Krater Chicxulub
Krater Chicxulub – ziemski krater uderzeniowy w Meksyku, pogrzebany pod warstwą osadów na półwyspie Jukatan i na dnie Zatoki Meksykańskiej; środek znajduje się w pobliżu miejscowości Chicxulub, od której został nazwany.
| |
| Ciało niebieskie | |
|---|---|
| Średnica krateru |
150 km |
| Głębokość krateru |
1 km |
| Wiek | |
Położenie na mapie Meksyku  | |
 21°24′N 89°31′W/21,400000 -89,516667
| |
Krater ma około 150 km średnicy, z zewnętrznym pierścieniem o średnicy ok. 240 km[3] (starsze oszacowania podają inne wartości, np. 180 km[4]) i około 1 km głębokości. Jego początkowa głębokość wynosiła około 30 km[5]. Struktura uderzeniowa pochodzi z przełomu kredy i paleogenu, sprzed 66,038 mln lat[1][2] (według niektórych jest około 300 tysięcy lat starsza[6]).
Skutki
edytujKrater powstał na skutek upadku komety lub dużej planetoidy. Uderzenie wyzwoliło energię ok. 4×1023 J, równoważną eksplozji ok. 100 teraton TNT)[7][8]. Taki efekt mogło mieć uderzenie planetoidy o średnicy 10 km i masie biliona ton[9], przy prędkości 20 km/s[10], bądź uderzenie komety o mniejszej masie, lecz poruszającej się ze znacznie większą prędkością[11]. Symulacje komputerowe przeprowadzane przez zespół z Imperial College London w 2020 roku jako najprawdopodobniejsze wskazały uderzenie z kierunku północno-wschodniego pod kątem około 60°. Eksplozja spowodowała emisję związków siarki, które w postaci aerozoli zablokowały promienie słoneczne, zatrzymując fotosyntezę i gwałtownie ochładzając klimat[12].
Wywołana upadkiem fala tsunami spustoszyła wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Wyrzucony w powietrze materiał mógł unosić się w atmosferze przez kilka lat, doprowadzając do zmian klimatycznych podobnych do zimy nuklearnej.
Związek z wymieraniem
edytujPowstanie krateru Chicxulub zbiegło się w czasie z wielkim wymieraniem kończącym okres kredowy, w którym wyginęło wiele grup zwierząt, m.in. dinozaury, pterozaury, amonity, belemnity i większość gatunków otwornic. Teorię tłumaczącą wymieranie kredowe upadkiem ciała niebieskiego o średnicy około 10 km przedstawili w 1980 roku Luis i Walter Alvarezowie oraz Frank Asara i Helen Michel[13]. Dowodem ma być obecność irydu w warstwach geologicznych z przełomu kredy i paleogenu. Odkrycie krateru Chicxulub potwierdziło, że pod koniec kredy doszło do zderzenia planetoidy lub komety z Ziemią. Towarzyszyć mu mogą inne struktury uderzeniowe z tego okresu, jak krater Bołtysz czy (dotąd niepotwierdzone) kratery Silverpit i Śiwa.
Naukowcy w większości są zgodni, że zderzenie odegrało rolę w wymieraniu kredowym, choć możliwa jest także rola wzmożonego wulkanizmu, który utworzył trapy Dekanu. W 2010 Peter Schulte i współpracownicy zasugerowali, że uderzenie planetoidy w Chicxulub całkowicie tłumaczy zmiany środowiska i towarzyszące im wymieranie[14]. Inni paleontolodzy i geolodzy nie zgadzają się, wskazując nieuwzględnienie danych paleontologicznych, które wymieranie każą tłumaczyć wieloma czynnikami[15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Krzysztof Kanawka: Zagłada dinozaurów – 66 milionów i 38 tysięcy lat temu. kosmonauta.net, 2013-03-24. [dostęp 2013-03-25].
- ↑ a b Paul R. Renne, Alan L. Deino et al.. Time Scales of Critical Events Around the Cretaceous-Paleogene Boundary. „Science”. 339 (6210), s. 684–687, 2013-02-08. DOI: 10.1126/science.1230492. (ang.).
- ↑ Chicxulub. [w:] Earth Impact Database [on-line]. Planetary and Space Science Centre, University of New Brunswick. [dostęp 2012-07-10]. (ang.).
- ↑ Alan R. Hildebrand, Glen T. Penfield, David A. Kring, Mark Pilkington, Antonio Camargo, Stein B. Jacobsen, William V. Boynton. Chicxulub Crater: A possible Cretaceous/Tertiary boundary impact crater on the Yucatán Peninsula, Mexico. „Geology”. 19 (9), s. 867–871, 1991. DOI: 10.1130/0091-7613(1991)019%3C0867:CCAPCT%3E2.3.CO;2. (ang.).
- ↑ K. Wünnemann, B. A. Ivanov. Numerical modelling of the impact crater depth–diameter dependence in an acoustically fluidized target. „Planetary and Space Science”. 51 (13), s. 831–845, 2003. DOI: 10.1016/j.pss.2003.08.001. (ang.).
- ↑ G. Keller, W. Stinnesbeck, T. Adatte, D. Stüben. Multiple impacts across the Cretaceous–Tertiary boundary. „Earth-Science Reviews”. 62 (3-4), s. 327–363, 2003. DOI: 10.1016/S0012-8252(02)00162-9. (ang.).
- ↑ Curt Covey, Starley L. Thompson, Paul R. Weissman, Michael C. MacCracken. Global climatic effects of atmospheric dust from an asteroid or comet impact on Earth. „Global and Planetary Change”. 9 (3-4), s. 263–273, 1994. DOI: 10.1016/0921-8181(94)90020-5. (ang.).
- ↑ Timothy J. Bralower, Charles K. Paull, R. Mark Leckie. The Cretaceous-Tertiary boundary cocktail: Chicxulub impact triggers margin collapse and extensive sediment gravity flows. „Geology”. 26 (4), s. 331–334, 1998. DOI: 10.1130/0091-7613(1998)026%3C0331:TCTBCC%3E2.3.CO;2. [zarchiwizowane z adresu 2012-07-22]. (ang.).
- ↑ What killed the dinosaurs?. zoominternet.net. [dostęp 2011-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-06)].
- ↑ Efekty upadku planetoidy na Ziemię.
- ↑ Bob Yirka: Researchers suggest comet most likely cause of Chicxulub crater. Phys.org, 2013-03-25. [dostęp 2013-03-25]. (ang.).
- ↑ Dinosaur-dooming asteroid struck Earth at ‘deadliest possible’ angle [online], Imperial News, Imperial College London [dostęp 2020-05-31] (ang.).
- ↑ Luis W. Alvarez, Walter Alvarez, Frank Asaro, Helen V. Michel. Extraterrestrial cause for the Cretaceous-Tertiary extinction. „Science”. 208 (4448), s. 1095–1108, 1980. DOI: 10.1126/science.208.4448.1095. (ang.).
- ↑ Peter Schulte i inni. The Chicxulub asteroid impact and mass extinction at the Cretaceous-Paleogene boundary. „Science”. 327 (5970), s. 1214–1218, 2010. DOI: 10.1126/science.1177265. (ang.).
- ↑ J. David Archibald i inni. Cretaceous extinctions: multiple causes. „Science”. 328 (5981), s. 973, 2010. DOI: 10.1126/science.328.5981.973-a. (ang.).