Wikipedia

Kras 52

manuskrypt średniowieczny

Kras 52 – potoczne określenie rękopisu o sygnaturze PL-Wn MS III.8054 (olim: Krasinski 52), stanowiącego najcenniejsze polskie źródło średniowiecznej muzyki polifonicznej.

Kras 52
Ilustracja
Karta 173r (utwór Cracovia civitas)
Oznaczenie

PL-Wn MS III.8054

Data powstania

1430–1455

Miejsce powstania

Polska

Zawartość

teksty religijne, utwory muzyczne

Język

łacina

Technika

papier

Rozmiary

30,4x22 cm

Liczba kart

206

Miejsce przechowywania

Biblioteka Narodowa w Warszawie

Manuskrypt znajdował się dawniej w zbiorach Biblioteki Ordynacji Krasińskich (stąd sygnatura „Kras. 52”, stanowiąca potoczne określenia zabytku)[1]. Obecnie przechowywany jest w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie w Zakładzie Rękopisów[2].

Część muzyczna manuskryptu jest najcenniejszym zachowanym rękopisem średniowiecznym z dawnej Biblioteki Krasińskich[3]. Część ta bywa też nazywana najważniejszym zabytkiem polskiej kultury muzycznej okresu przed Fryderykiem Chopinem[4].

Historia

edytuj

Powstanie poszczególnych części Kras 52 datuje się na lata 1430–1455. Wzmiankę o zabytku, pozostającym wówczas w zbiorach zgromadzonych przez Konstantego Świdzińskiego, opublikował w 1857 Wojciech Sowiński[5]. Po 1857 manuskrypt trafił do Biblioteki Krasińskich[6]. W drugiej połowie XIX wieku nastąpiło złączenie pięciu odrębnych części w jedną całość[3]. Pierwszą dokładniejszą informację o manuskrypcie podał w 1907 Aleksander Poliński[7].

Jako własność Biblioteki Krasińskich zabytek przetrwał do 1944, kiedy to zbiory biblioteki, znajdujące się wówczas w Warszawie przy ulicy Okólnik 9, zostały celowo podpalone przez hitlerowskiego okupanta[4]. Uznano, że Kras 52 spłonął wraz z tymi zbiorami[4]. Jednak w 1948 rękopis został ponownie odkryty przypadkiem w monachijskiej Bayerische Staatsbibliothek przez Karola Estreichera, który zauważył znajomą oprawę woluminu przenoszonego przez niemieckiego bibliotekarza[4]. Być może dokument został w czasie wojny wywieziony do Rzeszy przez muzykologa Wolfganga Boettichera[4]. Zidentyfikowany rękopis wrócił do Polski[4].

W okresie międzywojennym i po 1945 rękopisowi poświęciło rozprawy wielu czołowych muzykologów (m.in. Henryk Opieński, Zdzisław Jachimecki, Adolf Chybiński, Maria Szczepańska)[7]. Współcześnie badania nad rękopisem prowadzili Mirosław Perz i Elżbieta Zwolińska[8].

Opis

edytuj

Manuskrypt o wymiarach 30,4 × 22 cm składa się z 206 kart (ostatnia karta nosi numer 205, ponieważ dwie karty otrzymały numer 9) i jedenastu kart ochronnych (I–VI i VII–XI)[3]. Papier, na którym wykonano rękopis, pochodzi z drugiej połowy lat 40. i lat 50. XV wieku (z wyjątkiem kart 163–172, gdzie filigran podobny jest do filigranów z końca XIV w.)[3]. Oprawa z jasnej skóry, z tłoczeniami i ozdobnym napisem na grzbiecie „Rękopism z wieku XV”, wykonana została w XIX wieku[3]. Pismo ma cechy charakterystyczne dla XV wieku[3]. Skromne zdobienia (czerwone i zielone inicjałki), występują tylko w początkowych składkach rękopisu[3].

Zawartość

edytuj

Na rękopis składa się pięć części:

Część niemuzyczna

edytuj

Pierwsze cztery, niemuzyczne części przepisane były przez kilku (być może trzech) kopistów[3]. Jednym z nich był Piotr z Kazimierza, który w kolofonie na karcie 154v podał datę ukończenia kopiowania Historii rzymskich – 1455[a][3]. Na podstawie analizy manuskryptu stwierdzono, że część kart została połączona w nieprawidłowej kolejności, są też braki na początku i końcu[3].

Część niemuzyczna złożona jest z piętnastu nieregularnych składek, w których można wyróżnić trzy odrębne rękopisy[3]:

  1. Kazania wielkopostne (składki I–IX)
  2. Gesta Romanorum, Expulsiones demonum i ewangelia (przepisana przez Piotra z Kazimierza, oprócz ewangelii dodanej na wolnej karcie przez inną osobę)
  3. Noty na tematy liturgiczne i krótkie traktaciki (składka XV)

Część muzyczna

edytuj

Część muzyczna rękopisu znajduje się na kartach 173–205 (trzy składki: XVI–XVIII)[6]. Składa się na nią 36 wielogłosowych kompozycji z pierwszej połowy XV wieku[6]. Składki części muzycznej zostały zapisane na papierze północnowłoskim, pochodzącym z lat 1436–1440[1].

Większość utworów stanowią kompozycje trzygłosowe[10]. Utwory kompozytorów obcych (m.in. Johannes Ciconia, Etienne Grossin z Paryża, Antonio Zacharias z Teramo, Nicola Zacarias) należą do fazy schyłkowej stylu ars nova i wczesnej polifonii franko-flamandzkiej, co świadczy o związkach środowiska artystycznego czasów Władysława Jagiełły z kulturą muzyczną północnych Włoch[10]. Rękopis zawiera utwory zarówno łatwiejsze w odbiorze (jak piosenka studencka Breve regnum), jak i bardziej skomplikowane opracowania części mszalnych[11].

Dla kultury polskiej największą wartość stanowią zapisane w rękopisie utwory Mikołaja z Radomia (siedem z dziewięciu zachowanych jego kompozycji) oraz kilka innych polskich utworów (m.in. Cracovia civitas, Breve regnum, Pastor gregis egregius, Nitor inclite claredinis, Hystorigraphi aciem)[10]. Wszystkie polskie kompozycje wiążą się z Krakowem lub dworem Władysława Jagiełły (pojawia się w nich nazwa miasta, postać św. Stanisława i postacie z dworu królewskiego)[10].

Trzygłosowe opracowanie Magnificat Mikołaja z Radomia stanowi wczesny przykład zastosowania nowej ówcześnie techniki kompozycyjnej fauxbourdon (pierwsze zapisy tej techniki Guillaume’a Dufaya pochodzą z ok. 1430, zaś utwory Mikołaja z Radomia sytuuje się w latach 30. lub 40. XIV w., a niektóre może nawet w latach 20.)[12].

Mirosław Perz przeprowadził badania porównujące „Kras 52” z zaginionym rękopisem Biblioteki Narodowej „Wn 378” (istnieje jego faksymile opublikowane w serii Antiquitates Musicae in Polonia)[8][13]. Wykazały one, że część utworów zapisanych w rękopisie Krasińskich w sposób niejasny, z poprawkami i skreśleniami, została umieszczona w rękopisie Wn 378” w sposób jasny i klarowny[8]. Można stąd wysnuć wniosek, że niektóre karty z „Kras 52” były rodzajem roboczego brulionu, wykorzystanego następnie przy tworzeniu uporządkowanych zapisów w „Wn 378”[1].

Lista utworów

edytuj

Dyskografia

edytuj

Płyty CD

edytuj
  • Musica Divina - Muzyka z Rękopisu Krasińskich – płyta SACD & CD zawierająca 16 utworów z Kras 52, wyk. Ars Cantus, wyd. Bearton (nominacja do Fryderyka 2006 w kategorii Muzyka dawna)
  • Muzyka Jagiellonów / Rękopis Krasińskich XV w. – płyta zawierająca 16 utworów z Kras 52, wyk. Ars Nova, wyd. Travers Music
  • Mikołaj z Radomia – Dzieła wszystkie – monograficzna płyta Mikołaja z Radomia, wyk. Ars Nova, wyd. Dux (nominacja do Fryderyka 1995 w kategorii Muzyka kameralna)

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W innej publikacji Biblioteki Narodowej, katalogu Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej, pojawia się informacja, że cała część niemuzyczna mogła być skopiowana przez Piotra z Kazimierza.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Wojnowska 2002 ↓, s. 42.
  2. ↑ Wojnowska 2002 ↓, s. 42,44.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jabłonka 2002 ↓, s. 39.
  4. ↑ a b c d e f Wojnowska 2002 ↓, s. 40.
  5. ↑ Wojnowska 2002 ↓, s. 40–41.
  6. ↑ a b c d Nad złoto droższe 2003 ↓, rozdz. „Rękopis muzyczny Kras. 52”.
  7. ↑ a b Wojnowska 2002 ↓, s. 41.
  8. ↑ a b c Wojnowska 2002 ↓, s. 41–42.
  9. ↑ Jabłonka 2002 ↓, s. 38.
  10. ↑ a b c d Wojnowska 2002 ↓, s. 43.
  11. ↑ Wojnowska 2002 ↓, s. 44.
  12. ↑ Wojnowska 2002 ↓, s. 43–44.
  13. ↑ Miszke 2017 ↓, s. 31.
  14. ↑ Michałowska 2011 ↓, s. 336–337.
  15. ↑ Michałowska 2011 ↓, s. 164.

Bibliografia

edytuj
  • Agnieszka Jabłonka. Średniowieczne rękopisy z Biblioteki Krasińskich. „Biuletyn informacyjny Biblioteki Narodowej”. 4 (163), s. 35–39, 2002. 
  • Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16675-5.
  • Joanna Miszke. Kompozycje mszalne Mikołaja z Radomia w kontekście twórczości mszalnej Antonia Zacary da Teramo i Johannesa Ciconii. „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”. 1 (32), s. 29–56, 2017. 
  • Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej (wersja elektroniczna). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003. ISBN 83-7009-433-3.
  • Elżbieta Wojnowska. „Kras. 52” – europejski zabytek polskiej kultury muzycznej z I połowy XV wieku. „Biuletyn informacyjny Biblioteki Narodowej”. 4 (163), s. 40–44, 2002. 
  • Wkładki do płyt wymienionych w dyskografii (autorstwo: Jacek Urbaniak, Paweł Gancarczyk)

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kras_52&oldid=74681342”