Kosmologia
Kosmologia (z gr. kósmos: porządek, wszechświat oraz lógos: słowo, nauka) – pierwotnie dział filozofii rozpatrujący świat materialny w świetle jego ostatecznych przyczyn.
Termin ten został wprowadzony przez Christiana Wolffa, jednak stał się potem rzadko stosowany, gdyż został wyparty przez zbliżony znaczeniem „filozofia przyrody”[1]. Kosmologia zaczęła oznaczać głównie naukę empiryczną poszukującą odpowiedzi na pytanie o strukturę i ewolucję Wszechświata[2]. Natomiast pochodzenie Wszechświata, choć bywa przedstawiane jako ściśle związane z kosmologią, jest obszarem zainteresowania kosmogonii, a nie kosmologii[3].
Przed powstaniem nowożytnych nauk przyrodniczych, przy wyjaśnianiu zasad rządzących Wszechświatem łączono kwestie jego strony fizycznej z problemami natury metafizycznej (kosmologia religijna). Powstanie ogólnej teorii względności dało podstawę do tworzenia fizycznych modeli Wszechświata, a co za tym idzie do powstania kosmologii fizycznej, obejmującej kosmologię obserwacyjną i kosmologię teoretyczną[4][5].
Synonimem kosmologii była kosmografia, która oprócz informacji astronomicznych obejmowała też niektóre z innych nauk przyrodniczych, zwłaszcza nauk o Ziemi[6]. Termin ten oznaczał także podręcznik opisujący ten dział wiedzy[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Podsiad 2000 ↓, s. 457.
- ↑ Kosmologia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-23].
- ↑ Cosmogony or Cosmology? [online], National Aeronautics and Space Administration (NASA) (ang.).
- ↑ Maślanka 1989 ↓, s. 77–80.
- ↑ Ellis 2008 ↓.
- ↑ kosmografia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-01-10].
- ↑
kosmografia [w:] Wielki słownik języka polskiego PAN [dostęp 2023-01-11]
Bibliografia
edytuj- George F.R. Ellis, Issues in the Philosophy of Cosmology, „arXiv:astro-ph”, 2008, arXiv:astro-ph/0602280v2 (ang.).
- Krzysztof Maślanka. Refleksje o kosmologii współczesnej: kosmologia wczesnego Wszechświata (I). „Urania”, 1989-03. PTMA. ISSN 0042-0794. OCLC 499973597.
- Antoni Podsiad: Słownik terminów filozoficznych. Instytut Wydawniczy „Pax”, 2000.
Literatura dodatkowa
edytuj- Michał Heller: Ewolucja kosmosu i kosmologii. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04618-X.
- Andrew Liddle: Wprowadzenie do kosmologii współczesnej. Prószyński i S-ka, 2000. ISBN 83-7255-114-6.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Polskojęzyczne
- Wiadomości ogólne o kosmologii. [dostęp 2017-07-12].
- Paradoksy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
- Modele kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
- Testy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
- Anglojęzyczne
Cosmology (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].
Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-26]:
- George Gale, Cosmology: Methodological Debates in the 1930s and 1940s, 4 czerwca 2015. (Kosmologia: debaty metodologiczne w latach 30. i 40. XX w.)
- Hans Halvorson, Helge Kragh, Cosmology and Theology, 5 kwietnia 2017. (Kosmologia a teologia)