wojnie światowej i leżącej w granicach miasta Monasterzyska. Na terenie parafii, w osadzie Huta Szklana pod Komarówką, znajdowała się również kaplica pw. św. Jana Nepomucena[4].
W okresie międzywojennym Korościatyn wchodził w skład powiatu buczackiego województwa tarnopolskiego. W 1939 r. we wsi znajdowała się szkoła, stacja i 156 zagród. Mieszkało 920 osób. Było 206 rodzin polskich, 4 ukraińskie i jedna żydowska. Działała ochotnicza straż pożarna i kilka organizacji kościelnych. Po wybuchu Korościatyn i okoliczne miejscowości zajęte zostały przez Sowietów, w lipcu 1941 r. przez Niemców, a w lipcu 1944 r. znów przez Sowietów[5].
28 lutego 1944 roku, około godziny osiemnastej, miejscowość została napadnięta przez oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, wspierane przez okoliczną ludność ukraińską. Podczas napadu na stacji kolejowej i we wsi zamordowano łącznie 156 osób[6], w tym kilkanaścioro dzieci w wieku od 4 do 12 lat. Udało się ustalić tożsamość jedynie 117 zabitych. Spaleniu uległy wszystkie zabudowania oprócz kościoła i plebanii.
1 marca Niemcy sfilmowali zgliszcza wsi i wykonali zdjęcia ofiar. Następnego dnia większość z nich pochowano na cmentarzu w Korościatynie we wspólnej mogile oznaczonej dziś drewnianym krzyżem bez żadnych napisów. Polacy, którzy ocaleli z rzezi, przenieśli się do Monasterzysk. Po wojnie zostali przesiedleni na Dolny Śląsk, głównie do Lwówka Śląskiego, Chojnowa, Borowa i Strzelina[7]. Na ich miejscu po 1945 roku osadzono Łemków spod Krynicy, którzy nadali wsi obecną nazwę. Linii kolejowej, zniszczonej w czasie wojny przez Niemców, nie odbudowano[3].
Od 2001 roku w uroczysku „Byczowa” obok chutora Dubrowycia co roku odbywa się festiwal Dzwony Łemkiwszczyny.
.jpg)
Cerkiew
edytujWe wsi znajduje się dawny murowany kościół rzymskokatolicki pw. Narodzenia Matki Boskiej z początku XX wieku (konsekrowany przez arcybiskupa Józefa Webera 8 września 1901 roku[8]). Jest to budowla na planie krzyża, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium oraz krótkimi ramionami transeptu. Fasadę zwieńczoną krzywoliniowym szczytem flankują dwie wieże zakończone neobarokowymi hełmami. Świątynia, służąca po wojnie jako magazyn, została po 1990 roku wyremontowana i przekształcona w greckokatolicką cerkiew Narodzenia Matki Bożej[9].[10]
Ludzie związani ze wsią
edytuj- Marceli Machnowski – naczelnik stacji kolejowej we wsi w 1885 roku[11], 1886[12]
- ks. Mieczysław Krzemiński, proboszcz parafii w Korościatynie w l. 1942 r. - 1945[13].
- prof. Gabriel Turowski - jako ministrant towarzyszył księdzu w pochówku polskich cywili zabitych podczas masowych mordów w Korościatynie[14].
- Alojzy Zappe - absolwent prawa na Uniwersytecie Lwowskim, naczelnik stacji kolejowej we wsi (do 1935 r.).
- Jadwiga Zappe i Irena Zappe, córki Alojzego, animatorki polskiego powojennego środowiska we Lwowie, laureatki Nagrody Kustosz Pamięci Narodowej[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Про утворення та ліквідацію районів [online], Офіційний вебпортал парламенту України [dostęp 2023-03-14] (ukr.).
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222.
- ↑ a b Kolej Stanisławów – Husiatyn [online], Nowy Kurier Galicyjski, 25 marca 2022 [dostęp 2022-08-31] (pol.).
- ↑ Zagłada Korościatyna [online], www.lwow.com.pl [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, 2007.
- ↑ Rąkowski podaje liczbę 157.
- ↑ Jan Zaleski, Kronika Życia, 2010.
- ↑ Korościatyn. „Kurjer Stanisławowski”. 837, s. 1, 6 października 1901.
- ↑ Grzegorz Rąkowski: Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie zachodniej. Część II: Podole. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, s. 301.
- ↑ Alojzy Zappe [online], geni_family_tree [dostęp 2023-02-18] (pol.).
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1885. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1885, s. 487.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1886. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1886, s. 486.
- ↑ Korościatyn – miejsce pojednania [online], Studio Wschód [dostęp 2023-02-18].
- ↑ Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich, pod red. Witolda Listowskiego, Kędzierzyn-Koźle 2012, s. 186. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Irena (1919–2013) i Jadwiga Zappe [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-02-18] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Andrzej Betlej: Kościół parafialny p. w. Narodzenia Najśw. Panny Marii w Korościatynie. [W:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej. Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 18. Kraków: wyd. Antykwa, drukarnia Skleniarz, 2010, 386 s., 509 il. ISBN 978-83-89273-79-6.
Linki zewnętrzne
edytuj- Korościatyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 415.
- Korościatyn podczas II W.Ś.
- Zagłada Korościatyna. [dostęp 2009-10-13].