Krasnybór
Krasnybór (lit. Krasniburas) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie augustowskim, w gminie Sztabin[5][6].
| wieś | |
.JPG) Kościół parafialny we wsi Krasnybór (dawna cerkiew) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) | |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
16-310[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BAU |
| SIMC |
0769798[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu augustowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Sztabin  | |
 53°43′25″N 23°11′57″E/53,723611 23,199167[1]
| |
W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krasnybór. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Nazwa wsi Krasnybór wywodzi się od dawnej puszczy – Krasnego Boru.
Historia
edytujKrasnymborem nazywano część Puszczy Grodzieńskiej, którą po 1492 roku jako „ziemię podłaźną” nadał wielki książę Aleksander Jagiellończyk leśniczemu Koledzie, a w 1506 podskarbiemu litewskiemu – Bohdanowi Chreptowiczowi. Nazwa ta przeszła na dobra, a później na ośrodek zarządzania[7].
Adam Iwanowicz Chreptowicz, podkomorzy nowogródzki wraz z żoną Anną ufundowali tutaj drewniany kościół dla parafii rzymskokatolickiej erygowanej 27 sierpnia 1598 roku[8]. Fundusz parafii katolickiej w 1598 r. ustanowił trzy jarmarki: na dzień Zwiastowania Panny Marii (25 III), na dzień Nawrócenia Świętego Pawła (25 I) i trzeci w dniu Świętego Bartłomieja (24 VIII)[8]. W 1617 roku Adam Chreptowicz ukończył budowę murowanej świątyni dla unickich bazylianów[9], jednak gdy w wyniku zarazy wymarli wszyscy poddani monasteru bazyliańskiego, Adam Chreptowicz zamienił w 1627 roku fundusz bazylianów na dobra w Nowogródku, dokąd przenieśli się mnisi[8]. W roku 1661 Samuel Litawor Chreptowicz na prośbę swojej matki Anny, po odejściu bazylianów, ufundował przy kościele zakonnym klasztor bernardynów, jednak fundacja ta nie utrzymała się, dlatego w ich miejsce w roku 1679 sprowadzono zakon dominikanów[8]. Dominikanie trwali do kasaty zakonu w roku 1825. Obok zakonu, przynajmniej w XIX w. funkcjonował pleban krasnoborski urzędując w drewnianym kościele stojącym w obrębie cmentarza grzebalnego w miejscu, gdzie obecnie stoi kościół św. Rocha. Po zawaleniu się kościoła drewnianego i po odejściu dominikanów proboszcz przeniósł się do kościoła zakonnego i zamieszkał w opuszczonym i częściowo zdewastowanym klasztorze.
Wieś magnacka położona była w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[10].
Zabytki
edytujZnajdują się tu dwie zabytkowe świątynie: kaplica św. Rocha (w miejscu pierwotnego drewnianego kościoła parafialnego) i świątynia zakonna zbudowana w latach około 1614–1617[9] (parafialny w XIX wieku).
Zabytki według rejestru
edytuj- rzymskokatolicki kościół parafialny pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny zbudowana między rokiem 1614 a 1617[8][9]. Kościół jest najstarszym obiektem sakralnym na Suwalszczyźnie i pierwotnie zbudowana była dla unickich mnichów bazylianów przybyłych do opieki nad tutejszym mauzoleum rodziny Chreptowiczów[8]. Stanowi oryginalne połączenie renesansu z gotykiem. Założony na planie krzyża greckiego, zaokrąglonego na końcach w kształt trójliścia. W 1680 roku wdowa po Samuelu Chreptowiczu, Konstancja z Dolskich sprowadziła do Krasnegoboru dominikanów, którzy na jej polecenie objęli świątynię[8]. Najcenniejszym elementem wyposażenia kościoła jest słynący łaskami olejny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Pochodzi co najmniej z połowy XVII wieku i według legendy nie daje się kopiować. W 1825 roku na żądanie carskich władz zaborczych kościół i klasztor musieli opuścić dominikanie[8]. Po rozebraniu zrujnowanego drewnianego kościoła parafialnego w 1830 roku, kościół zakonny przejął czasowo funkcję kościoła parafialnego i wtedy też przeniesiono na niego wezwanie Zwiastowania NMP (jeszcze pod koniec wieku XVIII nosił wezwanie św. Katarzyny Sieneńskiej)[8], nr rej.:231 z 25.10.1966 oraz 40 z 24.05.1979
- cmentarz kościelny, nr rej.:jw.
- kaplica pod wezwaniem św. Rocha z 1870 roku w miejscu dawnego drewnianego kościoła parafialnego rozebranego ze starości w 1830 roku[8]. W latach 1984–1990 przeprowadzono rozbudowę kaplicy o kruchtę wraz z sygnaturką wg projektu architektów Jolanty Górnik-Niemiec i A. Szulca[8], nr rej.:663 z 10.03.1989
- rzymskokatolicki cmentarz parafialny, XIX, nr rej.:A-874 z 18.11.1991[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61444
- ↑ Wieś Krasnybór w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-12-05], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 614 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Suwalszczyzna – Krasnybór. Baza informacji o miejscowościach i jeziorach Suwalszczyzny. www.suwalszczyzna.com.pl. [dostęp 2015-07-15].
- ↑ a b c d e f g h i j k Ryżewski, Grzegorz, Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze – z dziejów świątyni i parafii, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, 13, 2007, s. 71–98
- ↑ a b c Ryżewski 2002 ↓, s. 91.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 86.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 4 [dostęp 2015-10-16].
Bibliografia
edytuj- Grzegorz Ryżewski: Sztabin. Dzieje obszaru gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności. Białystok–Sztabin: Urząd Gminy Sztabin, 2002. ISBN 978-83-916972-0-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Krasnybór, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 640.
- Kilka informacji historycznych m.in. o zabytkowym kościele
- Strona Parafii Krasnybór