Wikipedia

Kruszyniany

wieś w województwie podlaskim

Kruszyniany (biał. Крушыняны/Krušyniany[6]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki[5][7].

Kruszyniany
wieś
Ilustracja
Główna ulica Kruszynian
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

sokólski

Gmina

Krynki

Wysokość

138–157 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

83[2][3]

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

16-120[4]

Tablice rejestracyjne

BSK

SIMC

0032649[5]

Położenie na mapie gminy Krynki
Mapa konturowa gminy Krynki, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kruszyniany”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kruszyniany”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kruszyniany”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, blisko dolnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Kruszyniany”
Ziemia53°10′38″N 23°48′45″E/53,177222 23,812500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieś położona w pobliżu rzeki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m. Kruszyniany leżą na historycznej Grodzieńszczyźnie, położone były w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, na obszarze ekonomii grodzieńskiej[8].

Historia

edytuj

Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVII. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany, jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami, walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi.

 
Meczet w Kruszynianach
 
Kamień z czerwca 1979 upamiętniający 300 lecie osiedlenia przez króla Jana III Sobieskiego Tatarów w miejscowościach Kruszyniany, Nietupa i Łużany

W 1915 r. w związku z wybuchem I wojny światowej i niepowodzeniami Armii Imperium Rosyjskiego na froncie wschodnim większość ludności prawosławnej i tatarskiej Kruszynian masowo ewakuowała się w czasie bieżeństwa w głąb Rosji, gdzie przebywała na wygnaniu parę lat. Powroty do wsi rozpoczęły się po 1918 r., czyli po wybuchu rewolucji październikowej, i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Znaczna część mieszkańców Kruszynian nie powróciła jednak z Rosji[9].

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku, wieś Kruszyniany liczyła 54 domostwa i 364 mieszkańców. Miejscowość zamieszkiwana była wówczas przez wiernych 4 wyznań monoteistycznych. Najwięcej mieszkańców w liczbie 170 zadeklarowało wyznanie prawosławne, 141 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 32 wyznanie mahometańskie, a pozostałych 21 zgłosiło wyznanie mojżeszowe. Ponadto Kruszyniany zamieszkiwane były przez przedstawicieli trzech narodowości. Większość mieszkańców w liczbie 201 zgłosiła polską przynależność narodową, 142 zadeklarowało białoruską przynależność narodową, a pozostałe 21 narodowość żydowską. W owym czasie miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim[10].

Po II wojnie światowej lokalną wspólnotę muzułmańską zasilili repatrianci muzułmańscy z terenów Białoruskiej SRR.[potrzebny przypis]

 
Jurta tatarska w Kruszynianach

W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi znajduje się parafia prawosławna) i rzymskokatolickiego (wierni tej denominacji należą do parafii w Krynkach[11]). Mieszkańcy wsi posługiwali się wówczas dialektem języka białoruskiego zwanym przez nich językiem prostym[9]. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska[12][13].

W Kruszynianach znajdowała się strażnica WOP.

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kruszyniany, po jej zniesieniu w gromadzie Górka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

W nocy z 28/29 czerwca 2014 r. zarówno meczet w Kruszynianach jak i miejscowy cmentarz muzułmański padły ofiarą aktu wandalizmu i profanacji. Na zabytkowych ścianach świątyni oraz na blisko 30 nagrobkach wymalowano sprejem symbole polski walczącej oraz rysunki świni, zwierzęcia uważanego w islamie za nieczyste[14]. Oburzyło to mieszkańców wsi, którzy pomimo dzielących ich różnic narodowościowo-religijnych natychmiast przystąpili do odnowy zdemolowanych obiektów. W maju 2015 r. prokuratura umorzyła śledztwo w tej sprawie z powodu niewykrycia sprawców[15].

Ochronie zabytkowych Kruszynian ma służyć park krajobrazowy dorzecza Świsłoczy[16].

W związku z kryzysem migracyjnym na granicy z Białorusią, jaki nastąpił w połowie 2021 r., miejscowość i okolice objęte zostały stanem wyjątkowym[17].

Zabytki

edytuj
 
Cmentarz muzułmański w Kruszynianach
 
Hodowla koni w Kruszynianach

Inne obiekty

edytuj

Atrakcje turystyczne w pobliżu wsi

edytuj
  • Szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany, zbudowany w 2006 roku – ma początek i koniec w Kruszynianach
  • Rezerwat Nietupa, zwany potocznie „Czarny Roh” („Czarny Róg”)
  • Liczne punkty widokowe, m.in. Kosmata Góra
  • Na terenie wsi zlokalizowane są restauracje z regionalnym tatarskim jedzeniem

Zobacz też

edytuj


Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62787
  2. ↑ Wieś Kruszyniany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-10-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 624 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Крушыняны, вёска. Radzima.net. [dostęp 2016-06-21].
  7. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. ↑ Stanisław Alexandrowicz (rec.), Jacek Sobczak, Położenie prawne ludności tatarskiej w Wielkim Księstwie Litewskim, [w:] „Studia Podlaskie”, t. 1, red. nacz. Michał Gnatowski, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1990, s. 306, ISSN 0867-1370.
  9. ↑ a b Tam zostało moje dzieciństwo. Stefan Mustafa Jasiński, imam z Malawicz Górnych. [w:] Co nam zostało z bieżeństwa? [on-line]. biezenstwo.pl. [dostęp 2016-07-29].
  10. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 42 (33).
  11. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  12. ↑ Województwo białostockie – KAW 1980.
  13. ↑ Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku, „Znad Wilii”, nr 4 (68) z 2016 r., s. 77-82, 2016.
  14. ↑ Meczet w Kruszynianach celem ataku wandali. tvn24.pl, 2014-06-29. [dostęp 2018-07-27].
  15. ↑ Łukasz Wiśniewski: Zniszczony meczet i mizar w Kruszynianach. Sprawcy brak. bialystokonline.pl. [dostęp 2015-05-08].
  16. ↑ Ryszard Minko, Są plany, by powstał nowy park krajobrazowy dorzecza Świsłoczy - w trosce o zabytkowe Kruszyniany [online].
  17. ↑ Gdzie obowiązuje stan wyjątkowy? Oto lista miejscowości. Forsal.pl, 2021-09-02. [dostęp 2021-10-28].
  18. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  19. ↑ Tatarskim szlakiem. Kruszyniany i okolice. Przewodnik. Kruszyniany 2010, s. 11.
  20. ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kruszyniany&oldid=75102435”