Kostów
Kostów (niem. Kostau) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie kluczborskim, w gminie Byczyna. Usytuowana jest ok. 7 km od miasta na trasie Byczyna – Kępno. Leży na wysokości 170 m n.p.m. Na terenie Kostowa znajdują się stawy hodowlane i stacja PKP. Wieś znajduje się na szlaku kolejowym i szlaku drogowym łączącym Śląsk z Wielkopolską (Poznań).
| wieś | |
 Kościół w Kostowie 2016 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
353[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
46-220[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OKL |
| SIMC |
0492339 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kluczborskiego  | |
Położenie na mapie gminy Byczyna  | |
 51°09′55″N 18°08′53″E/51,165278 18,148056[1]
| |
Pochodzenie nazwy
edytujWedług niemieckiego geografa oraz językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy wytwórcy koszy – "koszykarza"[4] i prawdopodobnie związana jest z wiodącym zawodem wykonywanym we wsi. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę w polskiej formie – "Kosztow" podając jej znaczenie "Korbmacherdorf" czyli po polsku "Wieś koszykarzy"[4]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kostau[4] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie. Po wojnie polska administracja spolonizowała zgermanizowaną nazwę na Kostów w wyniku czego nie wiąże się już ona z pierwszym znaczeniem.
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w źródłach w 1310 (Costaw). Jako Cosstowf wymieniona jest w 1461. W 1743 użyto formy zapisu Costau, a w 1783 funkcjonowały zapisy: Costau i Kostau. W 1845 posługiwano się zapisami Kosta i Kosztów, a w 1939 – Kostów i Kostau. Zdaniem językoznawców nazwa miejscowości pochodzi od nazwy osobowej Kost-Kosta, Kostek-Konstatnty. W Słowniku Geograficznym opisany jako Kosztów[5].
Historia
edytujW 1405 r. pierwszym znanym właścicielem wsi był Konrad Czotendorf. Następnie Kostów należał do rodziny Frankenberg-Proschlitz. W 1767 zmarł Gustaw Ferdynand, syn Jana von Frankenberg-Proschlitz, sędziego ziemskiego i dworskiego Kluczborka oraz Byczyny, odtąd majątek przejął ród von Strachwitz. Po śmierci synów Friedricha von Strachwitz w 1833, dobra zostały zakupione przez Hyacintha von Aulock. Około połowy XIX wieku źródła wspominają jego syna, Heinricha von Aulock, żonatego z Elisabeth von Schmackowsky i trójkę ich córek: Marię Jadwigę (ur. 1857), małżonkę Eugeniusza Jana Józefa Mitschke von Collande, Teresę Marię Annę (ur. 1861), żonę hrabiego Antoniego Karola Konrada Lanckorońskiego z Brzezia i Elżbietę Marię (ur. 1865) małżonkę Emanuela Wiktora Matuschka von Topolczan[6].
W 1910 miejscowość zamieszkiwało 618 mieszkańców, z czego 424 mówiących po polsku, 3 mówiących językiem polskim i niemieckim oraz 185 po niemiecku[7]. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 listy polskiej nie wystawiono. Podczas plebiscytu w marcu 1921, na obszarze gminy wiejskiej z 399 uprawnionych (w tym 258 niemieckich emigrantów), za Polską głosowało 44, zaś za Niemcami 354 głosujących[8], zaś na obszarze dworskim z 95 uprawnionych, za Polską głosowało 8, zaś za Niemcami 91 głosujących (1 głos był nieważny)[9].
Od listopada 1918 do grudnia 1919 w Kostowie działał Wydział Gospodarczy i komórka Polskiej Organizacji Wojskowa Górnego Śląska[7].
W trakcie III powstania śląskiego niewielkie siły powstańcze zgrupowały się w Kostowie, Łowkowicach i rejonie Byczyny. Zostały one wsparte ochotnikami z Polski przybyłymi 3/4 maja 1921 z powiatu wieluńskiego i powiatu kępińskiego. Oddział liczący łącznie 600 powstańców nie napotykając oporu przeszedł wzdłuż linii kolejowej Kępno – Kluczbork, docierając w nocy z 7 na 8 maja do przedmieść Kluczborka. Wskutek kontrakcji niemieckich oddziałów Samoobrony Górnego Śląska (Selbstschutz Oberschlesien, SSOS)[7].
23 maja 1921 ochotnicy z Polski dokonali ataków na Kostów, opanowując przejściowo stację kolejową. Była to akcja bez większego znaczenia strategicznego, choć zmusiła Niemców do wydzielenia dwóch batalionów do ochrony terenu zagrożonego[7].
W 1937 właścicielem dworu Kostów (Costau) był Graf Walenty von Ballestrem. Zginął on w wyniku wypadku 24 września 1939. Rodzina właściciela oraz pracownicy ewakuowali się w styczniu 1945. 1 lipca 1945 dwór został przejęty przez komunistyczną administrację polską z rąk Armii Czerwonej.
W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kostów, po jej zniesieniu w gromadzie Byczyna.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10]:
- mogiła – pomnik zbiorowa powstańców śląskich na cmentarzu katolickim, poświęcony 7 powstańcom Śląskim, poległym 23 maja 1921 r.[11]
- zespół pałacowy, z XVIII-XIX w.:
- Pałac w Kostowie
- park
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, drewniany, zbudowany w latach 1801-1804 przez Antoniego von Strachwitza. W 1965 świątynia została opuszczona przez gminę ewangelicką i powoli niszczała. Dwanaście lat później została rozebrana, przeniesiona i zrekonstruowana w miejscowości Malnia w gminie Gogolin[6].
Inne zabytki:
- kościół pw. św. Augustyna, neobarokowy, zbudowany na zlecenie hr. Franciszka Ballestrema w 1911 r wg projektu architekta Hansa von Poellnitza.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 59102
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 518 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 11, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Kosztów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 488.
- ↑ a b Damian Dąbrowski: Kostów [w Palaceslaska.pl]. [dostęp 2011-12-24]. (pol.).
- ↑ a b c d Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982, s. 244.
- ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982, s. 685.
- ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982, s. 686.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 40.
- ↑ Pomnik poświęcony 7 powstańcom Śląskim, 23 maja 1921 r.. [dostęp 2011-12-24]. (pol.).