Wikipedia

Kosmaczek

rodzaj roślin

Kosmaczek[5] (Pilosella Hill) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych, w niektórych ujęciach systematycznych także podrodzaj w obrębie rodzaju jastrzębiec Hieracium subsp. Pilosella[6][7]. Jest to takson bardzo problematyczny. Obejmuje od ok. 250 gatunków[3] do ponad 800, z czego tylko ok. 110 to tzw. gatunki główne, podczas gdy reszta to ich mieszańce rozmnażające się zwykle za pomocą apomiksji[8]. W Europie i basenie Morza Śródziemnego zidentyfikowano ok. 20 gatunków podstawowych, nie będących mieszańcami z krótkoterminowej perspektywy ewolucyjnej, i 122 gatunki zbiorowe będące mieszańcami dwóch i większej liczby gatunków podstawowych[9]. Zasięg rodzaju obejmuje całą Europę, północno-zachodnią Afrykę oraz Azję, z wyjątkiem jej południowej i wschodniej części. Jako rośliny introdukowane przedstawiciele rodzaju obecni są na Dalekim Wschodzie, w Ameryce Północnej i Australii[3]. W 2020 w wykazie flory polskiej ujęto 50 gatunków z tego rodzaju, z czego 10 to gatunki główne, a pozostałe są mieszańcami (gatunki występujące w Polsce w podanym dalej wykazie wyróżniają się polskimi nazwami zwyczajowymi)[5].

Kosmaczek
Ilustracja
Kosmaczek pospolity
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

kosmaczek

Nazwa systematyczna
Pilosella Hill
Brit. Herb.: 441 (1756)[3]
Typ nomenklatoryczny

Hieracium pilosella L.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kosmaczek pomarańczowy

Morfologia

edytuj
 
Kosmaczek żmijowcowaty
 
Kosmaczek gronkowy
Pokrój
Byliny zwykle z rozłogami[7]. Łodyga jest pojedyncza lub jest ich kilka, są rozgałęzione lub nierozgałęzione[8].
Liście
Odziomkowe, skupione w rozetę przyziemną, zwykle utrzymujące się do czasu kwitnienia. Liście łodygowe, jeśli są także obecne, to zwykle są nieliczne (rzadko, ale bywają też liczne). Liście są zwykle siedzące i całobrzegie, rzadko ząbkowane[8].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki tworzące się pojedynczo na szczycie pędu lub po kilka albo w większej liczbie, w formie baldachogroniastych kwiatostanów złożonych. Okrywy są jajowate do półkulistych, zwykle o średnicy od 6 do 10 mm, rzadziej od 4 do 14 mm. Listki okrywy wyrastają w kilku nieregularnych rzędach, mają kształt zwykle równowąsko-lancetowaty, rzadko jajowato-lancetowaty[8]. Dno koszyczka jest płaskie, nagie i dołeczkowane[6]. Kwiaty w koszyczku są tylko języczkowe, na szczycie łatki korony z 5 ząbkami, barwy zwykle żółtej, czasem pomarańczowej, jasnożółtej[7][8], zewnętrzne bywają czerwono kreskowane[8].
Owoce
Niełupki walcowate lub owalne, krótkie (do 2,5 mm, zazwyczaj osiągające od 1 do 2 mm długości) zwykle z 10 żeberkami, silniej wypukłymi w szczytowej części owocu. Żeberka te nie są połączone na jego szczycie w pierścień. Włoski puchu kielichowego wyrastają w jednym rzędzie, są proste, nierozgałęzione, białe lub szarawe[8][7].
Rodzaje podobne
Jastrzębce Hieracium nie wykształcają rozłogów, mają większe owoce (zazwyczaj od 2,5 do 5 mm) z włoskami puchu kielichowego w dwóch rzędach i żeberkami na owocu zrośniętymi na szczycie w pierścień[7], jednakowo wypukłymi wzdłuż całego owocu[8].

Systematyka

edytuj
 
Kosmaczek wysoki
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Hieraciinae z plemienia Cichorieae z podrodziny Cichorioideae w robrębie rodziny astrowatych Asteraceae[10].

W niektórych ujęciach systematycznych ma rangę podrodzaju w obrębie rodzaju jastrzębiec Hieracium subsp. Pilosella[6][7]. Wyodrębniany jest jednak jako rodzaj we współczesnych bazach danych taksonomicznych takich jak np.: „Compositae – The Global Database”[11], „Plants of the World Online”[3], „The Euro+Med Plantbase Project”[12], czy też w wydaniu krajowej listy flory polskiej z 2020 roku[5].

Wykaz gatunków[3][5]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-08-31] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-08-31] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Pilosella Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-31].
  4. ↑ Pilosella J. Hill. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-31].
  5. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 131-133, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b c John L. Strother: Hieracium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-31].
  7. ↑ a b c d e f Adam Jasiewicz, Hieracium L., Jastrzębiec, [w:] Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XIV, Warszawa, Kraków: Polska Akademia Nauk, Państwowe Wydawnictw Naukowe, 1980, s. 199-201, ISBN 83-01-01923-9.
  8. ↑ a b c d e f g h Zhu Shi & Günter Gottschlich: Pilosella Hill. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-31].
  9. ↑ Alexander N. Sennikov, The taxonomic history of Pilosella floribunda (Asteraceae), a common hybridogenous aggregate of central, northern and eastern Europe, „Nordic Journal of Botany”, 11, 2024, e04454, DOI: 10.1111/njb.04454 [dostęp 2024-10-30].
  10. ↑ Genus Pilosella Hill. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-31].
  11. ↑ Pilosella Hill.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. TICA. [dostęp 2024-10-30].
  12. ↑ Pilosella Hill, [w:] The Euro+Med PlantBase [online], Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem [dostęp 2024-10-30].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kosmaczek&oldid=75090064”