Krążowniki projektu 68bis

Krążowniki typu Swierdłow (projektu 68bis) – typ radzieckich krążowników lekkich z okresu po II wojnie światowej. Zbudowany w liczbie 14 jednostek, był to najliczniejszy typ radzieckich krążowników w historii.

Krążowniki projektu 68bis

Krążownik projektu 68bis Admirał Uszakow
Kraj budowy	ZSRR
Użytkownicy	Marynarka Wojenna ZSRR
Stocznia	Stocznia Marynarki w Mikołajowie, *Stocznia Bałtycka w Leningradzie, *Stocznia Admiralicji w Leningradzie, *Stocznia nr 402 w Siewierodwińsku koło Archangielska
Wejście do służby	1952–1954
Planowane okręty	30
Zbudowane okręty	13
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	13 230 ton (standardowa) 16 300 ton (pełna)
Długość	210,00 m (ogółem) 205,00 m (w linii wodnej)
Szerokość	22,00 m
Zanurzenie	6,76 m (normalne) 7,20 m (maksymalne)
Napęd	2 turbiny parowe, moc łączna: 137 000 KM
Prędkość	33 węzłów
Zasięg	8700 mil przy prędkości 18 węzłów 2 700 mil przy prędkości 32 węzłów
Załoga	1270
Uzbrojenie	12 dział 152 mm (4xIII) 12 dział plot 100 mm (6xII) 32 działka plot 37 mm (16xII) 10 wt 533 mm (2xV) (- wariant podstawowy) 2 wyrzutnie rakiet woda-powietrze średniego zasięgu S-75 Wołchow (SA-N-2) (tylko Dzierżyński, projekt 70E) 2 wyrzutnie rakiet woda-powietrze krótkiego zasięgu Osa (SA-N-4) (Żdanow, Admirał Seniawin, projekt 68U) 150 min (z wyjątkiem Żdanow, Admirał Seniawin)
Opancerzenie	burty do 100 mm pokład 50 mm wieże 175 mm

Historia

Po zakończeniu II wojny światowej w Związku Radzieckim przystąpiono do modernizacji i rozbudowy floty wojennej. Efektem tych prac było opracowanie konstrukcji nowych krążowników lekkich projektu 68bis, które później oznaczano również jako typ Swierdłow (od nazwy pierwszego wprowadzonego do służby, krążownika tego typu). Projekt był rozwinięciem wywodzącego się jeszcze sprzed wojny projektu 68K (typ Czapajew. Zbudowano po wojnie 5 okrętów).

Budowę pierwszych krążowników tego typu, rozpoczęto w 1948 roku. Zamierzano wprowadzić do służby aż 25 okrętów. Jednakże krążowniki z uzbrojeniem wyłącznie artyleryjskim nie były już wówczas perspektywicznym rodzajem uzbrojenia. W 1959 roku na polecenie Nikity Chruszczowa (będącego wówczas I sekretarzem KPZR i premierem ZSRR), zrezygnowano z ich dalszej budowy, po zbudowaniu 14 okrętów.

Opis

Konstrukcja

Wyporność standardowa krążowników projektu 68bis wynosiła 13 230 ton, a pełna 16 300 ton. Długość wynosiła 210 m, szerokość 22 m, a zanurzenie 7,3 m.

Załoga liczyła według etatu radzieckiego 1270 ludzi.

Uzbrojenie

W służbie Indonezji jako „Irian” – widoczne uzbrojenie główne

Główne uzbrojenie artyleryjskie stanowiło 12 armat B-38 kalibru 152 mm w czterech trzydziałowych wieżach MK-5bis. Długość lufy wynosiła 8935 mm (L/58,6 – 58,6 kalibrów), a dokładny kaliber 152,4 mm. Kąt podniesienia luf wynosił od -5°30′ do +45°30′. Strzelały pociskami o masie 55 kg na maksymalną odległość 30 215 m z prędkością wylotową 950 m/s. Łączny zapas amunicji wynosił 2202 pociski.

Artylerię przeciwlotniczą średniego kalibru stanowiło 12 dział uniwersalnych kalibru 100 mm w sześciu dwudziałowych stabilizowanych wieżach SM-5-1. Długość lufy wynosiła 7015 mm (L/70). Kąt podniesienia luf wynosił od -8° do +85°. Strzelały pociskami o masie 15,6 – 15,9 kg na maksymalną odległość 24 000 m. Miały one szybkostrzelność maksymalną 15–18 strz./min na lufę. Łączny zapas amunicji wynosił 3852 pociski. Uzupełniało je lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze w postaci 32 automatycznych armat kalibru 37 mm w 16 podwójnie sprzężonych odkrytych stanowiskach W-11. Miały one lufy o długości L/70 i szybkostrzelność maksymalną 160–180 strz./min na lufę.

Uzbrojenie uzupełniała broń podwodna w postaci 10 wyrzutni torped kalibru 533 mm, w dwóch pięciowyrzutniowych aparatach PTA-53-68-bis.

Opancerzenie

Główne opancerzenie burt stanowił pas pancerny w rejonie linii wodnej, na większości długości okrętu – pomiędzy skrajnymi wieżami artylerii, o grubości 100 mm, nakryty wewnętrznym pokładem pancernym o grubości 50 mm. Od przodu cytadela była zamknięta grodzią grubości 120 mm, a od tyłu 100 mm. W części dziobowej przedłużenie głównego pasa stanowił pas o grubości 20 mm, nakryty pokładem o takiej samej grubości. Na rufie maszyna sterowa była chroniona pancerzem skrzyniowym grubości 100 mm po bokach i 50 mm od góry.

Wieże artylerii głównej miały pancerz grubości 175 mm z przodu, 65 mm z boku, 60 mm od tyłu i 75 mm od góry, a ich barbety miały pancerz 130 mm. Wieże artylerii przeciwlotniczej były lekko opancerzone pancerzem 20 mm z przodu i boków i 10 mm od góry.

Wieża dowodzenia miała pancerz pionowy grubości 130 mm, dachu 100 mm i podłogi 30 mm. Słabiej były opancerzone ponadto niektóre inne elementy konstrukcji.

Napęd

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych z przekładniami TW-7, wyprodukowane w Charkowskiej Fabryce Turbogeneratorów, o mocy nominalnej po 55 000 KM. Turbiny rozwijały na różnych okrętach maksymalną moc łączną 118 – 128 tysięcy KM. Parę dostarczało sześć wodnorurkowych trójwalczakowych kotłów parowych KW-68, o ciśnieniu roboczym 25 atmosfer i temperaturze pary 370°±20° C. Turbiny napędzały dwie śruby o średnicy 4,58 m. Zapas paliwa płynnego (mazutu) wynosił 3420 ton, a maksymalnie 3920 ton. Maksymalny zasięg pływania wynosił 9000 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 16 węzłów. Prędkość maksymalna okrętów wynosiła 33 węzły.

Służba

Krążowniki typu Swierdłow szybko stały się przestarzałe w obliczu rozpowszechnienia się w latach 60 XX w., broni rakietowej. Niemniej jednak, użytkowane były we flocie wojennej ZSRR aż do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy ostatecznie wycofano je z użycia.

W tym czasie, „Dzerżinskij” został w 1958 eksperymentalnie uzbrojony w pociski przeciwlotnicze S-75 Wołchow, stając się pierwszym radzieckim krążownikiem rakietowym (przebudowany ze zmianą oznaczenia projektu na 70E), natomiast „Admirał Nachimow” służył krótko do testów wyrzutni rakiet woda-woda (nosząc je jako pierwszy we flocie radzieckiej).

Dwa krążowniki „Żdanow” i „Admirał Sieniawin” przebudowano pod koniec lat 60. na okręty dowodzenia proj. 68U oraz uzbrojono w wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych krótkiego zasięgu. „Oktiabrskaja Riewolucja”, „Admirał Uszakow” i „Michaił Kutuzow” przeszły niewielką modernizację, polegającą na wzmocnieniu lekkiego uzbrojenia przeciwlotniczego przez instalację 16 działek 30 mm AK-230. Spowodowało to zmianę ich oznaczenia na projekt 68A.

W kwietniu 1956 roku krążownik „Ordżonikidze”, na pokładzie którego Nikita Chruszczow składał wizytę w Wielkiej Brytanii, stał się jednym z bohaterów tzw. „afery komandora Crabba”.

Historia poszczególnych okrętów

Nazwa	Stocznia	Data położenia stępki	Data wodowania	Data wcielenia do floty	Przydział do floty	Data skreślenia z listy floty	Uwagi
Dzerżinskij (Dzierżyński)	Stocznia Marynarki w Mikołajowie	21 grudnia 1948	31 sierpnia 1950	12 sierpnia 1952	Flota Czarnomorska	12 października 1988	W 1958 przebudowany na krążownik rakietowy proj. 70E
Swierdłow	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	15 października 1949	5 lipca 1950	15 maja 1952	Flota Bałtycka	30 maja 1989	W 1990 sprzedany do Indii na złom
Ordżonikidze	Stocznia Admiralicji w Leningradzie	19 października 1949	17 września 1950	18 sierpnia 1952	FB, od 1961 FCz	24 stycznia 1963	W 1962 roku sprzedany Indonezji jako „Irian”, wycofany w 1972
Żdanow	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	11 lutego 1950	27 grudnia 1950	31 grudnia 1952	FB, od 1970 FCz	4 kwietnia 1990	W 1971 roku przebudowany na okręt dowodzenia proj. 68U1 W 1992 sprzedany na złom
Aleksandr Newskij	Stocznia Admiralicji w Leningradzie	30 maja 1950	7 czerwca 1951	31 grudnia 1952	Flota Północna	30 maja 1989
Admirał Nachimow	Stocznia Marynarki w Mikołajowie	27 czerwca 1950	29 czerwca 1951	27 marca 1953	Flota Czarnomorska	28 lipca 1960	W 1961 zezłomowany
Admirał Uszakow	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	31 sierpnia 1950	9 września 1951	8 września 1953	FB, od 1956 FPłn, od 1963 FCz	16 września 1987	W 1971 zmod. do proj. 68A. Od 1983 w rezerwie. W 1992 złomowany
Admirał Łazariew	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	6 lutego 1951	29 czerwca 1952	30 grudnia 1953	FB, od 1956 Flota Oceanu Spokojnego	12 października 1986	W latach 1962 – 1972 w rezerwie W latach 1980 – 1986 przebudowany W 1991 zezłomowany
Michaił Kutuzow	Stocznia Marynarki w Mikołajowie	15 lutego 1951	29 listopada 1952	30 grudnia 1954	Flota Czarnomorska		Od 1989 w rezerwie
Aleksandr Suworow	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	26 lutego 1951	15 maja 1952	31 grudnia 1953	FB, od 1956 Flota Oceanu Spokojnego	15 grudnia 1989	W 1991 zezłomowany
Admirał Sieniawin	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	31 października 1951	22 grudnia 1952	30 listopada 1954	FB, od 1955 Flota Oceanu Spokojnego	30 maja 1989	W 1971 przebudowany na okręt dowodzenia proj. 68U2. W 1992 sprzedany na złom.
Dmitrij Pożarskij	Stocznia Bałtycka w Leningradzie	luty 1952	25 czerwca 1953	31 grudnia 1954	FB, od 1955 Flota Oceanu Spokojnego	5 marca 1987	W 1990 zezłomowany
Oktjabrskaja Riewolucja (ex. Mołotowsk do 1957)	Stocznia nr 402 w Siewierodwińsku	15 lipca 1952	25 maja 1954	30 listopada 1954	FPłn, od 1960 FB	16 września 1987	W 1969 zmod. do proj. 68A. W 1988 sprzedany na złom
Murmańsk	Stocznia nr 402 w Siewierodwińsku	21 stycznia 1953	24 kwietnia 1955	22 września 1955	Flota Północna	3 lipca 1992	24 grudnia 1994 wyrzucony na brzeg Norwegii w drodze do stoczni złomowej

Oprócz wyżej wymienionych krążowników rozpoczęto jeszcze budowę krążowników o nazwach: Szczerbakow, Admirał Korniłow, Kronsztadt, Tallinn, Warjag, Kozma Minin, Władywostok, Dmitrij Donskoj lecz ich budowę przerwano 2 września 1959 roku.

Bibliografia

• Siergiej Bierieżnoj. Sowietskij WMF 1945-1995. Kriejsiera, bolszyje protiwołodocznyje korabli, esmincy. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 1/1995, 1995. Modielist-Konstruktor. (ros.). 
• Aleksandr Szyrokorad. Kriejsiera tipa «Swierdłow». „Morskaja Kollekcyja”. Nr 2(20)/1998, 1998. Modielist-Konstruktor. (ros.). 

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia. fas.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-15)].